• 
  ғылыми қоғаммен шығармалардың сапасы мен авторларды бағалау. Пəнаралық зерттеулер – əртүрлі пəндердің байланысын ескеретін зерттеу іс-əрекетің меңгеруі. Пəнаралық зерттеулерге назар аудару мен оларды өзгеше зерттеуге іс-əрекет жасау ХХ ғ. екінші жартысына қарайды, пəнаралық байланысты дəстүрлі түрде ғылым, тарихшылар мен ғылым философтары зерттейді. Қазіргі жағдайда зерттеудің практикалық мəселесі деп қаралады, оны жалпы жəне нақты түрде қояды.
  

Пəнаралық мəселелерді шешу үш мəселенің шешімін біріктіреді: методологиялық (зерттеу пəннің объектісін қалыпқа келтіру жəне оны бүкіл

пəндердің қаруларымен оның алғашқы бейнесін жетілдіру); меңгеру (коммуникация торы мен зерттеулердің байланысын негіздеу, олар арасында кəсіби түрде пікірталас өткізу жəне əр мамандықтың өкілін қатыстыру); бағдарлама (қолданбалы пəнаралық зерттеулердің нəтижелерін мəселе шешу практикасында қолдану жəне технологиялық түрге айналдыру жəне ғылыми зерттеу нəтижелерін пəндік білімнің сараптамасында қолдану). Ғылымның жаһандану шартында үлкен пəнаралық зерттеу жобалардың нəтижелерін жеткізу мəселесі маңызда болып саналады.

---

Ғылыми пəн (лат. Disciplina –ілім) -кəсіби ғылымды меңгерудің негізгітүрі, пəндік-мазмұндық тұрғыдан ғылыми білімнің өндірісін, өңдеуін жəне жеткізуін жасайтын ұжымдарды біріктіреді жəне ғылым аймағын мамандық түрінде даму механизмі жəне қайта өндіруі.
Ғылыми пəн зерттеу бірлік ретінде ғылым əлеуметтануында, ғылымтану, тарихта, философияда, экономикада жəне ғылыми-техникалық прогрессте қолданылады. Осы пəндік қағида бойынша білім құрылымы жəне əр салада мамандарды даярлау жүйесі реттелген (мысалы, медицина, инженерлік іс, өнер). Яғни, əлеуметтік-экономикалық жəне мəдени ортамен негізделеді, осы жағдайда пəндік қағида инвариантты. Нақты оқиғалар мен уақыттық пен кеңістік айырмашылықтарға қарамай əртүрлі əлеуметтік жəне меңгеру ортада ғылыми пəнге тұрақтылық пен инварианттылық тəрізді. Ғылыми пəнді сақтау үшін əр түрлі ғылыми жəне меңгеру іспен айналысатын ұжымдар ықпал етеді.
Ғылыми коммуникация -ғылыми ұжымда кəсіби қатынас түрлерініңжиынтығы, ғылымның даму механизмінің негізгі түрі, зерттеушілерді байланыстыру тəсілі жəне жиналған нəтижелерге экспертиза жасау түрі. 50-ші ж. аяғында - 60-шы ж. басында ғылыми коммуникацияны зерттеу себептері зерттеу іс-əрекетін интенсификацияландыруға арналған, яғни, жиналған «бағдарлама жарылысын» реттеу жəне меңгеру. Коммуникациялық сараптау мен түсіндіруден пəндік басылымдардан бастап ғалымдар арасындағы өзгеше тұлғалық қатынастар өтті. Ғылымдағы коммуникация методологиялық
тұрғыдан зерттелген, себебі, бүкіл жиналған бағдарламаларды эпистемологиялық, əлеуметтік, бағдарлама, əлеуметтік-психологиялық зерттеу тұрғысынан мүмкіндігі болмаған соң. Осының нəтижесінде əлемде жедел түрде əр салада экспертиза жасайтын топ өкілдері анықталған, екі деңгейлік құрылымдар кішкентай топтан тұрады, олардың арасында үзілмейтін қызмет байланысы бар, аспиранттары мен қызметкерлерінің арасында да тығыз байланыс байқалады. Осының нəтижесінде SCI, SSCI пайда болды.
Ғылыми ұжым -ғалым-кəсіпкерлерінің жиыны,олардың меңгеру түріғылыми кəсіптің өзгешелігінің көрсеткіші. Ғылыми ұжым туралы ұғым ғылым социологиясының пəнін білім социологиясынан ажырату үшін негізделген. Ғылыми ұжым ғылымға кəсіп түрінде толық болуына жəне оның эффективті болуына жауапкершілік артады. Институттардың іс-əрекеті мен ғылыми ұжыммен ғылым мақсатын атқаруға, дəлелденген білім негізін толтыруға, осы

