ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.02.2024
Просмотров: 361
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Ғылыми дүниетаным объективті нақты болып табылады (шынайы, материалистік). Ғылыми дүниетаным дүниенің ғылыми бейнесіне, ғылыми талдаулар негізінде жасалған қорытындылар мен негіздеулерге және табиғи және қоғамдық құбылыстардың дамуын сипаттайтын, себеп-салдарын теориялық ұғынуларына сүйенеді.
Ғылыми дүниетаным алдын ала көрудің, сол және одан басқа да құбылыстардың, процестердің дамуын және оларды саналы түрде басқаруға мүмкіндік береді.
Барлық берілген ғылымдарға дұрыс түсініктемені тек қана диалектикалық және тарихи материализм береді, яғни адамды танымды дұрыс танып білумен мен әлеуметтік өмірдің және табиғи құбылыстардың өзгерістерімен қаруландырады.
Әлеуметтік бағдарлаудың әдісі танымдық әрекеттердің жалпылау жиынтығы деп түсіну қажет, нақты қоғамдық оқиғаларға, құбылыстарға қалай қарау керек екені жайлы мәселердің шешімін қалай орындау жолдары? Егер ол пайдалы болса, оны мәнді депойлауға бола ма және егер «иә» десеңіз оны қандай мақсатта, қалай пайдалану керек және егер ол зиянды болса қалай жоюға болады?
ехникалық ғылым мен әлеуметтік ғылымның түйіскен жерінде – техникалық эстетика, жаратылыстану ғылымы мен техникалық ғылымының түйіскен жерінде – астроботаника, ал жаратылыстану ғылымы мен әлеуметтік ғылымның түйіскен жерінде экономикалық ғылымдар қалыптасқан. Ғылымның ерекше маңызды рөл атқаратын салалары – математика, ақпараттану және басқару теориясы болып табылады. Ғылымның белгілі бір саласында дәстүрлі зерттеулер жүргізілуімен қатар, пәнаралық, кешенді зерттеулер жүргізу қазіргі ғылымның ерекше даму бағыты болып табылады. Мысалы, табиғатты қорғау мәселелерін зерттеуде осы бағыМұнда биология мен техникалық ғылымдар, жер туралы ғылым мен медицина, экономика мен социология түйісіп, мәселені бірге зерттеуде. Өзінің алған бағыты, тікелей өмірге қатынасына байланысты ғылымды іргелі және қолданбалы деп бөлу дәстүрі қалыптасқан. Іргелі ғылым саласының міндеті қоғамды, дүниені, табиғатты түсіндіретін заңдарды тану. Бұл заңдар мен құрылымдар «таза күйінде» зерттеледі, оларды тікелей пайдалану мүмкіншілігі шартты емес. Қолданбалы ғылымның тікелей мақсаты – іргелі ғылымның ашқан жаңалықтарын танымдық, әлеуметтік-практикалық мәселелерді шешуге қолдану болып табылады. Яғни оның міндеті – ақиқатты тану ғана емес, әлеуметтік сұранысты қанағаттандыру.ттың маңызы айқын болып отыр.
76 Жаратылыстану және техниканың дамуы, оның салдарлары.
