ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.02.2024
Просмотров: 373
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Дүниежүзілік философия тарихында француз ағартушыларының орны ерекше. Бұл философиялық-саяси бағыттың негізін қалаған Вольтер мен Монтескье болды. Олардың еңбектері француз ағартушыларының екінші буынының қалыптасуына зор әсерін тигізді. Оларға Ламетри, Дидро, Кондильяк, Руссо, Гольбах сияқты ойшылдар жатады.
Француз ағартушылары философияның деңгейін өте биік дәрежеге көтерді. Адамзатты тебірендіретін барлық мәселелер философиялық зерде тұрғысынан шешілуі қажет, бұл – олардың негізгі қағидасы. Ой еріктігі бұрын-соңды болмаған дәрежеге көтерілді: дін, табиғатты түсіну, қоғам, мемлекеттің құрылымы мен басқарылуы – бәрі де үзілді-кесілді сыннан өтті, бүкіл бұрынғы қалыптасқан көзқарастардың көпшілігі теріске шығарылып, Дүниеге деген жаңа таным қалыптаса бастады.
Француз ағартушыларының еңбектерінде табиғат және ондағы адамның орнына деген материалистік көзқарас қалыптаса бастады, әсіресе олардың әлеуметтік-саяси көзқарастары сол кездегі қоғамдағы ахуалға өзінің зор әсерін тигізді. Егер ағылшын ағартушыларының көбі король билігін жақтап, я болмаса аристократияны қолдаса, француз ойшылдары феодалдық тәртіпке үзілді-кесілді қарсы шығып, саяси-құқтық мәселелерді күн тәртібіне ашық та айқын қоя білді.
22.Позитивизм және постпозитивизм.
Позитивизм (франц. posіtіvіsme — оңды, дұрыс, нақтылы) — нағыз ақиқат ғылымның жеке салаларында ғана пайда болып, қалыптасатын, философиялық зерттеулердің ешқандай танымдық құны жоқ деген тезиске сүйенетін философиялық бағыт. Позитивизм 19 ғасырдың 30-жылдарында қалыптасты. Негізгі позитивизм-«дұрыс пікір» деп аталатын ұғым болып дүниеге келеді, оның бастамасын салған Огюст Конт (1798-1857) және Джон Стюарт Милль, Герберт Спенсер. Бұл философияның арғы түбі Д-Юм мен И.Кантқа тіреледі. Олардың мақсаты- ғалымдарды толып жатқан алдын ораған бос ойлардан, былайша айтқанда философиядан азат ету. Олардың пікірінше, әрбір ғылым - өз алдына философия. Сол ғылымдарды зерттеу қажет. Былайша айтқанда әрбір ғылым да пайдалы да, пайдасыз да ойлар болады. Мақсат-дейді позитивистер ,-солардын тек дұрысын, пайдалысын қабылдап пайдасызынан, күнделікті тіршіліктен тыс ойлардан арылу. Ондағы мақсаты -француз революциясының теориялық негізі болған. ХVIII ғасырдағы француз философиясынан бас тарту. Олай, болса, позитивизм-идеалистік философия, оның ішінде субъективтік идеализм. Сөйтіп, революция арқылы үстемдікке қолы жеткен буржуазия бұрын материализм, ғылым үшін күрескен болса, енді одан бас тартып, идеализмге бір жолата ден қойды. Оның эволюциясы бір ғасыр ішінде үш кезеңнен өтті. Бірінші кезеңі-позитивизм, екіншісі кезеңі-эмпирио-критицизм, үшінші кезеңі-неопозитивизм немесе логикалық позитивизм. Себептері алдымен позитивизмнің пайда болуына кері әсер еткен—Гегель диалектикасының дүниеге келуі. Буржуазия идеологтары содан қауіптенді. Диалектикалық метофизиканы механикалық материализм деп, кемшіліктерін айқын көрсетті. Пост позитивизм философиясы ғылымның дайын шешімдерін, ғылыми мәнді зерттейді. Оның екі бағыты бар: критикалық рационализм және тарихи-социологиялық позитивизм. Критикалық рационализмнің негізін салушы Карл Поппер (1902-1994). «Логика және ғылыми білімнің өсуі». Оның басты мақсаты: ғылыми білімді метафизикалық ғылыми емес білімнен бөлу. Тарихи социологиялық позитивизмнің өкілі Томас Кун (1922). «Ғылыми революцияның құрылысы». Методологияға емес ғылым тарихына жақын. ХХ ғасырда барлық елдерге тәнэ кономикалық, саяси-әлеуметтік, рухани өзгерістерге байланысты қоғамдық өмірдің күрделенуі, ғылыми-техникалықжәнетехнологиялықреволюцияныңоданәрітереңдепөрістеуі, әмбебаптық проблемалардың шиеленісуі, көптеген социолистік елдерде тоталитарлық режимдардың қалыптасып қирауы, бірінші және екінші соғыстардың салдары, т.