ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.02.2024
Просмотров: 375
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
7.И.Канттың априории және апостриории ұғымдары.
Иммануел Кант (1724 – 1804) — 18 ғасырда Пруссия патшалығының Кенигсберг қаласында тұрған неміс пәлсапашысы. Ол қазіргі заман Еуропасының және Ағарту дәуірінің ең ықпалды ойшылдарының бірі болып саналады. Жалпы қалыптасқан пікір бойынша, ол пәлсападағы Аристотельден кейінгі ең маңызды тұлға болып табылады.Кант таным мәселелерін жаңаша қойды және жаңаша шешті. Ең алдымен ол таным процесінін аумағын, шекарасын анықтады: бұл-субъект пен объектің ара - қатынасы, өзара әрекеті. Субъект және объект жөнінде Кантқа дейінгі таным теориясында әңгіме болмады: таным процесінде қайдағы бір абстракты адам кайдағы бір абстракты дүниені қалай болса солай тануға тырысады. Кантқа дейін тіпті философияда субъект жоғалып кетті. Субъекті философияға енгізген Кант және оның ізбасары И.Г. Фихте болды. Априори – ортағасырлық схоластар енгізген қандай да бір амалға, әрекетке тәуелсіз, олардан бұрын танылатын ұғым, түсінік мәнін білдіретін философиялық термин. Априоридің қарсы мағынасы – апостериори. “Априориялық тұжырым”, “априорлы пайымдау” деген секілді ауызекі тілде айтылатын “Априори” ұғымы жорамал, негізсіз болжам мәнін білдіргенімен, философиялық тұрғыдан мұның жан-жақты талдауды қажет ететін өзіндік ғылыми сыр-сипаттары бар.Априорлық білім , априорлық таным — өмір тәжірибесіне тәуелсіз, оған дейін танылатын ұғымды, түсінікті, мағлұматты білдіретін философиялық термин. Неміс философы И.Кант танымның қарама-қарсы екі жағы — табиғи таным және амал-әрекет арқылы келетін тәжірибелік таным болатынын атап көрсетеді. Кант тәжірибені апостериорлық және априорлық деп екіге бөледі. Априори – тәжірибеден бұрын оған тәуелсіз алынған білім дегенді білдіреді. Априори әуелден-ақ санаға тән білім деп саналады. Апостериори тәжірибеден алынған білім деп саналады. Тәжірибені екіұшты пайымдау құбылыс пен мәнді қарама-қарсы қояды. Құбылыс сыртқы көрініс, мән іште, тереңде, көрінбейді. Мән мен құбылыты қарама-қарсы қою одан әрі жалғасып, мұның өзі міндетті түрде агностицизмге апарып соғады.Агностицизм - бұл танымды ішінара теріске шығаратын ілім. Кант агностицизм бағытын ұстанды.
8.Жаратылыстанудың болашағы.
Жаратылыстану Адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынас түрін өзгерту жолдарын табуы керек:
1) Қоршаған әлем танымының үйлесімділігі. Ғылым бүкіл әлемнен, жердегі өмірді сақтау міндетінен бөлек әлемнің бірде-бір бөлігін қарастырмауы керек.
2) сөздің кең мағынасында адамның, оның үйінің сыртқы ортасын құру үйлесімі.
3) адамның ішкі әлемінің үйлесімі. Мәдени құндылықтар иерархиясының ішінде планетада өмірді сақтау құндылығы бірінші орынға шығуы керек.
9.Жаратылыстанудың адамзат мәдениеті үшін маңызы.
Жаратылыстану-мәдениеттің ажырамас бөлігі.Адамды жануарлар әлемінен бөлу оның ақыл-ойының қарқынды дамуына байланысты. Бірақ оның қоршаған табиғатпен қарым-қатынасы ұзақ уақыт бойы барлық тіршілік иелерімен бірдей болды. Туған кезде ол туа біткен бейнеқосылғыларды және ата-анасының қамқорлығындағы өз тәжірибесін басшылыққа алды: ол тамақ табуды, жауларын достарынан ажыратуды, ғарышта жүруді және әртүрлі жағдайларда өмір сүруді үйренді. Жеке адам жинаған білім, егер олар көптеген адамдардың меншігіне айналмаса, оңай жоғалады. Адамның сөйлеуі жеке адамдар алған білімді жалпыға қол жетімді етіп қана қоймай, сонымен бірге бұл білімді жаңа ұрпақ үшін сақтау құралын дайындады.
