Файл: П авлодар облысы білім беру басармасы Білім беруді дамытуды инновациялы орталыы Халыаралы зерттеулер форматындаы функционалды сауаттылыты дамытуа арналан .docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 29.04.2024
Просмотров: 33
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
18. ҚАЙНАУ
Берілген мәліметті оқып төменгі сұрақтарға жауап беріңіздер
Буланудың екінші тәсілі – қайнауды қарастырамыз. Қайнау процесін бақылау үшін құтыға су құйып, температурасын өлшей отырып, қыздырамыз. Біраздан кейін құтының үстіңгі жағында тұманды байқауға болады. Ол ыдыстағы сұйықтың бетіндегі буланудың күшейгенін көрсетеді. Сыртқа шыққан су буы салқын ауамен араласады және ұсақ тамшылар түрінде конденсацияланады. Температурасы ары қарай жоғарлағанда құты қабырғасының қаттырақ қызған жерлерінде көптеген кішкене көпіршіктер пайда болатынын көреміз. Бұлар судың ішінде болатын еріген ауа көпіршіктері. Қыздырған кезде олар судан бөлініп шығады. Ауа көпіршіктерінің іші су буымен толады да, олардың өлшемдері біртіндеп үлкейе береді. Көпіршіктер ыдыс қабырғасынан ажырайды да, жоғары көтеріледі. Осы кезде әдетте қайнар алдында ызыл естіледі. Өйткені жылы су буы көпіршіктерімен салқын су көпіршіктері соқтығысқанда дыбыс шағарады. Белгілі бір температурада көпіршіктер судың бетіне жетіп жарылады. Бұрқылдап су қайнай бастайды.
• Сұйықтың тек үстіңгі бетінен ғана емес сонымен бірге оның ішінде де бу көпіршіктерінің пайда болуымен жүретін қарқынды булану қайнау деп аталады.
Біз кез-келген жер бетіндегі денелерге атмосфералық қысым әрекет ететінін білеміз. Енді осы су көпіршіктері қандай жағдайда осы атмосфералық қысымды жеңіп сырқа шығады? Қайнау кезінде көпіршіктер ішіндегі қаныққан будың қысымы атмосфералық қысымнан төмен болмау керек.
• Қайнау сұйықтың қаныққан буының қысымы атмосфералық қысымға тең немесе одан сәл жоғары болатын температурада жүреді;
• Қайнау кезінде сұйықтың температурасы өзгермейді. Сұйық қайнайтын температураны қайнау температурасы деп атайды.
Кейбір заттардың қайнау температурасы, оС (Қалыты атмосфералық қысымда 105 Па)
сутек - 253 оС, су - 100 оС, сынап - 357 оС, оттек - 183 оС, сүт - 100 оС, қорғасын - 1600 оС, эфир - 35 оС, спирт - 78 оС, мыс - 2567 оС
Алайда сұйыққа түсетін сыртқы қысым атмосфералық қысымға тең болмауы да мүмкін. Атмосфералық қысым қалыпты қысымнан төмен болса онда су төменгі температурада қайнай береді. Биіктігі 5-6 мың метр Эльбрус шыңында су шамамен 800С- та қайнайды. Сұықтың үстіндегі қысымды жасанды түрде төмендетсек, онда кез келген температурада тіпті қату температурасында қайнайды. 32 гПа 25
оС су бөлме температурасында қайнайды. Ал сыртқы қысым 6 гПа болғанда, су 00С-та қайнайды. Судың төменгі қысымда қайнауын қант өнеркәсібінде қолданады. Қант ертіндісі бар болғаны бірнеше ондаған градуста бұрқылдап қайнайды. Қант сиропының күйіп кету қаупі болмайды және артық су тезірек бөлініп шығады. Керісінше судың бетіне аса жоғары қысым түсіре отырып, судың температурасын 1000С-тан жоғары температурада қайнатуға болады. Автоклав құрылғысында температура 200 0 С-қа дейін қызады.