б. осылар сияқты маңызды оқиғалар, жалпы адамзатты қөркениеттің , мәдениеттің және адамдар тағдырының бүгінгісі мен болашағы туралы бұрыннан қалыптасқан концепцияларын басқа методологиялық қағидалар негізінде қайтақарап, кей жағдайда түбегейлі өзгерген философиялық ой төңірегінде қалыптасқан жүздеген философиялық ағымдар мен мектептер дүниеге келді.
23. Ғылымдинамикасыныңнегізгікезендері.
Ғылыми білімніңең маңызды сипаттамасы оның динамикасы, яғни оның өсуі, өзгеруі, дамуы және т.б. Білімнің дамуы – бұл әртүрлі кезеңдерді қамтитын күрделі процесс. ХХ ғасырдың екінші жартысындағы батыстық ғылым философиясында өсу, білімнің дамуы басты мәселе болды және ол эволюциялық (генетикалық) гносеология және пост позитивизм сияқты ағымдарда айқын көріне бастады. Жаңа білімд іқалыптастыру динамикасы – бұл тарихи дамушы процесс ретінде ғылыми білімді қалыптастыру құрылымы мен процедурасына деген көзқарас. Ғылымның құрылымы туралы идеяларға сүйене отырып: ғылыми эволюция барысында оның компоненттері арасындағы жаңа байланыстар мен қатынастар қалай орнайтынын, ғылыми іздеу стратегиясын өзгертетін байланыстар қалай пайда болатынын түсінуге болады. Зерттеуші ғалымдар ғылымның даму кезеңдері туралы әртүрлі пікірлер айтады. Олардың бір тобы ғылым көне заманда қалыптасты десе, енді бір ғалымдар ғылым қоғамның ерекше саласы ретінде Жаңа Дәуір де пайда болды деп тұжырымдайды. Біздің пікірімізше, ғылымның даму кезеңдері туралы мейлінше дұрыс пікірді ұсынған қазіргі заманғы Ресей ғалымы В.В.Ильин. Ол ғылымның дамуын классикалық, классикалық емес және неоклассикалық емес деп жіктейді. Бұл жіктеуді ғылымның классикалыққа Дейінгі кезеңімен толықтырған дұрыс секілді деп ойлаймыз. Себебі, классикалық ғылым кезеңіне дейін ғылым ұзақ уақытқа созылған «нағызғы- лымға» дейінгі қалыптасу кезеңінен өтті. Алғашқы қауымдық қоғам дамуының мың жылдық практикасы ғылымды қалыптастыра алған жоқ. Білім күнделікті өмірдің қажеттіліктері қанағаттандыруға ғана бағытталып, одан жоғары кетеріле алмады. Алғашқы қауымдық қоғамда өмір сүрген адамдар дүние туралы білім жинамады деуге болмайды, бірақ заттар туралы объективтік білім оларды субъективтік қабылдаумен тығыз байланысты еді, яғни, объективтік білім элементтері мен субъективтік сана арасында шекара болмады, табиғат құбылыстары адам және оның өмірі мен байланысты түсіндірілді.Адам ойы таза теориялық білім деңгейіне көтерілуі үшін оның дәстүрлі практикалық бағытталғандығын бұзу қажет еді. Ескі сананы күйрету санаға тікелей әсер ету арқылы емес, сана бейнелеп отырған дүниені түбірі мен қайта түсіну арқылы жүрді. Дүниеге деген жаңа көзқараста заттар адамға байланысты емес, объективті, заттар мен адам жеке-жеке, бір-біріне қатысты, бірақ тәуелсіз, нәрселер ретінде пайымдалды. Осындай ерекшелік көне гректерге тән еді. Ғылымды зерттеуші ғалымдардың бәрі дерлік ғылымның отаны көне Греция деп мойындайды. Гректер Египет пен Вавилон империяларында бірнеше жүз жылдықтарға созылған соғыстардан аман қалған, ұзақ уақыт ескерілмеген білімдерді қабылдап алды және жәй қабылдап қана қоймай, өздеріні ңақыл-ойының, ойлау қабілетінің күштілігі арқасында өздерінің білімдерін қоса отырып жаңа дәрежеге көтерген, оларға абстрактылық және рациональдік сипат берген халық болды.
