Файл: 6шы семестр 1 блім Дниежзілік кмір кені геологиялы орларыны сипаттамасы 6 саат.docx

- құрамдардың қозғалысы принципі бойынша – толассызды қозғалыспен;

- құрамдар қозғалысының схемасы бойынша – шеңберлі;

- шектесіп жатқан қазбаға басты тарамдардың (квершлагтың) орналасуы бойынша - қиғаш оқпан албары.
Бақылау сұрақтары

1. Оқпан албары түсінігіне анықтама беріңіз (ОА).

2. ОА қойылатын негізгі талаптарды атап шығыңыз.

3. ОА схемасын таңдауға әсер ететін негізгі факторларды атаңыз.

4. ОА қалай жіктелетінін көрсетіңіз:

- ашу қазбалардың түрі бойынша;

- (тік) кен иелігіндегі көтергіш құралдардың түрі бойынша;

- ОА-на тасымалдау түрі бойынша.

5. 
   Локомотив тасымалымен ОА қалай жіктелетінін көрсетіңіз:
   

- ОА құрамдар қозғалысының принципі бойынша (түсініктеме беріңіз);

- ОА құрамдар қозғалысының схемасына (түсініктеме беріңіз);

- шектесіп жатқан қазбаға басты тарамдардың орналасуы бойынша.

6. ОА қолданудың артықшылықтарын, кемшіліктерін және қолдану шарттарын атаңыз:

- шеңберлі;

- құрықты;

- челнокты;

- тұйықты.

7. ОА артықшылықтарын және кемшіліктерін көрсетіңіз:

- құрамдардың толассыз қозғалысымен;

- құрамдардың толассызды емес қозғалысымен.
Ұсынылатын әдебиеттер тізімі

Технология подземной разработки пластовых месторождений полезных ископаемых /А.С.Бурчаков, Н.К.Гринько, Д.В.Дорохов и др. – М.: Недра, 1983. - 487 с.

Правила технической эксплуатации угольных и сланцевых шахт: Утв.: М-вом угольной пром-сти СССР 5.01.75. - М.: Недра, 1976. -152 с.

№ 8-ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС. Жүктерді вагондармен тасымдауда оқпан албарының технологиялық схемасын таңдау және конструктрлеу

Жұмысты орындауға арналған тапсырма

Берілген шарттар үшін:

1. ОА технологиялық схемасын, оны шақты алабын ашу схемасымен және үстіңгі комплекстермен үйлестіре отырып конструктрлеу.

2. Скиптік оқпанның жүктік және бос тарамдарының ұзындығын есептеу.

3. ОА технологиялық схемасын, ондағы жүктасқындарының бағытын стрелкалармен көрсете отыра сызу.

4. ОА құрамдар қозғалысының схемасын сипаттау.

Жұмыстың мақсаты – берілген шарттар үшін оқпан албарының технологиялық схемасын конструктрлеу дағдысына ие болу; шақты алабын ашу схемасымен және шақтының үстіңгі комплексімен оқпан албарларын үйлестіру бойынша білімдерді нығайту.

Жұмыстың орындалу тәртібі

1. Әрбір студентке жеке тапсырма беріледі.

2. Жұмыстың орындалуын жеңілдету үшін оны үлгіде көрсетілгендей тізбектелген түрде орындау ұсынылады.

---

3. Алдымен ОД орналасуының ситуациялық жоспарын сызу, яғни шақты алабын ашудың жазық схемасын көрсету, басты қабысу қазбасына (квершлаг, басты штрек) қатынасты клетті және скипті оқпандардың остерінің бағытын анықтау ұсынылады. Содан соң Ол-ға оқпандардың орналасуын көрсету және жүк, бос және басып озу жолдарын оқпандардың функцияларына сәйкес конструктрлеу, ОД принциптілік технологиялық схемасын сызу.

4. [1, §28] сәйкес скипті оқпанның жүк және бос тарамдарының ұзындығы есептелінеді. Клетті оқпанның кіру және шығу тарамдарының ұзындығы анықталады.

5. Қабылданған ОД технологиялық схемасы масштабпен сызылады, стрелкалармен құрамдар қозғалысының бағыты, ал сандармен стрелкалы аударымдардың номерлері көрсетіледі.

6. ОД-ғы құрамдар қозғалысының схемасын сипатталады.
Жұмыстың орындалу үлгісі

Ескертулер

Есептің шешілуін жеңілдету үшін қабылдансын:

1. Басты және көмекші оқпандар блогы теміржол тарамының осіне параллель орналасады.

