Добавлен: 18.10.2024
Просмотров: 24
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
ҚР ҚК 191-бабы «Тонау»
1. Тонау, яғни бөтеннің мүлкін ашық жымқыру –
мүлкi тәркiленiп немесе онсыз, екі мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бір мың сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не төрт жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Мынадай:
1) жәбiрленушiнiң өмiрiне немесе денсаулығына қауiптi емес күш қолданып не осындай күш қолдану қатерін төндіріп;
2) бiрнеше рет;
3) адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен жасалған тонау –
4) алып тасталды - ҚР 27.12.2019 № 292-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.
мүлкi тәркiленiп, үш жылдан жетi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Мынадай:
1) ірi мөлшерде;
2) бірнеше рет;
3) тұрғын, қызметтiк, өндiрiстiк үй-жайға не қоймаға заңсыз кірумен жасалған тонау –
мүлкi тәркiленіп, бес жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
4. Осы баптың бiрiншi, екiншi немесе үшiншi бөлiктерiнде көзделген іс-әрекеттер, егер оларды:
1) қылмыстық топ жасаса;
2) аса iрi мөлшерде жасалса, –
мүлкi тәркiленiп, жетi жылдан он екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Талданған әрекеттің қоғамдық қауіптілігі ашық жымқырудың меншік құқығы бұзылып, жәбірленушіге материалдық залал келтіретіндігінде, ал ауырлататын жағдайларда оның денсаулығына қол сұғушылық болады.
Тонаудың тікелей объектісі болып бөтеннің мүлкіне қол сұғу болып табылады. Сонымен бірге тонау көп объектілі қылмысқа жатады. Сондықтан да оның қосымша тікелей объектісі болып жекетадамның денсаулығы, бостандығы да жатады.
Тонау заты-мүлік-жымқырудың кез-келген түріне тән белгілермен сипатталады.
Тонау объективтік жағынан белсенді әрекет күйінде бөтеннің мүлкін ашықтан ашық жымқыру салу арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан да тонаудың объективтік жағының ерекшелігі - қылмыстың істелу тәсіліне, кінәлінің бөтеннің мүлкін ашықтан ашық жымқыруға салуымен ерекшеленеді.
Ашықтан-ашық жымқыру деп танылу үшін біріншіден меншік иесі немесе өзге де иеленуші, сондай-ақ басқа да адамдар кінәлінің құқыққа қайшы әрекеттерін көріп тұрумен бірге оның қылмыстық мәнін сезінуі қажет, екіншіден кінәлі адам осы жағдайларды сезіп, көріп тұра отырып, соған қарамастан қылмысты істеуі кажет.
Егер кінәлі адам жымқыруды жасырын түрде жүзеге асыру ниетінде болып, бірақ қылмыстық кұқық бұзушылықты істеу кезінде көзге түсіп қалса, соған қарамастан ол өз әрекетін ары қарай жалғастырса, онда оның істеген әрекетін тонау деп бағалау керек. Мүндай ретте, яғни ұрлықтың тонауға ұласып кетуі - мүлікке толық иелік еткенге дейін жүзеге асырылуы мүмкін.
Тонаудын жиі кездесетін түрі бөтеннің мүлкін жәбірленушінің көзінше оған күш қолдану ниетінсіз тартып алып қашу болып табылады. Тонау бөтеннің мүлкіне иелік етумен бірге оған өзінің қалауынша толық билік жүргізу мүмкіндігін алған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.
Бөтеннің мүлкін ашықтан ашық иеленуге бағытталған, бірак толық іске аспаған әрекет тонауға оқталғандық деп танылады.
Субъективті жағынан тонау тікелей ниет пен пайдакүнемдік мақсат түріндегі кінәмен сипатталады. Кінәлі адам басқа біреудің мүлкін иемденудің ашық әдісін түсінеді, оның іс-әрекеті нәтижесінде мүлік оның қолына өтеді деп болжайды және оны байыту үшін тілейді. Осыған байланысты кек алу, қызғаныш себептері бойынша, бұзақылық ниетпен, сондай-ақ оны уақытша қарызға алу мақсатында немесе нақты немесе болжамды құқықты жүзеге асыру үшін бөтеннің мүлкін жою мақсатында оны иеленуге бағытталған ашық іс-әрекеттер тонау құрамын құрмайды.
ҚР ҚК 191-бабының 1 - бөлігі бойынша 16 жасқа толған, ал ҚР ҚК 191-бабының 2-4 бөлігі бойынша 14 жасқа толған жеке есі дұрыс адам тонау субъектісі болып танылады.
ҚР ҚК 191-бабының 2-бөлігінде көзделген тонаудың саралау белгілері мыналар болып табылады:
1) жәбiрленушiнiң өмiрiне немесе денсаулығына қауiптi емес күш қолданып не осындай күш қолдану қатерін төндіріп;
2) бiрнеше рет;
3) адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен жасалған тонау.
ҚР ҚК 191-бабының 2-4 бөлігі көрсетілген белгілер ҚР ҚК 188-бабында қаралған белгілерге сәйкес келеді.
И.Ш. Борчашвилидің пікірінше, адам өміріне немесе денсаулығына қауіпті емес зорлық-зомбылықпен жасалған тонау деп қысқа мерзімді денсаулығының бұзылуына немесе жалпы еңбек қабілетін шамалы тұрақты жоғалтуға әкеп соқпаған жәбірленушіге физикалық ауырсыну келтірумен байланысты ұрып-соғу немесе өзге де күш қолдану әрекеттерін түсіну керек [21].
Жеке мүдделерді қамтамасыз етудің басымдығын ескере отырып, "зорлық-зомбылықты қолдану" жәбірленушінің өміріне немесе денсаулығына қауіпті емес зорлық-зомбылықты тікелей қолдануды ғана емес, сонымен бірге мұндай зорлық-зомбылықты қолданудың нақты қаупін тудырады. Егер қауіп өмірге немесе денсаулыққа қауіпті (өлім немесе денсаулыққа ауыр зиян келтіру) зорлық-зомбылықты қолдану мүмкіндігіне ие болса,
онда тонау емес, қарақшылық бар. Қатердің шынайы сипатын кінәлінің әрекеттерінің агрессивтілік дәрежесі, қылмыс жасау жағдайы, кінәлі қауіп төндірген заттардың түрі мен қасиеттері бойынша бағалауға болады. Қауіп жәбірленушіде оған қауіп төндіретін қауіп туралы толық негізделген түсінік қалыптастыруы керек, оны кінәлі санайды. Сонымен қатар, барлық жағдайларда кінәлілер басқа адамдардың мүлкін иемдену немесе оны ұстау үшін физикалық және психикалық зорлық-зомбылықты қолдануы керек. Сондықтан, егер ұрлық аяқталғаннан кейін кінәлі адам ұстауға жол бермеу үшін өмірге немесе денсаулыққа қауіпті емес зорлық-зомбылықты қолданса, ол жасаған ұрлық тонауға айналмайды.
ҚР ҚК 191-бабының 3 және 4-бөліктері ірі мөлшерде; қылмыстық топпен; аса ірі мөлшерде тонау жасаған жағдайда жауапкершілікті күшейтеді.
Тонаудың аталған ерекше саралау белгілері ұрлық құрамын талдау кезінде қаралған белгілермен толық сәйкес келеді (ҚР ҚК "ұрлық" 188-бабын, "ұсақ түйек жымқыру"187-бабын қараңыз).
Тонау қылмыстық құқық бұзушылық объектісіндегі қарақшылықтан өзгеше. Тонау кезінде негізгі объект меншік құқығы болып табылады, ал жәбірленушінің денсаулығы зорлық-зомбылық кезінде орын алады. Қарақшылық-бұл күрделі объектімен жасалған қылмыстардың бірі, өйткені ол тек меншікке ғана емес, сонымен бірге жәбірленушінің денсаулығына да қол сұғады. Сонымен қатар, қарақшылық құрамы факультативті емес, екі объектінің міндетті болуымен сипатталады.
Тонау-бұл бөтеннің мүлкін ашық жымқыру, құрылымы бойынша құрамы материалдық. Қарақшылық-яғни бөтеннің мүлкін жымқыру мақсатындағы шабуылға ұшыраған адамның өмiрiне немесе денсаулығына қауiптi күш колданумен немесе тiкелей осындай күш қолдану қатерін төндірумен ұласқан шабуыл. Демек, қылмыстың аяқталу сәті әртүрлі. Тонау кезінде өмірге немесе денсаулыққа қауіпті емес зорлық-зомбылық немесе осындай зорлық-зомбылықты қолдану қаупі қолданылуы мүмкін, бірақ шабуыл жасаған адамның өміріне немесе денсаулығына қауіпті зорлық-зомбылық жасалған кезде және мұндай зорлық-зомбылықты тікелей қолдану қаупі бар. Бұл жағдайда денсаулық-қол сұғушылықтың екінші маңызды объектісі.
Қарақшылық субъектісі-14 жасқа толған адам, тонау үшін қылмыстық жауапкершілік 16 жастан, ал саралау белгілері бойынша - 14 жастан басталады.
ҚР ҚК 191-бабының 1-бөлігінде көзделген іс-әрекет ауырлығы орташа қылмыстарға жатады.
ҚР ҚК 191-бабының 2, 3, 4-бөліктерінде көзделген әрекеттер ауыр қылмыстарға жатады.
ҚР ҚК «Қарақшылық» 192-бабына қылмыстық-құқықтық талдау:
1. Қарақшылық, яғни бөтеннің мүлкін жымқыру мақсатындағы шабуылға ұшыраған адамның өмiрiне немесе денсаулығына қауiптi күш колданумен немесе тiкелей осындай күш қолдану қатерін төндірумен ұласқан шабуыл –
мүлкi тәркiленiп, үш жылдан жетi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Мынадай:
1) адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен;
2) алып тасталды - ҚР 27.12.2019 № 292-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.
3) алып тасталды - ҚР 27.12.2019 № 292-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.