24. «Методология жәнеқоғамдық- экономиялық формация» категориясы.
Қоғамдық-экономикалық формация (лат. Formatioқұрылым, түр)қоғамныңмарксистіктеориясындағынемесетарихиматериализмдегінегізгіұғым: «... тарихидамудыңбелгілісатысындатүратынқоғам». Қоғамдық-экономикалық формация категориясы -адамзатқоғамыныңтарихибелгілісатысыныңтұтассипаттамасы, қоғамөмірініңөзаратабиғибайланыстағыбарлықжақтарынқамтиды. Әрбірқоғамдық-экономикалықформацияныңтұтастықретіндедамуыныңматериалдықнегізінқұрайтынөзініңөндірістәсілі, яғниэкономикалықбазисіжәнеоғансәйкесқондырғысыболады (саясат, кұқықжәнет.б.).
Қоғамдық-экономикалық формация категориясыадамзатқоғамыныңдамуыныңбелгілісатысыменқатарәлеуметтікорганизмніңтарихитипін -нақтықоғамды да білдіреді, оныңеңмаңыздытереңмәнділікбелгілерінбейнелейді. Осығансәйкесадамзаттарихында бес формация бөлінген -алғашқықауымдық, құлдық, феодалдық, буржуазиялық (капиталистік) жәнекоммунистік. Олардыңәрқайсысыныңпайдаболуы мен дамуыныңөзерекшезаңдылықтары бар. Солсияқтыәрбірформациядадүниежүзіліктарихтыңбірыңғайпроцесінбейнелейтінжалпызаңдар да іс-әрекетжасайды. Бірформацияданбасқасынаауысу тек әлеуметтік революция арқылығанажүзегеасады.
Дегенмен, қоғамдық-экономикалық формация туралымарксизмдегікөзқарасқазіргізамандасынға да алынғанынескерукерек. Оғанқарсыпікірайтушыларадамзаттарихынөрлеусызығымендамитын бес формацияменшектелетінэмбебап, монистікжәнебірсызықтықтүтасжаһандық процесс ретіндеқарастыруғаболмайтындығынаназараударады.
ХХ ғасырдың 20-30-шы жылдардыңбасындатарихитанымтарихнамасыныңбастыназардаболуыныңнегізгісебебі, «буржуазиялық» тарихнаманықатаңсынғаалудыңкеңетекжаюы мен кеңестіктарихғылымындамаркстік-лениндікметодологиялыққағидалардыңберікорнауыболды. 30-шы жылдардыңаяғындақалыптасып 50-ші жылдардыңсоңынадейінсәттіөмірсүріп, маркстік-лениндікидеологияныбойынасіңдіріп, «мақұлданғанжәнересмисыналған», қоғамдық-экономикалық формация теориясынанегізделгентарихитұжырым, солидеологияғасайтарихидеректердібұрмалауғажәнеолардықолданыстаналыптастауға, фактілердітарихдамуыныңалғабасқанобьективтіжолынанегізделгендепбелгілібірсхемағакелтіріпшектеугежолберген.