10.А.Морган, Ф.Энгельс, М.Барг, М.Вебер, Р.Тейлордың өркениет туралы ілімдері.
Қазіргі философиядағы "өркениет" термині әртүрлі мағынада қолданылады. Біріншіден, өркениет адамзат дамуындағы тарихи кезең ретінде, варваризмнен кейінгі әлеуметтік даму сатысы ретінде анықталады (Л.Морган, Ф. Энгельс). Бұл кезең таптардың, мемлекеттің қалыптасуымен, урбанизациямен және жазудың пайда болуымен сипатталады. Екіншіден, өркениет ұғымы барлық мәдениеттердің тұтастығына, олардың біртұтас жалпыадамзаттық мәдениетке қозғалысына сипаттама ретінде қолданылады. Үшіншіден, өркениет термині "материалдық мәдениет" терминінің синонимі ретінде қолданылады, яғни. - бұл урбанизацияланған қоғамның жайлы өмірін қамтамасыз ететін ғылым мен техниканың барлық жетістіктері. Төртіншіден, өркениет тарихтың белгілі бір кезеңдерін бағалау өлшемі ретінде әрекет етеді. Бесіншіден, өркениет мәдениеттің тірі организм ретінде дамуын аяқтайды және баяу оссификацияны, мәдениеттің өлуін білдіреді. 19 ғасырдың этнографы Э. Тейлор мәдениет пен өркениетті анықтады, бұл екі ұғым да тарих барысында адамдар алған білім, сенім, моральдық-этикалық ұғымдар, құқықтық көзқарастар, әдеттер мен практикалық дағдылардың барлық жиынтығын білдіреді деп санайды.
11.Аристотельдің ғылыми – философиялық жүйесі.
Философияда Аристотель 3 бөлімді қарастырды.
Теориялық бөлім: болмыс туралы ілім, болмыстың құрамы, себептері және бастауы.
Практикалық бөлім-адамдардың іс-әрекеті турлы ілім.
Поэтикалық бөлім - шығармашылық туралы ілім.
Аристотель философия "эпистема" — сезімдер, Дағдылар мен тәжірибелерден тыс білім негізінде пайда болады деп тұжырымдады. Сонымен, есептеу, адам денсаулығы, заттардың табиғи қасиеттері саласындағы эмпирикалық білім тек ғылымның бастамасы ғана емес, сонымен бірге философияның пайда болуының теориялық алғышарттары болды. Аристотель философияны ғылымның примордиясынан шығарады.
12.Араб елдерінің ғұламалары мен олардың жаратылыстануға қосқан үлесі.
Ғылымдардың, солардың ішінде астрономияның дамуына өлемдегі халықтардың барлығы да мүдделі еді. Оған Орталық Азия халықтары да елеулі үлес қосты.Жаратылыстану саласындағы ғылыми ой (оның ішінде философия мен математика да бар) біздің планетамызда біресе Шығыстан Батысқа, біресе Батыстан Шығысқа тулаған толқындай тарап отырған. Орталық Азияда яғни араб халифаттарында ғылымның даму үрдісі IX-XV ғасырларға дейін жетіп, Еуропада ғылымның кезекті даму толқынын туғызды. Ол өсіресе Қайта өрлеу дәуірінде жандана түсті. Бұл үрдістің тууына Азияның әр түрлі елдерінен шыққан ғалымдардың да қоскан салмақты үлесі бар. Мысалы, ерте дәуірден-ақ Азияның басқа бөліктерімен қоса Орталық Азия өңірінде де үлкен мөдениет орталықтары болды. Оған дәлел археологиялық қазбаларда табылған аса құнды деректермен қатар, көне заманның ұлы ғұламасы К. Птолемейдің(90-166 жж.) картасында Қазақстандағы Отырар (арабша Фараб) және Өзбекстандағы Самарқан қалаларының көрсетілуі еді.