2. Рельстік жол осі клетте теміржол тарамына перпендикуляр бағытталған.

3. Оқпан албарының клетті және скипті тарамдары өзара параллельді.

4. Оқпандардың остері арасындағы қашықтық 30-80 м шамасы бойынша қабылдансын.

Шешілуі

1. Кестеден тапсырма шарттарын жазып аламыз: вагонның типі ВД 3,3; құрамдағы вагондардың саны - 25; тақтаның созылым азимуты - 310°, шақтының теміржол тарамының азимуты - 60°; оқпан албары квершлагпен шектеседі және тақталар арасында орналасады; квершлагтың ұзындығы - 300 м.

Тапсырма нұсқасы: A1, Б2, В4, Г6, Д7.

2. Ашудың жазықтық схемасын сызамыз (11.7,а-сурет). Стрелкалармен тақталардың құлау сызығының бағытын көрсетеміз.

3. 310° тең тақтаның берілген жазылым азимуты бойынша солтүстік-оңтүстік бағытын жасаймыз, мұнда сағат тілі бойынша солтүстікке қарай тақтаның созылым сызығының дұрыс бағытына (11.7,б-сурет) дейін азимуттың саналтынын есте сақтаған дұрыс. Басқа жағдайларда азимутты сағат тілі бойынша солтүстікке қарай бір бағытқа дейін (біздің үлгіде теміржол станциясынан бастап шақтыға дейін) санап шығасыз.

4. 60° тең берілген азимут бойынша теміржол тарамының, сонымен қатар клеттің (11.7,в-сурет) рельстік жолы осінің квершлагтың бойлық осіне бағдарын жүргіземіз. Бұл бұрыш 70° тең болуын анықтаймыз.

5. Клетті және скипті оқпандар тарамдары остерінің бағдарын бейнелейміз (11.7,г-сурет).
11.14-кесте

---

Тапсырма номері	Вагон-ның типі	Құрамдағы вагондар-дың саны	Тақтаның созылым азимуты, град	Шақтының т-ж тарамының азимуты, град	Қабысатын қазба
	А	Б	В	Г	9
1	ВД 3,3	20	190	140	Тақталар арасындағы квершлаг, L= 350 м
2	ВГ 1,6	25	240	90	Бас штрек
3	ВД 5,6	18	150	150	Нөкердің жұтпа бүйіріндегі квершлаг, L = 270 м
4	ВД 3,3	26	310	160	Тақталар арасындағы квершлаг, L= 200 м
5	ВГ 2,5	22	80	300	Нөкердің жатпа бүйіріндегі квершлаг, L = 180 м
6	ВГ 3,3	24	170	60	Бас штрек
7	ВД 5,6	20	60	280	Тақталар арасындағы квершлаг, L = 300м
8	ВД 3,3	23	280	40	Нөкердің төнбе бүйіріндегі квершлаг, L= 360 м

6. ОД принциптілік схемасын конструктрлеуге кірісеміз. Квершлагқа қатысты ОД тарамдарының орналсуына және оқпандар арасындағы остерге 40 және 50 м қашықтыққа сәйкес оларды ОД орналастырамыз (11.7,а-сурет).

7. Вагондардың типі бойынша (ВД 3,3 түбінен түсіру) ОД құрамдардың толассыз қозғалыста болуын шешеміз.

8. Кіру және шығу тарамдарындағы клетті оқпанда стрелкалы аударымдарды, рельстік жолдардың остері мен жүк түсіретін шұңқырлардың орналасуын бейнелейміз (11.7,б-сурет).

9. Құрамдардың [1, с. 160] толассыз қозғалысы бар ОД типтік схемаларын қолдана отыра, стрелкалы аударымдармен және съездермен рельстік жолдың толық дамуын қалыптастырамыз (11.7,в-сурет).

---

11.7-суреттен ОД басты тарамдары 70° бұрышта қабысатын қазбаға орналасатынын көреміз. Негізінде оларды перпендикуляр орналастыру, яғни ОД типтік схемасын қабылдау мүмкіндігі бар. Ол үшін квершлагтың бағытын 20° өзгерту қажет, бұл оның ұзындығын шамамен 20 м үлкейтеді. Әрине, егер бұл жер бедері бойынша осындай бұрышқа теміржол тарамының шектесіп жату бағытын өзгерту мүмкіндігі болса. Өзіміз конструктрлеген ОД технологиялық схемасын қалдыру шешімін қабылдаймыз .