60-шы жылдардыңбасындағанатарихиматериализмніңескіргендогмаларынжаңартуқажеттілігінұғыну мен идеологиялықжүгенніңәлсіреуі, шетеләдебиеті мен мұрағатқұжаттарынарұқсатқакөбірекмүмкіндіктердіңберілуіКеңестіктарихғылымындатарихнамапроблемаларынқайта ой елегіненөткізуқажеттілігінтуындатты. Әйткенмен, 60-шы жылдардағытарихнамапроблемаларынқайтақараудабіржағынан – қоғамдық-экономикалықформацияныңмаркстіктеориясыныңтұрпайыөзгешілігінлениндік теория аясындатазартужәнетойтарыс беру, екіншіжағынан – жалпымарксизмніңжаңашатүсіндірілуінеқарсыталаптардыңаясындажүзегеасырылды.
70-ші жылдарымарсктік-лениндіктарихитанымтеориясынаайтарлықтайжаңакөзқарасенгізілгенжоқ. Оныңнегізгі - обьективтілік, партиялық, тарихилыққағидаларытұрақтыдептанылып, тарихғылымыныңметодологиясынақатыстыарнайымәселелердіқарастыруқажеттілігітуралытүрліпікірлеркесіптасталынды. Сондықтан, солжылдарытарихитанымныңметодологиялықмәселелерінеқызығушылықтанытқанкөптегензерттеушілер, партиялық-идеологиялықықпалыайтарлықтайкүштіболмағандеректанусаласынакетті.
ХХ ғасырдың 70-80-ші жылдары КСРО тарихтыңметодологиялықпроблемаларынаарналғанжүздегенмақалалар мен ондағанмонографияларжарияланды. Олардыңбіріфундаменталистік-марксистікпайымдаболса, басқаларыметодологиялықжаңалықтымазмұндады.
Тәжірибежүзінде, бұлмарксистік методология тарихипроцесстіңкөпнұсқалығыидеясы, «тарихтағыадам» және «адамдағытарих» проблемасы, тарихитанымдағымәдениеттанумәселелері, тарихизерттеулердесандықәдіс пен тарихимоделдеусияқтыбірқатаржаңалықтарғаинтеграциялануәрекетінеалыпкелді.
Нәтижесінде 80-ші жылдардыңсоңындатарихқамарксистікмонистіккөзқарасдогмасынқақжарып, методологиялық плюрализм идеяларыжәне оны плюралистіктұрғыдатүсіндірумүмкіншілігітабысқажетті.
25.Гносеология – танымтуралыілім
Танымтеориясынемесе гносеология философиядаоныңеңалғашқы даму кезеңіндеақпайдаболған. Гносеология грек тіліненаударғанда, танымтуралыбілімдегенмағынабереді. Гносеология-адамныңтабиғатын, нақтыбілімгеқатынасын, оныңмәдениет пен коммуникация жүйесіндегіөмірсүрушартын, ақиқатбілімгежетудіңзаңдылықтары мен тәсілдеріноқытады. Гносеология адамныңдүниенітаныпбілуқабілетін, танымныңнегізгізаңдылықтарын, әдістерін, жолдарынзерттейтінфилософиялықілім. Кейіннен «эпистемология» терминіпайдаболды, ол да өтекеңтаралды. Бұл термин ғылымитанымтеориясынбілдіреді.
Танымсубектісідегеніміз-мақсатпенбағытталғанзаттық-практикалық, белсендітанымәрекетінұстанушы, ол индивид те, ұжым да, әлеуметтік топ, қоғам да болуымүмкін.
Танымобьектісідегініміз-субьектініңтанымәрекетібағытталғаннәрсе.
Философиялықконцепциялардатанымныңекітүрі бар:
• сезімдіктаным (түйсік, қабылдау, елестету)
• рационалды (логикалық) таным (түснік, пайымдау, ой-тұжырым)
Сезімдіктанымбойыншабізәлемтуралыалғагқыбілімдердітүйсік, қабылдау, елестетутүріндеаламыз. Алынғансезімдіктеррационалдысферада ой тұжырым, пайымдау, түсініккөмегіменөңделеді. Танымпроцесіадамныңпрактикалықіс-әрекетіментығызбайланысты. Қоғамдық практика танымпроцесніңінегізіжәнемақсаты. Сезімдіктанымтүрлері: