ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 10.04.2024
Просмотров: 67
Скачиваний: 0
Հույզերի դասակարգման երկրորդ չափանիշը դրանց հիմքերում ընկած պահանջմունքների բնույթն է: Կախված այն հանգամանքից, թե ինչպիսի պահանջմունքների բավարարման տեսնակյունից է գնահատվում իրավիճակը, առանձնացվում են կենսաբանական (ցածրագույն) և հոգևոր (բարձրագույն) հույզեր: Կենսաբանական հույզերն առաջանում են, երբ իրավիճակը գնահատվում է կենսաբանական պահանջմունենրի (քաղց, ծարավ, սեռական պահանջմունք և այլն) տեսանկյունից: Հույզերի այս տարատեսակը հատուկ է բարձրակարգ կենադանիներին: Բարձրագույն հույզերը հոգևոր պահանջմունքների (հասարակական, բարոյական, իմացական, գեղագիտական) հետ կապված հույզեր են: Հույզերի այս տարատեսակը հատուկ է միայն մարդակնց:
Հույզերի դասակարգման երրորդ չափանիշը պահանջմունքների բավարարման հետ կապված անհատի սուբյեկտիվ ապրումների բնույթն է: Այս չափանիշով առանձնացվում են բացասական և դրական հույզեր: Բացասական հույզերը դրսևորվում են անբավարարվածության դեպքում, տհաճ ապրումների (ատելություն, հակակրություն), դրականները` բավարարվածության պարագայում, հաճելի ապրումների (ուրախություն, համակրանք) տեսքով:
Եվ վերջապես, հույզերի դասակարգման չորրորդ չափանիշը դրանց նյարդաֆիզիոլոգիական հիմնավորվածության չափանիշն է: Այս տեսանկյունից առանձնացվում են հիմնային և երկրորդական հույզեր: Հիմնային հույզերն ունեն կոնկրետ նյարդաֆիզիոլոգիական հիմք և համապատասխան արտաքին դրսևորումներ: Երկրորդական հույզերն առաջ են գալիս հիմնային հուզերի հիմքի վրա և կրկնում են նրանց դրսևորումները: Օրինակ` տխրությունը հիմնային է, իսկ թախիծը դրանցի բխող երկրորդական հույզ է:
Ի տարբերություն հույզերի, որոնք ունեն անմիջական, իրադրական բնույթ, զգացմունքները հարաբերականորեն հարատև են և արտահայտում են անհատի կայուն հուզական վերաբերմունքը որևէ երևույթի, իրի, մեկ այլ անհատի հանդեպ: Զգացմունքների արտաքին, ֆիզիոլոգիական դրսևորումներն առավել թույլ են արտահայտված: Դրանք ավելի շատ հասարակական, քան ֆիզիոլոգիական բնույթի են, կապված են մարդու հասարակական պահանջմունքների հետ: Կախված առարկայից` առանձնացվում են
ինտելեկտուալ զգացմունքներ – արտահայտում են անհատի հուզական կայուն վերաբերմունքը իմացական գործընթացի, դրա հաջող կամ անհաջող ընթացքի հանդեպ:
բարոյական զգացմունքներ – արտահայտում են անհատի հուզական կայուն վերաբերմունքն այլ անհատի, անհատների, կամ հասարակության նկատմամբ:
գեղագիտական զգացմունքներ – արտահայտում են անհատի հուզական կայուն վերաբերմունքը կյանքի փաստերի հանդեպ, դրանց գեղագիտական արժեքի տեսանկյունից:
Վարքի կարգավորման գործառույթ
ԿԱՄԱՅԻՆ ՈԼՈՐՏ
Կամքը ներքին և արտաքին արգելքները հաղթահարելու միջոցով դեպի գիտակցաբար ընտրված նպատակը շարժվելու ընդունակություն է: Վարքի գիտակցական կարգավորումն իրականանում է հենց կամքի միջոցով:
Կամային գործողությունները կարող են իրականանալ պարզ և առավել բարդ ձևերով: Պարզ կամային գործողությունները, հիմնականում, կատարվում են ավտոմատաբար, երբ նպատակադրման փուլին անմիջապես հաջորդում է նպատակի իրականացման փուլը: Բարդ կամային գործողության դեպքում նպատակադրման և իրականացման փուլերի միջև ընկած են մի քանի միջանկյալ փուլեր: Բարդ կամային գործողության փուլերն են` նպատակադրում,նպատակի գիտակցում – նպատակին հասնելու միջոցների, հնարավորությունների կշռադատում – այդ իսկ հնարավորություններն ամրապնդող կամ մերժող մոտիվների առաջացում – մոտիվների պայքար և ընտրություն – վերջնական որոշման ընդունում – դրված նպատակի իրականացում: Կամային գործընթացներում մեծ է հույզերի ազդեցությունը. դրանք կարող են արգելակել կամ խթանել կամային գործողությունների ընթացքը:
Անհատի գործունեության արդյունավետությունն անմիջականորեն կապված է նրա կամային ոլորտի առանձնահատկություններից: Դրանք որոշում են ինչպես կատարվող գործողությունների ուժաբանական, այնպես էլ բվանդակային կողմերը: Անձի առավել հաճախ հանդիպող կամային որակներն են`
նպատակասլացությունը – սեփական գործողությունները դրցած նպատակին ծառայեցնելու ընդունակություն,
համառություն – երկարատև դժվարությունները հաղթահարելու համար սեփական ուժերի կենտրոնացման ընդունակություն,
զսպվածություն – նպատակադրմանը հասնելուն խանգարող գործողությունները, զգացմունքները, հույզերն ու մտքերը զսպելու ընդունակություն,
հաստատակամություն – արագ, հիմնավորված որոշումներ ընդունելու և դրանք ի կատար ածելու ընդունակություն
նախաձեռնողականություն – անհրաժեշտ գործողություններ նախաձեռնելու ընդունակություն,
ինքնուրույնություն – սեփական համոզմունքներին և հայացքներին հավատարիմ մնալու ընդունակություն,
կազմակերպվածություն - սեփական գործողությունների պլանավորման և կարգավորման ընդունակություն,
կարգապահություն – սեփական վարքը ընդունված նորմերին համապատասխանեցնելու ընդունակություն,
քաջություն – նպատակին հասնելու համար վախերն ու տագնապները հաղթահարելու, առկա վտանգը անտեսելու ընդունակություն,
կատարողականություն – ճշգրտորեն և ժամանակին իր առջև դրված խնդիրները կատարելու ընդունակություն:
Կամայանի հատկությունների ձևավորումը մեծապես կախված է դաստիարակությունից: Ներգրավվելով կրթական գործունեության մեջ երեխայի մոտ աստիճանաբար զարգանում են ինքնակարգավորման մեխանիզմները: Գործելով ընդհանուր ռեժիմով և գրաֆիկով, ենթարկվելով որոշակի կանոնների արդեն իսկ կրտսեր դպրոցական տարիքում երեխայի մոտ նկատվում է սեփական վարքի գիտակցական կարգավորում: Սկսած 13-14 տարեկանից` երեխայի մոտ ձևավորվում և կայունանում են կամային առանձնահատկությունները:
Կամքի ախտահարումները: Կամային որակների բացակայությունը կամ չափազանց արտահայտվածությունը հանգեցնում է կամային կարգավորման գործառույթի խանգարմանը: Որպես կամային ոլորտի խանգարումները առանձնացվում են`
Անկամություն – ընդհանուր առմամբ չի դիտարկվում որպես կամքի ախտաբանական տարատեսակ, քանի-որ հանդիպում է նաև հոգեպես առողջ մարդկանց մոտ և կարող է դրսևորվել հանգամանքների ազդեցությամբ, լինել սխալ դաստիարակության արդյունք: Բնութագրվում է անհատի կամային հատկությունների անբավարարությամբ, հաստատակամության բացակայությամբ, ընդունված որոշումներն ի կատար ածելու անկարողությամբ:
Աբուլիա – ցանկությունների, ձգտումների, գործունեության խթանիչների ախտաբանական բացակայություն: Առաջանում է գլխուղեղի ճակատային մասերի զանգվածային ախտահարման դեպքում:
Հիպերբուլիա - կամային ակտիվության ախտաբանական բարձրացում, բնութագրվում է գործունեության ընթացքում կամքի անտեղի գերիշխմամբ:
Հիպոբուլիա – հոգեկանի ախտաբանական վիճակ, որը բնութագրվում է ցանկությունների և գործունեության խթանիչների թուլացմամբ:
Պարաբուլիա - կամքի ախտաբանական դրսևորում, բնութագրվում է սկսված գործողություններն անավարտ թողնելու երևույթով:
Հաղորդակցում և խոսք
Մարդկային գործունեության անքակտելի մասն է կազմում հաղորդակցումը: Լինելով հասարակական էակ, մարդն իրականացնում է հասարակական բազմաթիվ փոխհարաբերություններ, որոնց անհրաժեշտ պայման է հանդիսանում փոխհասկացումը: Մարդկային հասարակության պատմական զարգացման ընթացքում ձևավորվել են որոշակի ընդհանուր արտահայտչական միջոցներ, որոնք ստեղծում են հասարակության անդամների կողմից փոխհասկացման հնարավորություն:
Հաղորդակցական գործընթացը ենթադրում է որոշակի կառուցվածքային տարրերի առկայություն, որոնցով որոշվում է հաղորդակցական գործողության կառուցվածքը: Հաղորդակցության կառուցվածքային տարրերն են` հաղորդողը (տրանսլյատոր կամ կոմունիկատոր), հաղորդագրությունը, հաղորդագրության փոխանցման ուղին կամ միջոցը, հաղորդման հասցեատերը (ռեցիպիենտ):
Յուրաքանչյուր հասարակություն, հասարակական խումբ ունի հաղորդակցման մշակված, բոլորի կողմից ընդունված և հասկանալի միջոցներ: Ընդ որում, այդ միջոցները կարող են ունենալ ինչպես խոսքային (վերբալ), այնպես էլ ոչ խոսքային (ոչ վերբալ) բնույթ: Ըստ այդմ, տարաբաժանվում են հաղորդակցման վերբալ և ոչ վերբալ տարատեսակները:
Վերբալ հաղորդակցումն իրականանում է խոսքային կառուցների միջոցով, խոսքային գործունեության ընթացքում: Խոսքային գործունեությունը որոշիչ դերակատարում ունի ինչպես հասարակական (հասարակական փոխհարաբերություններ), այնպես էլ ներքին (մտածական գործունեություն) ակտիվության ընթացքում: Խոսքային գործունեությունը հնարավոր է դառնում լեզվի, դրա առանձին միավորների` բառերի, դրանց համադրությունների` բառակապակցությունների և նախադասությունների միջոցով:
Խոսքի միջոցով իրականացվում է փորձի փոխանակում, իրական երևույթների նշանակում և ընդհանրացում, սեփական մտքերի և ապրումների արտահայտում: Ըստ այդմ տարբերակվում են խոսքի հետևյալ գործառույթները`
1.ինֆորմացիայի փոխանակում – իրականանում է հասարակական հարաբերությունների ընթացում: Կարող է լինել անմիջական (երբ զրուցակիցները հաղորդակցվում են անմիջականորեն) և միջնորդավորված (երբ զրուցակիցները բաժանված են տարածության և ժամանակի որոշակի ատվածով):
2.ներհոգեկան բովանդակությունների արտահայտում – իրականանում է հասարակական մակարդակում, սեփական մտքերի, ապրումների, կարծիքների, դիրքորոշումների ներկայացման ձևով:
3. նշանակման գործառույթ – իրականանում է մտածական մակարդակում, որպես առանձին երևույթների, առարկաների, իրերի նշանակում համապատասխան հասկացություններով: Հանդիսանում է բոլորի համար ընդհանուր և հասկանալի հասկացությունների ձևավորման կարևոր օղակ:
4. ընդհանրացման գործառույթ – առանձին հասկացությամբ բնական երևույթների, իրերի, առարկաների ամբողջ դասի նշանակումն է, որի միջոցով հնարավոր է դառնում մտածական գործունեությունը:
Չնայած այն հանգամանքին, որ տվյալ հասարակության մեջ ընդունված խոսքային կառույցները, խոսքի միավորներն ընդհանուր են հասարակության բոլոր անդամների համար, այդուհանդերձ, յուրաքանչյուր անհատի խոսք բնութագրվում է որոշակի յուրահատկություններով, որոնք որոշում են նրա խոսքի ուժաբանական և բովանդակային որակները: Այս առումով առանձնացվում են խոսքի հետևյալ որակները`
1. խոսքի բովանդակայնություն – արտահայտում է խոսքի մեջ ներկայացվող մտքերի ծավալը, կախված է խոսեցողի պատրաստվածությունից:
2. խոսքի հասկանալիություն - արտահայտում է ունկնդիրների կողմից խոսքի բովանդակության ըմբռնման, հասկացման աստիճանը, կախված է ունկնդիրների պատրաստվածության մակարդակի և խոսքի բովանդակության համապատասխանության աստիճանից:
3. խոսքի արտահայտչականություն – արտահայտում է խոսքի հուզական հագեցվածության մակարդակը, դրսևորվում է ինտոնացիայի և շեշտադրությունների միջոցով:
4. խոսքի ազդեցիկություն – արտահայտում է ունկընդիրների մտքերի, զգացմունքների և գործողությունների վրա ունեցած ազդեցությունը:
Խոսքի տարատեսակները: Կախված խոսքի ուղղվածության, խոսքային գործունեության մեջ ներգրավված կողմերի քանակության և արտահայտման ձևերի բնույթից տարաբաժանվում են խոսքի հետևյալ տարատեսակները`
ըստ ուղղվածության`
արտաքին – խոսքն ուղղված է մեկ այլ անձի, ստանում է արտաքին դրսևորում
ներքին – խոսքն ուղղված է հենց խոսողին, չի ստանում որևէ արտաքին դրսևորում,
