Файл: Лекция. Таырыбы оамны дамуындаы ылымны ролі жне ылыми зерттеулер Лекция масаты мен.docx

Ғылыми жұмыстың тақырыбы– ол ғалым қызметінің білімге бағытталған зерттеу объектісі болып табылады. Зерттеу нысаны материалдық әлемнің (мысалы процессорлық кулер) кез келген объект, құбылыс (мысалы, салқын соққанын), (салқын және салқындату мүмкіндіктерін пішіні арасындағы мысалы,) құбылыстар арасындағы байланысты, мүліктік (суыту мүмкіндігі) болуы мүмкін. Зерттеу пәні объектінің қосымша және объект туралы алдын ала білім кіреді.

Оның мақсатына қарай зерттеу, сипаттағы немесе өнеркәсіптік өндірістің байланысты дәрежесі, тереңдігі және ғылыми жұмыстың сипаты мынадай негізгі түрлерге бөлінеді: іргелі, қолданбалы және дамыту.

Іргелі ғылыми зерттеу – табиғат пен қоршаған әлемнің ғалами мәселелерін қарастырады, оның зерттеу пәні ретінде әлем мен бүкіл жаратылыс құрылымының жалпы заңы мен ортақ заңдылықтары табылады. Бұл ғылымнын маңызы ешқандай экономикалық критерийлермен өлшенбейді, одан алынған нәтижелерді жақын уакытта колдану мәселелері койылмайды. Мұндай зерттеулердің мақсаты - табиғи жаңа заңдар ашылуы, іс-шаралар және жаңа теориялар құру арасындағы байланыстарды ашу. Іргелі және оң нәтижелерді алу тұрғысынан маңызды тәуекелдер мен белгісіздікке байланысты негізгі ғылыми-зерттеу ықтималдығы 10% артық емес. Алайда, негізгі зерттеулер ғылым мен қоғамдық өндірістің негізі болып табылады.

Қолданбалы ғылыми зерттеулер – іргелі ғылымның жетістіктеріне сүйене отырып, өмірге жақын түсінікті міндеттерді қарастырады. Мұнда ғылыми нәтижелерді іс жүзінде пайдалану негізгі міндет болып саналады, сондықтан бұл салаға жататын зерттеулерді бастар алдында «Бұл кімге қажет?» деген сұрақтар қойылады. Іргелі және қолданбалы ғылымның арасында айқын шекара жүргізу мүмкін емес, себебі қолданбалы ғылым өзінің даму барысында және жетістіктерін қорытындылай келе бірте-бірте зерттеудің іргелі түріне айналады. Ал керісінше, іргелі ғылым тапқан жаңалықтарды пайдалана отырып, колданбалы ғылым өндіріс пен шаруашылықтың ірі мәселелерін шешуге көп ықпал жасайды. Жүргізіліп отырған жұмыстың түріне қарай қолданбалы ғылым теориялық немесе эмпирикалық (тәжірибе) сипат алады.

Қолданбалы ғылыми зерттеулер инженерлік ғылымдар саласындағы, атап айтқанда ғылыми-зерттеу, негізгі зерттеулер өндірілген ғылыми білім «обьективтілігі» ретінде бағытталған. Технология саласындағы қолданбалы ғылыми зерттеулер, әдетте, тікелей табиғатпен байланыссыз болып табылады. Олар, әдетте, машина технологиясы немесе ұйымдық құрылымы және олардың зерттеу объектісі «жасанды» табиғат. Практикалық бағыттылық (бағыт) және қолданбалы зерттеулер мақсаты өте маңызды күтілетін нәтижелерді алу ықтималдығы 80-90% деңгейін береді.

Жобалау– жабдықтарды тәжірибелік үлгілерін құру және өңдеу үшін қолданбалы зерттеулерді пайдалану (машиналар, құрылғылар, материалдар, бұйымдар), өндіру технологиясы, сондай-ақ қолданыстағы технологиясын жетілдіру. Жобалау сатысы зерттеу нәтижелері барысында қоғамдық өндірістің басқа да салаларында олардың қолдануға мүмкіндік беретін нысанын қабылдайды.

Ғылыми қызметтің үш нысандар арасындағы шекаралары ұялы болғанына қарамастан, олар ғылым саласында тиесілі біріктіріледі.

Оқытудың техникалық құралдары: интербелсенді тақта

Лекция оқудың тәртібі, оқыту әдістері мен түрлері: баяндау, сұрақжауап, түсіндіру, шолу лекция

Әртүрлі күрделілік деңгейдегі тапсырмалар (сұрақтар) және оларды бағалаудағы ұпайлардың үлестірілуі:

Жеңіл деңгей (20 ұпай)

Ғылымның қазіргі қоғамдағы ролі мен маңызын көрсетіңіз.
Ғылымның тану процесі ретінде ерекшеліктерін көрсетіңіз

Орта деңгей (30 ұпай)

Ғылыми шығармашылық және оны жетілдірудің жолдарын талдаңыз.
Ғылыми зерттеу құралдарын анықтаңыз және оларды жеке жеке талдаңыз.

Күрделі деңгей (50 ұпай)

Ғылымдағы парадигма түсінігін анықтаңыз және мүмкіндіктерін бағалаңыз.
Іргелі ғылыми зерттеулерді анықтаңыз және оның ғылымдағы орнын бағалаңыз.

CӨЖ және ОCӨЖ тапсырмалары, олардың түрлері мен орындалуына қойылатын ұпайлардың үлестері:

Ғылыми таным мен шығармашылықтың методологиялық негіздері
Зерттеуді ұйымдастыру мәселелері
Қолданбалы зерттеулердің негізгі тақырыптары
Іргелі зерттеулердің негізгі тақырыптары
Болашақтағы ғылыми парадигманың өзгеру мүмкіндігі
Зерттеулерді қаржыландыру мәселелері
Зерттеу құралдары

Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі:

Брайман, А. Әлеуметтік зерттеу әдістері: Оқулық.1-том. / ҚР Білім және ғылым министрлігі, ҚР жоғару оқу орындарының қауымдастығы. - Алматы: Полиграфкомбинат, 2014. - 584б.
Брайман, А. Әлеуметтік зерттеу әдістері: Оқулық.2-том. / Ағыл. тіл. ауд. И.А. Баймұратова; ҚР Білім және ғылым министрлігі, ҚР жоғару оқу орындарының қауымдастығы. - 4-басылым - Алматы: ЖШС РПБК

"Дәуір", 2016. – 456 б.

Бахтина И.Л., Лобут А.А., Мартюшов Л.Н. Методология и методы научного познания [Текст] : учебное пособие / И.Л. Бахтина , А.А.Лобут, Л.Н. Мартюшов,; Урал. гос. пед. ун – т. – Екатеринбург, 2016. – 119 с.
Кузнецов И.Н. Научное исследование. Методика проведения и оформление. – М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К». 2014.-460с.

№ 2 Лекция. Тақырыбы: Зерттеу үдерісі және негізгі кезеңдері

Лекция мақсаты мен міндеттері: Ғылыми зерттеу үдерісі (процес) түсінігі, оның негізгі кезеңдері мен ерекшеліктерін көрсетіп, маңызы мен мазмұны жайлы ақпарат беру, зерттеу жүргізудің кейбір іргелі түсініктерімен таныстыру.

Лекция мазмұны

2.1 Ғылыми зерттеу үдерісі және негізігі кезеңдері

2.1.1 Әдебиетке шолу

2.1.2 Тұжырымдамалар мен теориялар

2.1.3 Зерттеу мәселелері және сұрақтары

2.1.4 Нақты оқиғалар үлгілерін іріктеу және кездейсоқ жағдайлар

2.1.5 Мәлімет жинау

2.1.6 Мәлімет талдау

2.1.7 Жазбаша есеп

2.2 Ғылыми әдебиетпен жұмыс.

2.2.1 Әдеби көздердің библиографиялық деректері.

2.2.2 Патенттік ізденіс

2.1 Ғылыми зерттеу үдерісі

Зерттеулер көбіне мұқият, бір желілі үдеріс бола бермейтінін және зерттеушілердің алдында күтпеген жағдайлар мен қиындыктар туу мүмкіншілігі мойындалады. Сонымен қатар, зерттеу үдерісінің табиғатымен және қағидаларымен танысу күтпеген жағдайларды алдын алу аса шешуші маңызға ие болады. Осы тұста зерттеу үдерісі қалай болатыны жайлы алдын ала ойланған жөн.

Зерттеу үдерісінің элементтері бұл зерттеулерді жүзеге асыру үшін қажетті құрамдас бөліктер болып табылады. Зерттеу үдерісінің элементтері көбіне келесілерден тұрады: әдебиетке шолудан, тұжырымдамалар мен теориялар жасаудан, зерттеу мәселелерін анықтаудан; мәліметтер жинаудан; мәліметтерді талдау мен нәтижелерді жазудан.