53- сұрақ: ҚАЙНАУ
Су көпіршіктері қандай жағдайда атмосфералық қысымды жеңіп сыртқа шығады?
____________________________________________________________________________________________________________________________________
Жауабы: Қайнау кезінде көпіршіктер ішіндегі қаныққан будың қысымы атмосфералық қысымнан төмен болмау керек.
54 сұрақ: ҚАЙНАУ
Қайнаудың алдында сұйықта қандай құбылыстар пайда болады?
____________________________________________________________________________________________________________________________________
Жауабы: Қыздыру басталғаннан кейін құтының үстіңгі жағында тұманды байқауға болады. Ол ыдыстағы сұйықтың бетіндегі буланудың күшейгенін көрсетеді. Сыртқа шыққан су буы салқын ауамен араласады және ұсақ тамшылар түрінде конденсацияланады. Температурасы ары қарай жоғарлағанда құты қабырғасының қаттырақ қызған жерлерінде көптеген кішкене көпіршіктер пайда болатынын көреміз. Бұлар судың ішінде болатын еріген ауа көпіршіктері. Қыздырған кезде олар судан бөлініп шығады. Ауа көпіршіктерінің іші су буымен толады да, олардың өлшемдері біртіндеп үлкейе береді. Көпіршіктер ыдыс қабырғасынан ажырайды да, жоғары көтеріледі. Осы кезде әдетте қайнар алдында ызыл естіледі.
55- сұрақ: ҚАЙНАУ
Неліктен қайнар алдында ызыл естіледі?
____________________________________________________________________________________________________________________________________
Жауабы: Өйткені жылы су буы көпіршіктерімен салқын су көпіршіктері соқтығысқанда дыбыс шағарады. Белгілі бір температурада көпіршіктер судың бетіне жетіп жарылады. Бұрқылдап су қайнай бастайды.
56- сұрақ: ҚАЙНАУ
Эльбрус шыңында судың қайнау температурасы
Жауабы: Атмосфералық қысым қалыпты қысымнан төмен болса онда су төменгі температурада қайнай береді. Биіктігі 5-6 мың метр Эльбрус шыңында су шамамен 80 0С- та қайнайды.
57- сұрақ: ҚАЙНАУ
Растайтын жауаппен түсініктемені таңдаңыз:
Жауабы: C, D
58-сұрақ: ҚАЙНАУ
Суретте қорғасынның қайнау графигі көрсетілген. Графигтің ВС бөлігінде қандай процесс бейнеленген?
59-сұрақ: Қорғасын қанша уақыттан кейін қайнай бастады?
19. НӘЛІМ
Нәлім (треска) балығының аналығы жыл сайын 9 300 000 уылдырық шашады. Үшинелі тікенектің аналығы - 65-70 уылдырық шашады. Бірақ осы топтың біреуі бидайдың біреуінде кездеседі.
59-сұрақ: НӘЛІМ
Осы деңгейдің шоғырлануын қолдайтын мүмкіндіктері туралы хабарландыру
Сұрақ түрі: ашық сұрақ
Құзыреттілігі: дәлелдемелерді ғылыми түрде түсіндіру
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: қоршаған орта сапасы
Контекст: жаhандық
Жауап:
1. Үшинелі тікенектің аталығында ұрпағына деген қамқорлықтың болуы, бірақ, бұл қасиеттің нәлімде(треска) болмауы.
60-сұрақ: НӘЛІМ
Нәлім(треска) өнеркәсіптік мәні бар балық. Экологиялық пирамида құрыңыз, бұл нәлімге аралық кезең болады және оны графикамен көруге болады, 400 кг массадағы қалыпты өмір сүруді қамтамасыз ету үшін небәрі бірдей тонналық нәлімдерді(треска) сақтамайды, сондай-ақ массаның барлық басқа дәмді тағамдардың массасын айқындайды. Белгілі болса, әрбір кейінгі деңгейде 10% энергиямен жылжиды.