Техниканың даму процесі заңдылықтар қатарымен сипатталады. Бұл заңдылықтарды зерттейтін ғылым техниканың тарихы деп аталады. Техниканың дамуы қоғамның дамуымен тығыз байланыста зерттелетіндіктен техника тарихы — бірмезгілде техникалық және қоғамдық ғылым болып саналады. Техниканың дамуындағы негізгі қозғаушы күш – қоғамға қажетті материалдық қажеттіліктер өндірісі. Техника дамуын зерттегенде бұл дамудың деңгейіне жаратылыстану заңдылықтарымен қатар қоғамдық-экономикалық заңдылықтар да шешуші әсер ететінінбілген жөн. Мысалы, техника деңгейі табиғат заңдылықтарын танып білу дәрежесімен анықталады, сол себепті техника әлеуметтік-экономикалық жүйелерге және кластарының әсеріне жауапсыз: ресей немесе америка заводында жасалған заманауи трансформатор немесе электрлі двигательдің бір-бірінен ешқандай айырмашылығы жоқ. Техниканың даму темпіне, бағытына келетін болсақ, онда оларға қоғамдық-экономикалық құрылымдар айырықша әсер етеді. Материалдық қажеттіліктерге қоғамның сұранысы, материалдық қажеттіліктер сұранысы мен оларды қанағаттандыру мүмкіндігі арасындағы үнемі туындайтын және үнемі рұқсат етілетін қарама-қайшылықтар формасында шығарылады. Көрсетілген қарама-қайшылықтар өз кезегінде өндірістің бар әдістерін өзгертуге қажеттілігін тудырады. Осылайша, XIX ғасырда энергия көзінен тұтынушыларына берілуде биліктегі механикалық тәсілінде дағдарыс туындады. Ол зерттеушілердің шығармашылығын энергия берілуінің түрлі әдістерін зерттеуге бағыттады, олардың арасында жақсы нәтижені электр әдісі көрсетті. XX ғасырдың екінші жартысында жер шарындағы бірқатар аймақтарда органикалық отын ресурстарының шектелуімен байланысты және энергияны көптеп пайдалануда су көздерінің жеткіліксіздігінен энергетикада дағдарыс туындады. Бұл ядролық және басқа да қауіпсіз энергия түрлерін пайдалану жолдарын іздестіруде ғалымдар мен инженерлердің зерттеулерін ынталандырады. XX ғасырдың ортасында басталған заманауи ғылыми-техникалық революция жаңа ғылыми принциптер негізінде өзіндік сапалы құрал-жабдықтардың өзгеруіндегі, технологиядағы, өндірісті ұйымдастыру және басқарудағы жиынтығын көрсетеді. Бұл революция тек ғылымның дамуы және өндіруші күштің дамуымен ғана емес, сонымен қатар қоғамда әлемдік революциялық прогресс нәтижесінде болған әлеуметтік өзгерістердің дамуына да дайындалған. Мануфактуралықтан ірі машина өндірісіне туындатқан XVIII ғ. өндірістік көтеріліске қарағандағы заманауи ғылыми-техникалық революцияның айырмашылығы – бұл сапалы жаңа жоғары сатыдағы машина өндірісінен – ірі автоматтандырылған машина өндірісіне өту. Ғылыми-техникалық революция халық шаруашылығымен, құрылымның салалық және техникалық қайта құрылуымен сипатталады. Бұл қайта құрылу процесінде ірі автоматтандырылған машина өндірісінің кезекті кезеңінде материалды-заттық алғышарттар құрылады. Қайта құрылу материалдық өндірістің барлық элементтерінде машина жүйесінде, өндіріс технологиясында , халық шаруашылығының барлық саласында жүргізіледі. Өндірістің дамуында ғылымның ролі өлшеусіз дамыды. Ғылым тәуелсіз өндіруші күшке айналды, қоғамның өндіруші күшінің құрамдық арнайы элементі болды.Заманауи ғылыми-техникалық революцияның негізі — өндірістік процесстің барлық салаларындағы электронизация және электрификация. Сәйкесінше, өндірістің дамуындағы маңызды өзгерістер энергетиканың, электротехниканың, электрониканың дамуымен тығыз байланысты. Техника дамуы дәрежесінің сапалы жалпы көрсеткіші – еңбектің өнімділігі болып табылады. Бұл көрсеткіш басқаларымен, яғни – уақыт бірлігінде өндірілетін өнім көлемінде анықталатын машинаның өнімділігімен тығыз байланысты. Техника дамуының маңызды ерекшеліктері ғылыми-техникалық прогресс жетістіктері негізінде екі көзқарасқа қайта оралу болып табылады. Осылайша, М.О. Доливо-Добровольскийдің алғашқы үшфазалы трансформаторларында кеңістікті магнитсым болды, бірақ оларды дайындау технологиясының күрделігіне байланысты қолданыс таппады.75 жылдан артық уақыт өтті. Трансформатор құрудың техникалық деңгейі өсті,рулон болат өндірісін игеру , орама үшін алюминий фольгасын және ленталарды қолдану кеңістіктік магнитсымы бар қуатты трансформаторлардың сериилік өндірісін жасауға мүмкіндік берді.