2.1.1 Әдебиетке шолу

Әдебиетке шолу барлық зерттеулерді жүргізуде маңызды элемент болып табылады. Өзіңізді кызықтыратын тақырып немесе мәселе талқыланған әдебиетті кездестіргенде, одан әрі ізденістерді жалғастыра беруіңіз керек. Себебі, белсенді ізденістер бірқатар мәселелердің басын ашып алу үшін қажет, олар:

тақырып бойынша алдын ала не білеміз?
қандай қағидалар мен теорияларды тақырыпта қолдану керек?
тақырыбымызға байланысты қандай ғылыми-зерттеу әдістерін қолдану қажет?
тақырыбыңызға қатысты қандай даулы мәселелер бар және олардан қалай абыроймен шығуды үйрену.
қандай дәлелдемелер соқтығысы бар (егер бар болса)?
тақырыпқа катысты зерттеулер арқылы кімдер (авторлар) елеулі үлес қосты?

Бұдан басқа, ғылыми-зерттеу нысанадағы мәселені, әдебиеттегі қорытындылар және пікірлермен байланыстыра отырып, сенім білдіру және өз үлесіңізді көрсету маңызды. Дегенмен, әдебиетке шолу дегеніміз жай ғана әдебиет түйіндемесі емес екені белгілі. Әдебиетке жазбаша шолу сыни тұрғыда болады. Бұл міндетті түрде тым сыни бағыттағы авторларды оқу деген сөз емес, бірақ жұмыстың мәнін бағалау керек және әдебиетке шолу жазған әр элемент мазмұндауға енуі тиіс.

2.1.2 Тұжырымдамалар мен теориялар

Тұжырымдамалар дегеніміз - бұл біздің зерттеу дүниесін мәнін тану жолымыз. Олар маңызды болып көрінетін зерттеу саласының сан түрлі қырларын танитын жалпы белгілер.

Тұжырымдамалар немесе концепциялар - теориялардың басты кілті. Шын мәнісінде, ең болмағанда, бір ұғым енгізілмеген теорияны көзге елестету мүмкін емес. Тұжырымдамалар зерттеулер жүргізудің бірнеше мақсатына қызмет етеді. Оларға біздің ғылыми қызығушылығымыздың мақсатты аудиториясын қалай ұйымдастыратынымыз бен белгілейтінімізді таңдау аса маңызды.

Тұжырымдамалар бізге ойлауға және анағүрлым тәртіпті болуға және сонымен бірге біздің зерттеулерімізді ұйымдастыруға көмектеседі.

Тұжырымдамаларды зерттеу жұмысында жинақталған басты салаларды және олардың неден басталатынын көрсететін мәліметтерді қарастыру деп ұғуға болады. Басқаша айтқанда, біз ұғымды немесе бірнеше концепцияның өзара байланысын анықтай түсу үшін мәліметтер жинақтай аламыз.

Ғылыми-зерттеудің баламалық көзқарасы оның нәтижелері болып табылады. Екінші пікірге сәйкес, ұғымдар біз жинайтын мәліметтер жайында ойланып-толғануға және оларды реттеуге көмектеседі. Әрине, бұлар бірін бірі жоққа шығаратын тұғырнамалар емес. Зерттеу жұмысын біз жиі тақырыбымызда бағыт-бағдар жасауға жәрдем ететін басты ұғымдардан бастаймыз.

Бірақ мәліметтер жинау нәтижесінде және оларды түсіндіруде біз аталмыш ұғымдарды қайта қарауымызға тура келеді немесе біздің ойтолғауымыздың жаңа қырлары ашылады.

Зерттеу саласында осы уақытқа дейінгі шыққан әдебиетпен танысу маңыздылығының себептерінің бірі - ол бұрынғы ғалым-зерттеушілерге негізгі мәселені ашу үшін негізгі ұғымдардың қандай пайдасы болғаны немесе шектеуші фактор болғаны жайында ескертеді.

Мәселен, Оксфорд университетіне түсуге талапкер студенттердің өтініштерін қабылдау немесе қабылдамау үдерісінде студенттердің бойындағы мәдени капитал бар немесе жоқтығына байланысы тұжырымдамасы пайдаланылатыны үдеріс болып келеді.