4) қаруды немесе қару ретiнде пайдаланылатын заттарды қолданып;
5) денсаулыққа ауыр зиян келтіріп жасалған қарақшылық –
мүлкi тәркiленiп, бес жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Мынадай:
1) абайсызда жәбірленушінің өліміне алып келген денсаулыққа ауыр зиян келтіре отырып;
2) iрi мөлшердегі мүлiктi жымқыру мақсатында;
3) бiрнеше рет;
4) тұрғын, қызметтiк, өндiрiстiк үй-жайға не қоймаға заңсыз кiрумен жасалған қарақшылық –
мүлкi тәркiленіп, жетi жылдан он екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
4. Осы баптың бiрiншi, екiншi немесе үшiншi бөлiктерiнде көзделген іс-әрекеттер, егер оларды:
1) қылмыстық топ жасаса;
2) аса iрi мөлшерде жасалса, –
мүлкi тәркiленiп, он жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Қарақшылықтың қауіптілігі бөтеннің меншігіне қол сұғумен бірге, осы қол сұғудың өте қауіпті тәсілі - шабуыл жасауға ұшыраған адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш қолданумен немесе тікелей күш қолданамын деп қорқытумен ұштасқанында болып табылады.
Қарақшылықтың жалпы ұғымы В. И. Далдың сөздігінде келтірілген: "тонау... күшпен алу... қарақшылықпен тартып алу. Тонаушы-адамдарды күшпен, тонаушы,қарақшы, жыртқыш. Қарақшылық-зорлық-зомбылық, тонаушының әрекеті, жыртқыштық". С. И. Ожегов бұл ұғымдарды басқаша түсіндіреді: "Қарақшылық - бөтеннің мүлкін ашық жымқыру, алып кету, күшпен жымқыру " [22].
Бұл бізді осы терминді нақты заңды түсінуге жақындататын бастапқы жалпы қабылданған ұғымдар.
Қылмыстық құкық бұзушылықтың бұл түрінің қоғамға қауіптілігінің көтеріңкі жағдайы оның екі бірдей объектісі - меншікке және адамның өмірі мен денсаулығына бір мезетте қылмыстық құқық бұзушылық қол сұғуы арқылы сипатталады. Бұл мәселені зерттеумен айналысатын ғалымдардың барлығы дерлік заң әдебиетіндегі қарақшылықтың екі объектілік бағытын мойындайды.
Қарақшылық шабуылдың құралы деп меншік иесінің қажеттіліктерін тікелей (тамақ өнімдері, тұрмыстық техника, киім және т.б.) не жанама түрде (ақша, бағалы қағаздар және т. б.) қанағаттандыру қабілеті бар, белгілі бір тұтыну құнының тасымалдаушысы болып табылатын мүлік, яғни материалдық дүние заттары танылады.
Азаматтық айналымнан алынған мүлік меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың құралы бола алмайды.
Қарақшылықтың объективтік жағы адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсетумен немесе тікелей осындай күш қолданамын деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау арқылы белгіленеді. Осыған орай қарақшылықтың объективтік жағы негізінен екі әрекет арқылы: шабуыл жасау және күш көрсету арқылы жүзеге асырылады.
Антонян Ю. М. айтуынша, "шабуыл" термині жәбірленушіге кенеттен, күтпеген психикалық әсер етумен байланысты. Кенет болу жәбірленушінің шабуылға тойтарыс беру қабілетін қандай да бір дәрежеде парализдейді немесе оны биліктің немесе үшінші тұлғалардың көмегіне жүгіну мүмкіндігінен айырады, өйткені жәбірленушінің мінез-құлық саласына кенеттен басып кіру зорлық-зомбылықты дереу жүзеге асырумен көрінеді. Қорқытып алудан айырмашылығы, қарақшылық кезінде зорлық-зомбылық пен мүлікті иемдену бір уақытта дерлік жүзеге асырылады. Зорлық-зомбылыққа байланысты емес шабуыл мүмкін емес. Алайда, бұл ұғымдар бірдей емес, өйткені кез-келген зорлық-зомбылық шабуыл түрінде бола бермейді [22].
Шабуыл мен күш қолданудың арасында белгілі бір уақыт аралығы болуы мүмкін. Бұл жағдайда кінәлінің қай күш қолдану жақсы екендігі туралы ойлануға мүмкіндігі бар. Шабуыл мен күш көрсету уақыт өте келе сәйкес келуі мүмкін (жәбірленушіге күтпеген соққы беру).
Қарақшылық кезіндегі шабуыл жәбірленушінің жеке басына зорлық-зомбылықпен әсер етудің кез-келген түрінде көрінуі мүмкін, нәтижесінде оның өміріне немесе денсаулығына қауіп төнеді. Жәбірленушінің денесіне күшті әсер ететін улы немесе есінен танып қалатын заттарды күшпен енгізу оның еркі мен санасынан басқа, егер олар заң нормасында көрсетілген белгілі бір мақсатта жасалса, қарақшылық шабуыл деп танылатын, арқадағы соққыдан, қасақана атудан еш айырмашылығы жоқ.