77.Жаратылыстану ғылымының классификациясы
Антикалық дәуірдегі білімдерді жүйелеп, Аристотель ғылымдардың алғашқы классификациясын ұсынды. Оның пікірінше, антикалық ғылымда мынадай салалар қалыптасты:
- заттар мен табиғи құбылыстардың қозғалысы туралы ғылым, оны физика деп атаған. Аристотель физиканы қозғалыстың түрлері туралы ғылым деп анықтаған. Осы уақытқа дейін осы пікір өзінің мәнін жоғалтқан жоқ.
- жасырын мәндер туралы ғылым – метафизика, европалық мәдениетте метафизика ақылға негізделген ғылымдар – теология, құдайтану, философия;
- пікір және оны негіздеу туралы ғылыми-аналитика, қазіргі ғылыми жүйеде – логика және методология;
- қоғам туралы ғылым - саясаттану;
- жан туралы ғылым - психология;
- игіліктер туралы жалпы білім – этика.
О.Конт классификациясында табиғат және адамның өзіндік ерекшеліктері қарастырылып, математика, астрономия, физика, химия, биология және социология ғылымдарына ерекше назар аударылды.
Конт классификациясының бастапқы ерекшелігі – оның құрамында бұрын болмаған социология ғылымының орын алуында. Ол осы ғылымның негізін қалаушы болды, қазіргі уақытта социология жан-жақты даму үстінде.
Ф.Энгельс ғылымдарды классификациялауда материя қозғалысының түрлерін есепке алды. Механика, физика, химия, биология әлеуметтік ғылымдар деп жіктеп, оларды материя құрылымының табиғатына қарап орналастырды.
78. Физика – жаратылыстанудың іргесі. Физика және жаратылыстану мен гуманитарлық білімнің синтезі
Жаратылыстану ғылымдарының іргелі саласының бірі – физика. Аристотельдің пікірінше, физика табиғат туралы ғылым, дене мен оның өлшемдерін зертейді.
Аристотельдің анықтамасы осы уақытқа дейін өз маңызын жоғалтқан жоқ. Өйткені қазір де физика заттардың қарапайым, сонымен қатар, жалпы қасиеттері мен заңдылықтарын зерттейді. Сондықтан, физиканың заңдары мен ұғымдары, принциптері іргелі және негіздік сипатта.
Физика нақты ғылым, құбылыстардың өлшемдік заңдылықтарын зерттейді. Физиканың негізгі міндеті – қарапайым, бірақ жалпы заңдылықтарды зерттеу, өйткені солар арқылы бүкіл әлемнің үлгісін жасауға болады.
Физика – экспериментальді ғылым, оның заңдары тәжірибе алуымен анықталған фактілерге сүйенеді. Физика экспериментальді және теориялық болып екіге бөлінеді.
Зерттеу нысандарының ерекшелігіне байланысты кішкене бөлшектер физикасы, ядро физикасы, атом мен молекула физикасы, сұйық заттар мен газ физикасы, қатты денелер мен плазма физикасы, ал материяның ұйымдастырылу деңгейіне байланысты макроәлем физикасы, микроәлем физикасы, мегаәлем физикасы болып бөлінеді.
Зерттелетін үдерістердің табиғатына байланысты механика, электродинамика, квантты физика, гравитация теориясы, термодинамика және статистикалық физика бар.
Теориялық физика бұл күндері байқалатын өлшемдердің сандық қатынастарын алу, табиғат заңдарының негізінде жататын себептіліктің, симметрия қасиеттерінің, сақталу заңының жалпы принциптерін іздестіру мәселелерімен айналысады.
79. Математика ғылым тілі ретінде. Математикалық әдістер және ғылыми білімнің қалыптасуы
Ғылыми теориялардың күрделілігі және абстрактілігінің деңгейі одан әрі тереңдеп, онда математикалық әдістерді қолдану күшейе түсуде.
Ғылымда есептеу математикасының маңызы өсті, тіпті ол математикадан бөлініп, дербес салаға айналып та үлгерді. Ғылыми-техникалық прогрестің маңызды құралының бірі – математикалық модельдеу.
Математикалық бағыттағы информатика мен когнитология, кибернетика мен ақпарат теориясы, жалпы лингвистикада формалді, символикалық, математикалық логика принциптері дамып, дұрыс ойлау негіздері мен тәсілдері іздестірілуде.
Астрономиямен терең айналысу математиканың дамуын жеделдетті. Араб ғалымдары квадраттық теңдеулердің шешімін ұсынды, теңдеулердің үшінші, төртінші, бесінші деңгейіне апаратын есептерді ойластырды. Арнайы есептеу жүйесін қолдана отырып, Абу-аль Вафа (X ғ.) теңдеудің үшінші, төртінші, бесінші деңгейлерінің түбірін табудың жолын тапты. Тригонометрия дамыды. Хорданың орнына синусты енгізді, тригонометриялық күрделі есептеулерді шағымдады.
Галилей табиғатты зерттеудің екі негізгі тәсілін ұсынды: 1.Аналитикалық («резолюция методы») – математикалық құралдарды пайдалана отырып, сезімдік тәжірибені болжау. Соның нәтижесінде тікелей қабылдауға болмайтын қасиеттер анықталады. 2.Синтетикалық – дедуктивті метод («композиция методы») – тәжірибенің нәтижесін математикалық тұрғыдан жинақтау. Осының көмегімен құбылыстарды түсіндіретін теориялық кестелер жасалады
Галилейдің пікірінше, табиғаттың кітабы математиканың идеалды тілінде жазылған. Оны оқу барысында, зат пен құбылыстың эмпириялық қасиеттерінен ойша бас тарта отырып, сезімдік қасиеттерде мүлгіген іргелі рационалдық заңдарды тануға тырысу қажет деп есептеген.
Өзінің теориясының математикалық аппаратын пайдалана отырып, Ньютон Кеплердің заңдарын түсіндірді, ай мен комета қозғалысының теориясын жасады.
80. Астрономия және адамзаттың космостық келешегі
Астрономия (көне грекше: ἄστρον «жұлдыз» + νόμος (номос), «заң» ) — ғарыштық денелердің құрылысы, дамуы, олар құрайтын ғарыштық жүйелер және тұтас Ғалам туралы ғылым. Астрономия ғарыш кеңістігіндегі жекелеген денелерді немесе денелер жүйелерін, олардың құрылысын, пайда болуын және динамикасын, сондай-ақ, оларда болып жатқан құбылыстарды зерттейді. Аспан денелеріне жұлдыздар (соның бірі - Күн), планеталар (соның бірі - Жер), планеталардың серіктері; мысалы, Жер серігі - Ай, сондай-ақ кометалар, метеориттер жатады. Сондай-ақ, ғаламшараралық , жұлдызаралық ортаны, пульсарларды, қара құрдымдарды, тұмандықтарды, галактикаларды, квазарлард және т.б. зерттейді.
Қазіргі заманда нарықтық қатынастар алдыңғы орында тұр. Жаңа саланы игеру үшін ол экономикалық тиімді болуы керек. Сол секілді қазіргі ғарышты егерудегі басты мәселе – адамдар одан тез арад пайда алатын жағдай көріп тұрған жоқ. Бірақ ол ұзаққа созылмайды. Осы күндердің өзінде жекелеген компаниялар ғарышты коммерциялық игерудің алғашқы бастамаларын қолға алуда. Астероидттар мен ғаламшардан пайдалы қазбаларды игеру үлкен пайданың көзі. Өндірілген қазбаларды Жерге жылдам жеткізудің технологиясы пайда болсымен ғарышты игеру күнделікті өмірге айналады. Екінші бағыт, ғарыш туризмі. Адамдарды әрдайым аспан қызықтырды. Ғарышқа саяхатқа барып қайти үшін көп адамдар көп ақша төлеуге дайын. Бұрында тек мемлекеттердің жобалары аясында ұша алатын туристер, енді ұшаққа отырып ғарышқа барып қайта алады. Иә, кәдімгі ұшақ, зымыран емес. Бірақ бір ерекшелігі қозғалтқыштары реактивті ұшақ. Сонымен қатар ғарышқа сапарға бару құны 10 есе төмендеді. Бұрынғыдай 10-20 млн доллар емес, 200 мың доллар. Бизнестің ғарышты игеруі, ғарышты бізге бұрынғыдан да жақын етеді.