кəсіптің келесі қасиеттері ықпал етеді:

---

• 
  ғылыми ұжым өзгеше білімді алу, сақтау, жеткізу жəне нығайтуға жауапты;
  

• 
  жаңа өкілдерді енгізу, даярлау жəне бақылау түрінде кəсіпте салыстырмалы автономды;
  

• 
  сол кəсіптіктің жəне оның институттарымен өкілдерінің қалыптасу жəне келешегіне ықпал жасайтын əлеуметтік қоршаған орта; сол кəсіптіктің ішінде сыйлық беру түрлері;
  

• 
  ғылыми білім жүйесінің дамуының жоғары деңгейін негіздейтін кəсіпкерлер байланысының тəртібіне кепілдік жасайтын инфрақұрылымды қолдау.
  

«Көрінбейтін колледж» - институциаландырылмаған зерттеу тобының

жалпы мəселені шешуде бірігуі. Ғылыми тануға бұл терминді енгізген Д. Бернал, ал Д. Прайс оны «көрінбейтін колледж» атты, тұрақты, қызметтері мен көлемі бар, нақты құрылымына ие коммуникативтік ұжым туралы болжау түрінде дамытқан. 60-70 ж.ж. бұл болжау қатал эмпириялық зерттеуден өткізілді. Сол тұрғыдан жаңа зерттеу бағыттарымен мамандықтарды қалыптастыруға ықпал жасайтын топтар пайда болды. Ғылыми пəн өзінің қалыптасуында төрт кезеңнен өтеді:

1. 
   Қалыпты фаза. Бұл əлі қосылмаған зерттеушілерден тұратын топ, олар бəріне ортақ жоба немесе мəселе бойынша жұмыс жасайды; араларында ресми қатынастар үстемді (мысалы, жетекші мен магистрант).
   

2. 
   Тордың қалыптасу жəне даму фазасы интеллектуалды меңгеру өзгерістермен сипатталады, зерттеушілер бірлік коммуникация жүйесіне қосылады. Олар тұрақты коммуникация торын қалыптастырады.
   

3. 
   Интенсивті даму фазасы сол біріккен топтың жаңа бағдарламасының пайда болуын белгілейді; олар бəріне ортақ бірнеше бағытта өзекті мəселелерді анықтайды, бəріне жеткізеді жəне əрқайсысы соларды шешуге өз зерттеулерін бағыттайды.
   

4. 
   Жаңа мамандықты институциаландыру фазасы. Ғылыми топ жеткен нəтижелер осы жаңа бағытқа қоғамдық қадірлеу əкеледі, солардың бағдарламасына негізделген жаңа зерттеу бағыты пайда болады, бірақ бұл бірауызды топ ыдырайды, оның өкілдері өзгеше топтарды жаратады.
   

Осы «көрінбейтін колледж» дамуында оның өкілдерінің өзіндік санасы келесі өзгерістен өтеді: романтикалық кезең (уақыт тұрғысынан пəндердің қалыпты фазасымен келіседі); догматикалық кезең (коммуникативті тордың жəне біріккен топтың коммуникативті фазасымен келіседі); академиялық (пəндік фазасы).
Ғылым социологиясы -ғылымдыəлеуметтік институт ретінде зерттейтінсоциологиялық зерттеулердің аймағы. Ғылым социологиясының пəні - ғылымның болуын жəне дамуына ықпал ететін ішкі қатынастарды жəне оның сыртқы институттармен ара қатынасы. Жəне ғылым социологиясы ғалымдар арасындағы қатынастарды, қалай ғалым болады, ғылыми қоғамда қабылданған əдет нормаларын ұстануға негіздер туралы сұрақтарға жауаптарды

---

қарастырады. Ғылым социологиясы жалпы əлеуметтанудың бұтағы болған соң жалпы əлеуметтану білімінің дамуына ықпал жасайды, өзінің категориялық базасын жəне зерттеу əдістерін қалыптастырады.
Іргелі жəне қолданбалы зерттеулер -əлеуметтік-мəдени,құрастырутүрі жəне білім трансляциясы, зерттеушілердің бірігуі бойынша өзгеше зерттеу типтері. Бірақ айырмашылық тек қоршаған ортаға қатысты, ал зерттеу процесс абсолюттік түрде екі типтерде ұқсас. Іргелі жəне қолданбалы зерттеулердің əлеуметтік қызметтері келесі түрмен анықталады. Іргелі зерттеулер қоғамның (мемлекет, аймақ т.б.) жаңа білім арқылы жалпы білімді дамыту үшін, бүкіл мамандық бойынша кəсіптерді дайындауға бағытталған, сөйтіп, қоғамның интеллектуалдық потенциалын күшейтеді.
Қолданбалы зерттеулер қазіргі өркениеттің əлеуметтік-экономикалық дамуының негізі ретінде инновациялық процестердің интеллектуалды жағынан қамсыздандыруға бағытталған. Қолданбалы зерттеулерде алынған білімдер іс-əрекеттің басқа аймақтарында қолдануға арналған (технологияда, экономикада. əлеуметтік меңгеруде т.б.).
Пəн - ғылымның өзгеше аймағы.
Дəстүр -ұрпақтан ұрпаққа жалғас алатынəлеуметтік пен мəденимұраның элементтері. Ғылымда дəстүр дегеніміз, ғылыми танымда жалпы қабылданған білімдер, нормалар мен идеалдар жүйесі. Нақты түрде ол ғалымдар арасында бір теорияның шынайы түрі бойынша қабылдау келісімі, конвенциясы.
Жаңашылдық -материалдық пен рухани аумақтардағы жаңалықтар.Ғылыми революция - ғылыми білімнің динамикасында ғылымның негізімен бағытталған, зерттеу стратегиясын өзгерту кезеңдерінде күрделі рөль атқарады. Сол кезеңдерді ғылыми революция деп атайды. Адамзат өзінің дамуында бір-неше ғылым мен техниканың революциясынан өтті: өнеркəсіптік, электротехникалық, электрондық, бағдарлама жəне «жасыл» революциясы.
«Революция» деген ұғымның өзі білімнің əлемінде сапалық тұрғыдан радикалдық өзгерісті, ғылымның негізінің жаңа құрылымын белгілейді. Келесі негіздер бойынша ғылыми революцияның төрт типін шығарады: 1) жаңа фундаменталды теориялық концепциялардың шығуы; 2) жаңа əдістерді жетілдіру; 3) жаңа зерттеу объектілерін ашу; 4) жаңа методологиялық бағдарламаларды қалыптастыру.
Ғылымның жүйелік сипаттауының өзгеруі деген, ғылыми-зерттеу қызметінің стратегиясы мен оның калыптасу қаруы деген ғылыми революциялар ғылым дамуында бифуркация нүктелері деп саналады. Олар ғылымның бірсызықты еместігін, даму үздіксіз бірлік негіздері арқылы мүмкін еместігін, ғылымда үздік пен үздіксіздіктің бір-бірін толтыруы мен дискреттік пен континуалдықтары айқын. Ғылыми революциялар көпдеңгейлі процесс. Сол себепте ғылыми революцияның үш типі бар: 1) «мини-революциялар», мазмұндық тұрғыдан ерекше ғылымның блоктарына қатысты (мысалы,

---

микрофизика шеңберінде кварктер туралы бейнелер); 2) нақты ғылымды меңгеретін локалды революциялар; 3) бүкіл ғылымдарға қатысты, жаңа көзқарасқа əкелетін жаһандық ғылыми революциялар.
Ғылым тарихында келесі революциялар айқын:

1. 
   ХVІІ ғ. классикалық табиғаттануды жаратқан ғылыми революция.
   