Сұрақ түрі: жабық сұрақ
Құзыреттілігі: Талдау, жобалау және ғылыми түрде зерттеу
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: табиғи ресурс
Контекст: жаhандық( табиғи ресурстың жаңартылатын және жаңартылмайтын )
Жауап: дельфин (400 кг) – нәлім(треска)(4000 кг) – қызылаяқты шаяндар калянустар(40 000 кг) - дафниялар (400 000 кг) - балдырлар (4 000 000 кг).
61-сұрақ: Үшинелі тікенекті
Көбі жыныстық топ құрып өмір сүреді, бір жыныстық жағынан жетілген аталыққа екі немесе одан да көп аналықтан келеді. Бұған мысал ретінде үшинелі тікенекті келтіруге болады.
Сұрақ: Өмір сүрудің осы формасы туралы ақпараттарды интернет арқылы алуға болады.
Сұрақ түрі: ашық сұрақ
Құзыреттілігі: дәлелдемелерді ғылыми түрде түсіндіру
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: қоршаған орта сапасы
Контекст: жаhандық
Жауап: табиғи іріктеу және генофонд түрдің кеңейтуге мүмкіндік беру:
20. «ПОРТУГАЛ КЕМЕСІ»
61-сұрақ: «ПОРТУГАЛ КЕМЕСІ»
Жағажайдағы Австралиялық туристерге шабуыл жасайтын «Португал кемесі» медузасының уы нәлім шабақтарына әсер етпейді
Кестелер арқылы түсіндіріңіздер: неліктен нәлімнің шабақтары «Португалия кемесі» медузасымен селбесіп тіршілік етеді, басқа жануарларда ондай құбылыс көрінбеген. Үш минуттен кейін осы жануардан зардап шекккен адам өліп қалған.
Тип вопроса: с открытым конструируемым ответом
Сұрақ түрі: ашық сұрақ
Құзыреттілігі: ғылыми деректер негізде түсіндіру
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: қоршаған орта сапасы
Контекст: жаhандық
Жауабы: медузалар уы бейтараптандыру әрекеті нәлім (треска) бауырын ұлғайды
21. БАЛЫҚ АУЛАУ
61-сұрақ: БАЛЫҚ АУЛАУ
Түсіндіріңіз, кестеден көріңіз, мүмкіндіктері бар балық аулау деңгейінен биіктіктен пайда болады.
Сұрақ түрі: ашық сұрақ
Құзыреттілігі: Талдау, жобалау және ғылыми түрде зерттеу
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: қоршаған орта сапасы
Контекст: жаhандық( табиғи ресурстың жаңартылатын және жаңартылмайтын )
Жауабы: Ауруға шалдықан балықтардың әртүрлі даму сатысында қарқынды тіршілік ету жағдайының нашарлауы, балық аулау, негізделген адам қызметі мен табиғи факторлар.
22. ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ, ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ
Қ
ан жасушалары. Қан адамның ішкі ортасына жатады.
Оның негізгі қызметтері:
1. Адам ағзасында қан әрбір мүшені, дененің әрбір жасушасын бірімен-бірін өзара байланыстырады;
2. Оттегін өкпеден ұлпаларға жеткізіп, көмірқышқыл газынан тазартады;
3.Қорек заттарды асқорыту мүшелерінен ұлпаларға жеткізеді;
4. Ағзаның соңғы қажетсіз өнімдерін бүйрекке және т. б. мүшелерге тасымалдайды;
5. Дене температурасының тұрақтылығын сақтайды;
6. Ағзаны зиянды микробтардан қорғайды;
7. Ішкі секреция бездерінен бөлінетін гормондарды тасымалдайды;
8. Жасушаларда қышқылдың, судың деңгейін реттейді;
9. Қорғаныштық қызмет атқарады (қанды ұйыта алады).
