Добавлен: 26.04.2024
Просмотров: 186
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Дененің иілгіштік қасиетін біз «алға еңкею» тестісі арқылы анықтадық. «Алға еңкею» тестісінің қорытындысы бойынша 14 жастағыларда (1,27%) оң алға жылжулар байқалса, 15 жастағылар (-10%) теріс динамикаға қол жеткізді. Нәтижелердегі өзгеріс орта есеппен жылына минус 0,35 см құрайды (10-кесте).
10-кесте. «Алға еңкею» тестісі нәтижелерінің динамикасы
| Жасы | Қатар деңгейі |  (сек) |  (сек) | ко (%) | кт (%) | tо (%) | tт (%) |
| 13 | 7,9 | | | | | | |
| 14 | 8,0 | 0,1 | 0,1 | 101,27 | 101,27 | 1,27 | 1,27 |
| 15 | 7,2 | -0,7 | -0,8 | 91,14 | 90 | -8,86 | -10 |
| Орташа | | -0,35 | | 95,64 | | -3,8 | |
Күштік көрсеткіштерді біз «Білек динамотериясы» тестісінің көмегімен анықтадық (11-кесте). «Білек динамотериясы» тестісінің нәтижелерін қорытындылау бойынша 14 жастағыларда үлкен (30,0%) өсу, 15 жастағыларда аз (23,1%) өсу байқалды. Нәтижелердің өзгеруі орта есепппен жылына 6 кг құрайды (11-кесте).
11-кесте. «Білек динамометриясы» тестісі нәтижелерінің динамикасы.
| Жасы | Қатар деңгейі | (сек) | (сек) | ко (%) | кт (%) | tо (%) | tт (%) |
| 13 | 20 | | | | | | |
| 14 | 26 | 6 | 6 | 130,0 | 130,0 | 30,0 | 30,0 |
| 15 | 32 | 12 | 6 | 160,0 | 123,1 | 60,0 | 23,1 |
| Орташа | | 6 | | 126,55 | | 26,55 | |
13-15 жастағы гір көтеруші спортшылардың жас ерекшеліктеріне қарай дене дайындығының құрылымын анықтай отырып, әр түрлі жастағы ұсынылған көрсеткіштер бойынша тізбектің өсу көрсеткіштерін қарастырайық (4, 5-суреттер).
14 жаста дене шынықтыру «Допты екі қолмен алға лақтыру» тестісі нәтижесінің азырақ 0,95% өсуімен сипатталады.
Ең үлкен өсу: «білек динамометрияся» - 30% және «биік белтемірде асыла тартылу» - 31,18% (4-сурет) тесттерінде көрінеді.
4-сурет. Гір көтерушілердің дене дайындығының салыстырмалы тізбекті өсімі
15 жастағы үлкен өзгерістер күш төзімділігі, жарылыс күші мен иілгіштік тесттерінен көрінеді (5-сурет). Оң динамика келесі тесттерде көрінеді: биік белтемірге асыла тартылуда – 22,13%, гірді кеудеге көтеруде – 42% және допты екі қолмен алға лақтыруда – 28,39%.
«Алға еңкею» тестісінің нәтижелері теріс динамика көрсетті және -10% деңгейді бекітті.
| Білек динамометриясы Алға еңкею 1000 м жүгіру Биік белтемірге асыла тартылу Допты екі қолмен алға лақтыру Бір орыннан ұзындыққа секіру Тіреле жатып қолды бүгіп-жазу Толтырылған допты итеру Гірді кеудеге көтеру 30 м жүгіру |  |
5-сурет. Тесттер кешені бойынша 15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығының салыстырмалы тізбекті өсімі
Тесттер кешені бойынша екі жылдағы салыстырмалы базистік өсімдерді салыстыра отырып, біз ең жоғары мән күш төзімділігін, күшті, иілгіштікті, жарылыс күшін сипаттайтын тесттерде байқалатынына назар аудардық
(5-сурет).
«Гірді кеудеге көтеру» тестісінде салыстырмалы базизстік өсім – 69,04%, «биік белтемірге асыла тартылу» – 60,22%, «білек динамометриясы» – 60% құрады. Бұл гір көтеру спортындағы спецификалық ерекшелік - гір көтерудегі тиімділікті арттыру факторы ретінде күш төзімділігі деп айтуға мүмкіндік береді.
13-15 жас аралығындағы шамасына қарай келесі ең үлкен базистік өзгерістер «допты екі қолмен алға лақтыру» тестісінің көрсеткіштері (29,61%). Бұл тест жарылыс күшінің даму деңгейін сипаттайды, ал оның қозғалысы қимыл-қозғалыс әрекетіне – гір спортындағы классикалық қос сайыстың «серпілуіне» ұқсайды.
Келесі тесттерде шамалы өзгерістер байқалды: «бір орыннан ұзындыққа секіруде» (10,45%), «тіреле жатқан күйде қолды бүгу және жазу» (9,4%), «толтырылған допты итеру» (17,71%), «30 м жүгіру» (7,9%). «1000 жүгіру» тестісі (3,65%) ең аз және «алға еңкею» (-8,86%) теріс динамика көрсетті.
13-15 жастағы гір көтеруші спортшыны дайындаудың ерекшелігі күшті, күш төзімділігі мен жарылыс күшін дамыту екенін атап өтуге болады, бұған тесттердегі салыстырмалы базистік өсудің ең көп мәндері айғақ:
-
Білек динамометриясы - 60%; -
Гірді кеудеге көтеру - 69,04%; -
Биік белтемірге асыла тартылу - 60,22%; -
Допты екі қолмен алға лақтыру - 29,61%; -
Толтырылған допты итеру - 17,71%; -
Бір орыннан ұзындыққа секіру - 10,45%.
| Білек динамометриясы Алға еңкею 1000 м жүгіру Биік белтемірге асыла тартылу Допты екі қолмен алға лақтыру Бір орыннан ұзындыққа секіру Тіреле жатып қолды бүгіп-жазу Толтырылған допты итеру Гірді кеудеге көтеру 30 м жүгіру |  |
6-сурет. Тесттер кешені бойынша 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығының салыстырмалы базистік өсімі
3.2. 13-15 жас аралығындағы гір көтеруші спортшылардың нормативтік талаптарын анықтау және дене дайындығының модельдік сипаттарының сандық көрсеткіштерін әзірлеу
13-15 жас аралығындағы балалардың дене дайындығын диагностикалаудың алынған нәтижелері модельдік сипаттамаларды құрудың екінші кезеңін жүзеге асыруға, атап айтқанда, гір көтеру спортымен айналысатын 13-15 жастағы жасөспірімдер дене дайындығының тиісті нормалары мен талаптарын қалыптастыруға мүмкіндік берді.
Түрлі нормалардың ішінде жасөспірімдер спорты үшін үлкен мәнге ие болатыны талап етілетін көрсеткіштер [72,73,74].
Жасөспірімдерді жаттықтырудың жоғары тиімділігі көп жағдайда қойылған мақсатқа сенімді жету үшін орындалуы міндетті талаптар деңгейін сипаттайтын тиісті стандарттарды дұрыс және сауатты пайдалануға байланысты екені баршаға мәлім. Тиісті нормалар дайындықтың белгілі бір кезеңінде оқу-жаттығу міндеттерін барабар орындауға өте тығыз байланысты. Бұл нормалар қойылған міндеттерді шешу үшін қол жеткізуге тиіс дене қасиеттерінің даму деңгейіне сәйкес келеді. Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, жасөспірімнің дене дайындығын бағалау объективті түрде осы көпжылдық дайындық кезеңіне тән қозғалыс қасиеттерінің дамуының тиісті деңгейімен белгіленеді.
Ғылыми-әдістемелік әдебиеттерде 13-15 жас аралығындағы спортшылардың гір көтеру бойынша дене шынықтыру дайындығы тақырыбына дене дайындығының модельдік сипаттамаларына бағдарлануға ұсынылған дене дайындығының сандық талаптарынан тұратын тек жекелеген зерттеулер ғана бар.
Пауэрлифтингпен айналысатын спортшыларға арналған арнайы дене шынықтыру дайындығының моделін жасау барысында В.В. Ткачев [35] те пайыздық ықпалды пайдаланды. Бұл ретте 60% орташадан жоғары деңгейге, 70% - жоғары деңгейге, 80% - өте жоғары деңгейге сәйкес келді.
Бірақ ең танымал стандарт сигма шкаласы екенін атап өту маңызды, ол нормативті талаптардың анықталатынына байланысты орташа арифметикалық және стандартты ауытқу негізінде тестілеу нәтижелерін бағалауға мүмкіндік береді.
А.И. Фаламеев жас спортшылардың модельік сипаттамаларын әзірлеуге арналған жұмысында арнайы дайындық деңгейіне қойылатын талаптарды, а және одан кіші деңгейлі диапазондағы барлық нәтижелер төмен деңгейге, -0,5а-дан 0,5а-ға дейін орта деңгейге, 0,5а-дан а-ға дейін орташадан жоғары деңгей, а-дан 1,5а-ға дейін жоғары деңгей ретінде сипаттайтындай қарастырады.
Авторлардың көпшілігінің пікірі