10. Скипті оқпанның жүкті және жүксіз тарамдарының ұзындығын онда 1,2 локомотив құрамның [1,28] орналасу шарты бойынша есептейміз,

l=1.2*25*3.58=110 м,

Мұнда 3,58 м - ВД 3,3 вагонның ұзындығы.

11. Масштабта ОД технологиялық схемасын сызамыз және стрелкалармен жүктасқындарының бағытын, ал сандармен стрелкалы аударымдар мен съездердің номерін сызамыз (11.7-сурет).

12. ОД құрамдар қозғалысының схемасын сипаттаймыз (біздің есепте ол келтірілмейді).



а – ашудың жазықтық схемасы; б – оңтүстік-солтүстік бағдары; в – клетті оқпанның т.ж осінің және рельстік жол осінің бағдары; г – квершлагқа қатысты клетті оқпанның рельстік жол осінің бағдары
11.7 – сурет - Қабысатын қазбаға (квершлагқа) оқпан албарының басты тарамдарының көлбеу бұрышын анықтау



а – оқпандар бағдары; б – клетті оқпанның стрелкалы аударымдарының, сонымен қатар жүк түсіретін шұңқырлардың орналасуы; в – ОД принциптілік схемасын сызу
11.8 – сурет- Оқпан албарының технологиялық схемасын дәйектілік конструкциялау

11.9 – сурет- Оқпан албарының технологиялық схемасы

---

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі

1. Правила технической эксплуатации угольных и сланцевых шахт: Утв. М-вом угольной пром-сти СССР 5.01.75. - М.: Недра, 1976. 152 с

2. Технология подземной разработки пластовых месторождений полезных ископаемых / А.С.Бурчаков, Н.К.Гринько, Д.В.Дорохов и др. - М: Недра, 1983. - 487 с.
№ 9-ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС. Оқпандарды орналастыру орнын таңдау

Жұмыстың мақсаты. Шақты алабын қазудың қолайлы тау-кен геологиялық жағдайларында шақты алабын қазу кезінде басты және көмекші оқпандарды орналастыру орнын таңдауды үйрену.

Жұмысты орындаудың теориялық негіздері. Шақты алабтарын немесе олардың бөліктерін ашу оларды мұқият және дер кезінде ашуды талап етеді. Жаңа оқпандардың құрлысы кешенді процесс болып табылады. Орналастыру орнын анықтау кен-геологиялық, кен-техникалық және әлеуметтік-экономикалық факторлармен анықталады. Бұл жағдайда қоршаған ортаны қорғау мәселесі үлкен ие бола бастайды.

Оқпандарды орналатыру орнын таңдау кезінде ескерілетін негізгі кен- геологиялық факторларға төмендегілерді жатқызуға болады:

• 
  тау-кен жұмыстарын жүргізудің орташа тереңдігін;
  
• 
  созылым, құлама бағыт бойынша шақты алабының өлшемдері;
  
• 
  шақты алабындағы жұмыс тақталарының саны;
  
• 
  бір уақытта қазымдалатын көмір тақталарының саны және олардың арасындағы қашықтық;
  
• 
  үстемелеп қазу және шала қазу жағдайлары жән оларды іске асыру қажеттілігі;
  
• 
  көмір тақталарының қуаттылығы және құлау бұрышы;
  
• 
  көмірлі жыныс массивінің газмолдылығы мен сумолдылығы;
  
• 
  кенорнының бұзылуы және жер бетінің рельефі;
  
• 
  тау соққылары мен оқыс лақтырыстар бойынша тау жыныстары массивінің қауіптілігі;
  
• 
  сыйымды жыныстардың, пайдалы қазбаның және т.б. физика-механикалық қасиеттері.
  

Оқпандарды орналастыру орнын таңдауды анықтайтын кен-техникалық факторлар төмендегідей болуы мүмкін:

• 
  тау-кен жұмыстарын жүргізудің қауіпсіздігі;
  
• 
  тау-кен қазбаларын кеңістіктік дамыту және оларды желдету;
  
• 
  жер бетінде оқпандарды салу және пайдалану жағдайлары;
  
• 
  қолданыстағы тау-кен техникасы мен технологиясының тиімділігі және олардың ұзақ уақыт кезеңге даму переспективасы;
  
• 
  шақты алабының қоры;
  
• 
  шақтының тәуліктік қуаттылығы және тазартпа кенжарының орташа жүктемесі;
  
• 
  даярлау және тазартпа кенжарларының саны.
  

---