1. Қан адам өмірінде маңызды рөл атқарады. Қан дәнекер ұлпасының сұйық түрі. Ағзада болатын қанның мөлшері адамның дене салмағына байланысты
4, 5 – 5 л. Қанның құрамы – плазмадан (55%) және қан жасушаларынан (45%) тұрады Қан плазмасы – қанның сарғыштау түсті сұйық бөлімі.
62-сұрақ: ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ, ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ
Осы суретке сүйене отырып, қанның құрамындағы негізгі химиялық элементтерді атаңыздар. Адам денесіндегі қанның түсі қызыл түсті, ал басқа ағзаларда көк, жасыл, күлгін болуы мүмкін. Мәселен, көк түсі қан-өрмекшітәріздестерге, жасыл түсті қан-сүліктерге, күлгін түсті қан-сегізаяққа тән. Неліктен?
Сұрақ түрі: жабық сұрақ
Құзыреттілігі: дәлелдемелерді ғылыми түрде түсіндіру
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: ауру мен денсаулық
Контекст: тұлғалық
Жауабы:
1. қан құрамына кіретін жалпы химиялық элементтер: темір, оттек, сутек, көміртек, азот.
2. қаннын қызыл түсі темір арқылы болады, ал көгілдір түсі – кұміс атомдар арқылы.
63-сұрақ: ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ, ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ
Қатты жарақат алып қан тоқтамай жатқан кезде қандай жасушалар қанды ұйытады, ал егер ағзада бұл жасушалар аз болса қан тоқтамай қансырап қалуы мүмкін
Берілген мәліметті оқып төменгі сұрақтарға жауап беріңіздер
Буланудың екінші тәсілі – қайнауды қарастырамыз. Қайнау процесін бақылау үшін құтыға су құйып, температурасын өлшей отырып, қыздырамыз. Біраздан кейін құтының үстіңгі жағында тұманды байқауға болады. Ол ыдыстағы сұйықтың бетіндегі буланудың күшейгенін көрсетеді. Сыртқа шыққан су буы салқын ауамен араласады және ұсақ тамшылар түрінде конденсацияланады. Температурасы ары қарай жоғарлағанда құты қабырғасының қаттырақ қызған жерлерінде көптеген кішкене көпіршіктер пайда болатынын көреміз. Бұлар судың ішінде болатын еріген ауа көпіршіктері. Қыздырған кезде олар судан бөлініп шығады. Ауа көпіршіктерінің іші су буымен толады да, олардың өлшемдері біртіндеп үлкейе береді. Көпіршіктер ыдыс қабырғасынан ажырайды да, жоғары көтеріледі. Осы кезде әдетте қайнар алдында ызыл естіледі. Өйткені жылы су буы көпіршіктерімен салқын су көпіршіктері соқтығысқанда дыбыс шағарады. Белгілі бір температурада көпіршіктер судың бетіне жетіп жарылады. Бұрқылдап су қайнай бастайды.
• Сұйықтың тек үстіңгі бетінен ғана емес сонымен бірге оның ішінде де бу көпіршіктерінің пайда болуымен жүретін қарқынды булану қайнау деп аталады.
Біз кез-келген жер бетіндегі денелерге атмосфералық қысым әрекет ететінін білеміз. Енді осы су көпіршіктері қандай жағдайда осы атмосфералық қысымды жеңіп сырқа шығады? Қайнау кезінде көпіршіктер ішіндегі қаныққан будың қысымы атмосфералық қысымнан төмен болмау керек.
• Қайнау сұйықтың қаныққан буының қысымы атмосфералық қысымға тең немесе одан сәл жоғары болатын температурада жүреді;
• Қайнау кезінде сұйықтың температурасы өзгермейді. Сұйық қайнайтын температураны қайнау температурасы деп атайды.
Кейбір заттардың қайнау температурасы, оС (Қалыты атмосфералық қысымда 105 Па)
сутек - 253 оС, су - 100 оС, сынап - 357 оС, оттек - 183 оС, сүт - 100 оС, қорғасын - 1600 оС, эфир - 35 оС, спирт - 78 оС, мыс - 2567 оС
Алайда сұйыққа түсетін сыртқы қысым атмосфералық қысымға тең болмауы да мүмкін. Атмосфералық қысым қалыпты қысымнан төмен болса онда су төменгі температурада қайнай береді. Биіктігі 5-6 мың метр Эльбрус шыңында су шамамен 800С- та қайнайды. Сұықтың үстіндегі қысымды жасанды түрде төмендетсек, онда кез келген температурада тіпті қату температурасында қайнайды. 32 гПа 25
оС су бөлме температурасында қайнайды. Ал сыртқы қысым 6 гПа болғанда, су 00С-та қайнайды. Судың төменгі қысымда қайнауын қант өнеркәсібінде қолданады. Қант ертіндісі бар болғаны бірнеше ондаған градуста бұрқылдап қайнайды. Қант сиропының күйіп кету қаупі болмайды және артық су тезірек бөлініп шығады. Керісінше судың бетіне аса жоғары қысым түсіре отырып, судың температурасын 1000С-тан жоғары температурада қайнатуға болады. Автоклав құрылғысында температура 200 0 С-қа дейін қызады.
53- сұрақ: ҚАЙНАУ
Су көпіршіктері қандай жағдайда атмосфералық қысымды жеңіп сыртқа шығады?
____________________________________________________________________________________________________________________________________
Жауабы: Қайнау кезінде көпіршіктер ішіндегі қаныққан будың қысымы атмосфералық қысымнан төмен болмау керек.
54 сұрақ: ҚАЙНАУ
Қайнаудың алдында сұйықта қандай құбылыстар пайда болады?
____________________________________________________________________________________________________________________________________
Жауабы: Қыздыру басталғаннан кейін құтының үстіңгі жағында тұманды байқауға болады. Ол ыдыстағы сұйықтың бетіндегі буланудың күшейгенін көрсетеді. Сыртқа шыққан су буы салқын ауамен араласады және ұсақ тамшылар түрінде конденсацияланады. Температурасы ары қарай жоғарлағанда құты қабырғасының қаттырақ қызған жерлерінде көптеген кішкене көпіршіктер пайда болатынын көреміз. Бұлар судың ішінде болатын еріген ауа көпіршіктері. Қыздырған кезде олар судан бөлініп шығады. Ауа көпіршіктерінің іші су буымен толады да, олардың өлшемдері біртіндеп үлкейе береді. Көпіршіктер ыдыс қабырғасынан ажырайды да, жоғары көтеріледі. Осы кезде әдетте қайнар алдында ызыл естіледі.
55- сұрақ: ҚАЙНАУ
Неліктен қайнар алдында ызыл естіледі?
____________________________________________________________________________________________________________________________________
Жауабы: Өйткені жылы су буы көпіршіктерімен салқын су көпіршіктері соқтығысқанда дыбыс шағарады. Белгілі бір температурада көпіршіктер судың бетіне жетіп жарылады. Бұрқылдап су қайнай бастайды.
56- сұрақ: ҚАЙНАУ
Эльбрус шыңында судың қайнау температурасы
-
80 0С -
90 0С -
100 0С -
101 0С
Жауабы: Атмосфералық қысым қалыпты қысымнан төмен болса онда су төменгі температурада қайнай береді. Биіктігі 5-6 мың метр Эльбрус шыңында су шамамен 80 0С- та қайнайды.