Самарқанда астрономия саласында өшпес із қалдырған М. Ұлықбек (1394-1449 жж.) өмірге келді. Ұлыкбектің үлкен ерлігі-Самарқанда аса зор астрономиялық обсерватория салдырып, жұлдыздардың жаңа тізбесін жасауы еді. Әзірбайжанда заманындағы ең ірі атақты Мараға обсерваториясын жан-жақты ғұлама ғалым Әбу Бакр Насреддин Туси (1201-1274 жж.) салдырып, баскарды.
Міне осындай өркениет ошактарында ғылымның дамуына орасан үлес қосқан, Ньютон айтқандай, «алып» ғұламалар туған еді. Солардың бірі өзбек жерінің үлы перзенті Мұхаммед әл-Хорезми(780-850 жж.) атакты Бағдат математика мектебінің негізін қалады. Ол, сонымен катар, Мұхаммед әл-Ферғани, Ахмед әл-Мервази, Аббас әл-Жаухари сияқты ірі ғалымдар істеген Бағдаттағы астрономия обсерваториясын да басқарды.
13.Архимедтің заңдары.
Архимед заңы – аэростатикамен гидростатиканың сұйыққа (газға) батырылған денеге, көлемі сол дененің көлеміндей сұйықтың салмағына тең әрі онан әрқашан да жоғары қарай бағытталған кері итеруші күш әсер ететіндігін анықтайтын негізгі заңы. Архимед күші — тепе-теңдік жағдайдағы сұйыққа тұтастай немесе жартылай батырылған кез келген дененің бетіне төменнен жоғарыға қарай тік бағытта әсер ететін гидростатикалық қысым күші. Архимед күші ауырлық күшіне қарсы бағытталған. Архимед күші жайлы аңыз
Аңызда айтылатындай, Сиракуз патшасы Гиерон Архимедке зергер жасаған тәждің таза алтыннан немесе алтын мен күмістің қоспасынан жасалынғанын анықтауды тапсырды. Бұл есепті шеше алмай, Архимед көп күн әуреленді. Бір күні толтыра су құйылған ваннаға түскен кезде кенеттен ойына әлгі есептің шешуі келген екен дейді. Өзінің ашқан жаңалығына шаттана куанған ол «Эврика!» (Таптым!) деп Сиракуз көшелерінің бойымен айғайлап жүгірген екен. Сірә, жаңалық ашқан адам ерекше бір сезімге бөленетін болар.
Архимед алғашқы планетарийді ойлап тапқан. Сол арқылы мына құбылыстарды байқаған:
ай мен күннің шығуын;
бес планетаның қозғалысы;
Горизонт сызығынан тыс ай мен күннің жоғалуы;
Айдың фазалары мен тұтылулары;
14.Микроәлем: қазіргі заманғы физиканың концепциялары.