2. 
   Табиғаттануда сол себеппен негізделген ХVІІІ ғ. аяғында - ХІХ ғ. бірінші жартысында пайда болған өзгерістер - ғылымның пəндік құрылымы - екінші жаһандық революция деп аталады.
   

3. 
   Үшінші жаһандық революция ХІХ ғ. екінші жартысында - ХХ ғ. ортасына дейін классикалық емес табиғаттанудың пайда болуымен басталады; революциялық өзгерістер əр ғылыми салада кездеседі: физикада (атомның бөлінуі, релятивтистік пен кванттық теорияның қалыптасуы), космологияда (ғарыш туралы стационарлы емес концепция), химияда (кванттық химия), биологияда (генетиканың қалыптасуы), кибернетика мен жүйе теориясы ғылымның қазіргі бейнесін өзгертті.
   

4. 
   Ал, қазіргі кезде біз ғылымдағы жаңалықтарды төртінші жаһандық революциямен теңдейміз, себебі, постнеоклассикалық ғылым қалыптасып жатыр.
   

Синергизм (грек.бірлесіп жасалған іс) -медицина түсінігі бойынша,олбір немесе бірнеше дəрілердің ағзаға əсері, яғни, дəрілердің бірлесіп жасаған əсері нақты дəрінің əсерінен үстемді синергия сияқты.
Синергетика «бірлесіп жасаған істің энергиясы» (грек. «син» — «бірге», «бірлесіп» жəне «эргос» — «іс») - Штутгарт университетінің профессоры Герман Хакенмен қалаған пəнаралық бағыт, бұл бағыт əртүрлі табиғаты бар бөлшектерден тұратын жүйелерді зерттейді (электрон, атом, молекула, клетка, нейрон, механикалық элементтер, хайуан мен адам мүшелері, көліктер т.б.) жəне макроскопиялық көлемінде олардың байланысы қандай кеңістік, уақыт немесе кеңістік-уақыттық құрылыстардың пайда болуын шығарады. Синергетика жаңа жалпылау ғылымның бірі, күрделі жүйелердің негізгі заңдарың зерттейді. Оның аймағына кіретін келесі: сызықты емес динамика, хаос, фракталдар, қопарылыстар, бифуркациялар, толқындар, солитондар т.б. Қазіргі уақытта синергетиканың танымалы себебі - бүкіл ғылыми саланың өкілдері оның тілінде пəнаралық коммуникацияға кіреді.
Синергетика -қазіргі өзіндік құрастыру теориясы,эволюция үрдісіненегізгі сипаттама беретін, өзіндік құрастыру феноменін зерттейтін, сызықтылық еместі, теңөлшемсіздікті, жаһандық эволюцияны, «былықтан реттілікті құрастыру» процесстерді (И. Пригожин) зерттеу жүргізетін, бифуркациялық өзгерістер, уақыттың қайталанбауын, тұрақсыздықты қарастыратын жаңа дүниеге көзқарас. Синергетиканың мəселе алаңы «қиындық» деп аталатын ұғымның айналасында жатыр, табиғатқа негізделіп оның құрылымы мен эволюциясына назар аударады. «Қиындық» деген теңдіктен алшақ бифуркациялық өтудің жағымды сызықтық емес жағдай, бифуркация нүктесіне жоғары симметрияның бұзылуында пайда болады жəне де корреляцияның

---

Смотрите также файлы

• Презентацию составил Студент 1 курса фписн новиков Денис Дмитриевич Группа соцб2д20221.pptx

• Менеджемент.docx

• Итоговы тест Бухгалтерский учет, Сайт фэк пройден на хорошо.docx

• Гласкер, Дж. Анализ кристаллической структуры.pdf

• Практическая работа 22 Выявление основных неисправностей опоры рамы кузова на раму тележки, метода ремонта.docx