57- сұрақ: ҚАЙНАУ
Растайтын жауаппен түсініктемені таңдаңыз:
| | Су 00С-та қайнайды. | Түсініктеме |
| A | қайнамайды | Сыртқы қысым 6 гПа болғанда, су 00С-та қайнайды. |
| B | қайнамайды | Қалыпты қысымда, су 1000С-та қайнайды. |
| C | қайнамайды | Қалыпты қысымда, су 00С-та қайнайды. |
| D | қайнайды | Сыртқы қысым 6 гПа болғанда, су 00С-та қайнайды. |
Жауабы: C, D
58-сұрақ: ҚАЙНАУ
Суретте қорғасынның қайнау графигі көрсетілген. Графигтің ВС бөлігінде қандай процесс бейнеленген?
-
Қорғасынның қызуы -
Конденсация -
Қорғасынның қайнауы -
Қорғасынның балқуы
59-сұрақ: Қорғасын қанша уақыттан кейін қайнай бастады?
-
20 секундтан кейін -
5 секундтан кейін -
15 секундтан кейін -
10 секундтан кейін
19. НӘЛІМ
Нәлім (треска) балығының аналығы жыл сайын 9 300 000 уылдырық шашады. Үшинелі тікенектің аналығы - 65-70 уылдырық шашады. Бірақ осы топтың біреуі бидайдың біреуінде кездеседі.
59-сұрақ: НӘЛІМ
Осы деңгейдің шоғырлануын қолдайтын мүмкіндіктері туралы хабарландыру
Сұрақ түрі: ашық сұрақ
Құзыреттілігі: дәлелдемелерді ғылыми түрде түсіндіру
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: қоршаған орта сапасы
Контекст: жаhандық
Жауап:
1. Үшинелі тікенектің аталығында ұрпағына деген қамқорлықтың болуы, бірақ, бұл қасиеттің нәлімде(треска) болмауы.
60-сұрақ: НӘЛІМ
Нәлім(треска) өнеркәсіптік мәні бар балық. Экологиялық пирамида құрыңыз, бұл нәлімге аралық кезең болады және оны графикамен көруге болады, 400 кг массадағы қалыпты өмір сүруді қамтамасыз ету үшін небәрі бірдей тонналық нәлімдерді(треска) сақтамайды, сондай-ақ массаның барлық басқа дәмді тағамдардың массасын айқындайды. Белгілі болса, әрбір кейінгі деңгейде 10% энергиямен жылжиды.
Сұрақ түрі: жабық сұрақ
Құзыреттілігі: Талдау, жобалау және ғылыми түрде зерттеу
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: табиғи ресурс
Контекст: жаhандық( табиғи ресурстың жаңартылатын және жаңартылмайтын )
Жауап: дельфин (400 кг) – нәлім(треска)(4000 кг) – қызылаяқты шаяндар калянустар(40 000 кг) - дафниялар (400 000 кг) - балдырлар (4 000 000 кг).
61-сұрақ: Үшинелі тікенекті
Көбі жыныстық топ құрып өмір сүреді, бір жыныстық жағынан жетілген аталыққа екі немесе одан да көп аналықтан келеді. Бұған мысал ретінде үшинелі тікенекті келтіруге болады.
Сұрақ: Өмір сүрудің осы формасы туралы ақпараттарды интернет арқылы алуға болады.
Сұрақ түрі: ашық сұрақ
Құзыреттілігі: дәлелдемелерді ғылыми түрде түсіндіру
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: қоршаған орта сапасы
Контекст: жаhандық
Жауап: табиғи іріктеу және генофонд түрдің кеңейтуге мүмкіндік беру:
-
Ұрғашыларды көбейтуге ұрықтануға мүмкіндік береді ; -
Генотипі бар тірі ұрпақтарды арттырады
20. «ПОРТУГАЛ КЕМЕСІ»
61-сұрақ: «ПОРТУГАЛ КЕМЕСІ»
Жағажайдағы Австралиялық туристерге шабуыл жасайтын «Португал кемесі» медузасының уы нәлім шабақтарына әсер етпейді
Кестелер арқылы түсіндіріңіздер: неліктен нәлімнің шабақтары «Португалия кемесі» медузасымен селбесіп тіршілік етеді, басқа жануарларда ондай құбылыс көрінбеген. Үш минуттен кейін осы жануардан зардап шекккен адам өліп қалған.