. Әлемнің қазіргі заманғы физикалық көрінісі, негізінен, физиканың төрт тұжырымдамасынан тұратын иерархияны білдіреді: 1) материяның материалдық формасының объективті өмір сүруіне байланысты маңыздылығын жоғалтпайтын механикалық Тұжырымдама (оны ұйымдастырудың макро деңгейі мен мегауровнасында) және оның механикалық қозғалыс формасына қабілеттілігі (вакуумдағы жарықтың таралу жылдамдығынан әлдеқайда төмен);
2) өзінің маңыздылығын жоғалтпайтын электромагниттік тұжырымдама
нақты қозғалатын электромагниттің объективті болуы
заттық объектілердің жанасусыз өзара іс-қимылын қамтамасыз етуге арналған өрістер (және физикалық өрістердің басқа түрлері);
3) біріншіден, өзінің маңыздылығын жоғалтпайтын релятивистік тұжырымдама,
кеңістік-уақыт арасындағы объективті байланыстың болуына байланысты
механикалық қозғалыс жылдамдығымен материалдық объектілердің қасиеттері мен олардың массалары-
(бірақ вакуумдағы жарықтың таралу жылдамдығынан жоғары емес) және есептеу жүйесін таңдаумен байланысты, бірақ соған орай, вакуумдағы жарықтың таралу жылдамдығының және кеңістік-уақыт аралығының инвариантының объективті
болуына байланысты;
4) кванттық концепция, оның маңыздылығын жоғалтпайтын микрокосмостың объективті өмір сүруіне және физикалық вакуумға байланысты, онда дискретті
заттың (үзіліссіз) бөлшектері үздіксіздік (континуализм) қасиеттерін көрсетуі мүмкін, ал тұрақты (үздіксіз) Физикалық өрістер мен физикалық вакуумды дискретті (үзіліссіз) бөлшектерге (бөліктерге) бөлуге болады)
15. Электромагниттік концепцияның дамуы
Бұл теория XIX ғасырдың 60-жылдарында құрылды., онда біз электрлік және магниттік күштердің байланыс заңдылықтары туралы айтып отырмыз. Осы теориялардың негізінде әлемнің электромагниттік бейнесін жасауға талпыныс жасалды. Егер Галилей-Ньютон теориясы затпен айналысса, онда бұл теория физикалық өріс ұғымымен байланысты. Электрлік және магниттік күштер табиғи байқалатын құбылыстарға жатады. Мысалы, табиғи магнит жоғары температурада Темірдің тотығуы кезінде пайда болатын магнетит деп аталатын минералды білдіреді. Бұл минерал жер бетінде өте кең таралған. Біздің дәуірімізге дейінгі 99-55 жылдары өмір сүрген Рим философы және ақыны Лукретий "магнит" термині темір кені өндірілген Кіші Азиядағы магнезия төбесінің атауынан шыққан деп санайды1. Бар және басқа да нұсқа. Бекітеді, бұл не сөз болды " атау "тас Магнитуса" (Магнитус — бұл аты бақташының, ол грек аңыз ІІ в. до н. э. приписывается фактісі анықталған притягивания темір ұшы таяқтар және темір шеге оның етікті белгілі бір тасты тау жыныстарымен).
1831 жылы ұзақ жылдар бойы жүргізілген тәжірибелерден кейін Фарадей электромагниттік индукция құбылысын ашты. Оның электромагниттік индукция теориясы бүгінгі күнге дейін сақталған және әртүрлі модификациялар мен қуаттылықтардың электр тогының генераторларын құрудың негізі болып табылады. Электр тізбегінің жабық тізбегі магниттік күш сызықтарын кесіп өткенде, тізбекте электр тогы пайда болады, өйткені магниттік күш сызықтарының энергиясы электр тогына айналады.Электромагниттік индукция құбылысы жабық өткізгіш тізбекте осы тізбекпен жабылған магнит ағыны өзгерген кезде индукция деп аталатын электр тогы пайда болады.Әрі қарайғы тәжірибелер индукциялық токтың пайда болуының себебі магнит ағынының өзгеруі екенін көрсетті. Жабық тізбектегі өткізгіштік тогы тек сыртқы күштердің әсерінен пайда болуы мүмкін, олардың әрекеті осы жағдайда электромагниттік индукцияның электр қозғаушы күшімен сипатталады.Әр түрлі пішіндегі және көлемдегі өткізгіш тізбектердегі индукциялық токты зерттеу (Фарадей заңы) электромагниттік индукцияның Э.д. с. тізбекпен шектелген бет арқылы Фм магнит ағынының өзгеру жылдамдығына пропорционал екенін көрсетті2. Индукциялық токтың бағытын зерттеу келесі Заңның тұжырымдалуына әкелді (Ленц ережесі). Жабық өткізгіш тізбекпен шектелген бет арқылы магнит ағынының кез-келген өзгеруімен, соңғысында индукциялық ток пайда болады, оның магнит өрісі магнит ағынының өзгеруіне қарсы тұрады. Мысалы, жолақ магниті гальванометрге жабылған катушкаға жақындаған кезде индукциялық ток пайда болады, ол магнит өрісі арқылы магниттің жақындауына және катушканың айналымдары арқылы магнит ағынының өсуіне жол бермейді.