Тип вопроса: с открытым конструируемым ответом
Сұрақ түрі: ашық сұрақ
Құзыреттілігі: ғылыми деректер негізде түсіндіру
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: қоршаған орта сапасы
Контекст: жаhандық
Жауабы: медузалар уы бейтараптандыру әрекеті нәлім (треска) бауырын ұлғайды
21. БАЛЫҚ АУЛАУ
61-сұрақ: БАЛЫҚ АУЛАУ
Түсіндіріңіз, кестеден көріңіз, мүмкіндіктері бар балық аулау деңгейінен биіктіктен пайда болады.
Сұрақ түрі: ашық сұрақ
Құзыреттілігі: Талдау, жобалау және ғылыми түрде зерттеу
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: қоршаған орта сапасы
Контекст: жаhандық( табиғи ресурстың жаңартылатын және жаңартылмайтын )
Жауабы: Ауруға шалдықан балықтардың әртүрлі даму сатысында қарқынды тіршілік ету жағдайының нашарлауы, балық аулау, негізделген адам қызметі мен табиғи факторлар.
22. ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ, ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ
Қ
ан жасушалары. Қан адамның ішкі ортасына жатады. Оның негізгі қызметтері:
1. Адам ағзасында қан әрбір мүшені, дененің әрбір жасушасын бірімен-бірін өзара байланыстырады;
2. Оттегін өкпеден ұлпаларға жеткізіп, көмірқышқыл газынан тазартады;
3.Қорек заттарды асқорыту мүшелерінен ұлпаларға жеткізеді;
4. Ағзаның соңғы қажетсіз өнімдерін бүйрекке және т. б. мүшелерге тасымалдайды;
5. Дене температурасының тұрақтылығын сақтайды;
6. Ағзаны зиянды микробтардан қорғайды;
7. Ішкі секреция бездерінен бөлінетін гормондарды тасымалдайды;
8. Жасушаларда қышқылдың, судың деңгейін реттейді;
9. Қорғаныштық қызмет атқарады (қанды ұйыта алады).
1. Қан адам өмірінде маңызды рөл атқарады. Қан дәнекер ұлпасының сұйық түрі. Ағзада болатын қанның мөлшері адамның дене салмағына байланысты
4, 5 – 5 л. Қанның құрамы – плазмадан (55%) және қан жасушаларынан (45%) тұрады Қан плазмасы – қанның сарғыштау түсті сұйық бөлімі.
62-сұрақ: ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ, ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ
Осы суретке сүйене отырып, қанның құрамындағы негізгі химиялық элементтерді атаңыздар. Адам денесіндегі қанның түсі қызыл түсті, ал басқа ағзаларда көк, жасыл, күлгін болуы мүмкін. Мәселен, көк түсі қан-өрмекшітәріздестерге, жасыл түсті қан-сүліктерге, күлгін түсті қан-сегізаяққа тән. Неліктен?
Сұрақ түрі: жабық сұрақ
Құзыреттілігі: дәлелдемелерді ғылыми түрде түсіндіру
Мазмұны: ғылыми-жаратылыстану білім
Қолдану аясы: ауру мен денсаулық
Контекст: тұлғалық
Жауабы:
1. қан құрамына кіретін жалпы химиялық элементтер: темір, оттек, сутек, көміртек, азот.
2. қаннын қызыл түсі темір арқылы болады, ал көгілдір түсі – кұміс атомдар арқылы.
63-сұрақ: ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ, ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ
Қатты жарақат алып қан тоқтамай жатқан кезде қандай жасушалар қанды ұйытады, ал егер ағзада бұл жасушалар аз болса қан тоқтамай қансырап қалуы мүмкін
