Файл: 6шы семестр 1 блім Дниежзілік кмір кені геологиялы орларыны сипаттамасы 6 саат.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 19.03.2024
Просмотров: 109
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
3. Көлбеу және құлама тақталарды тік оқпандар мен этажды квершлагтар арқылы ашу.
Тақта құлау бұрыштары 30 градустан жоғары болған жағдайда тақталарды ашу үшін тік опандармен бірге этаждық квершлагтар қолданылады (2.8,а-сурет). Этаждық квершлагтар оқпандар тереңдетілген сайын өткізіліп тұрады. Көлбеу үңгілердің жоқ болу себебінен, желдету мен тасымалдау жұмыстары жеңілденеді. Айқын кемшілігі болып, оқпандардың мезгіл сайын тереңдету мәжбүрлігі, анық көрініп тұр. Осы себептен өндірістік жұмыстардың өнімділігі төмендейді, оқпандардағы көтерме қондырғыларының тиімділігі да 20 - 30 пайызға түседі.
Кішібұрышты (15 - 200), жақын жатқан көмір тақталарда, 2.8,а-суреттегіден айрықша, этаждық квершлагтарды оқпан албарларынан емес күрделі бремсберг пен еңістен де өткізуге болады. Ол үшін күрделі бремсбергтер мен еңістер жақын жатқан бірнеше тақталарға ортақ қылдырылып өткізіледі. Бұл амалды (вариантты) толық өндіру мақсатында техника-экономикалық дәлелдеме жасалады.
2.8-сурет Көлбеу және құлама тақталарды тік оқпандар мен этажды квершлагтар арқылы ашу жүйелері: а -көлбеу тақталарды ашуда; б – құлама тақталарды ашуда; 1 - қосалқы оқпан; 2 - басты оқпан; 3 - этаждық желдетпе квершлаг; 4 - этаждық тасыма
квершлаг.
Тік оқпандар мен этаждық квершлагтар арқылы ашу жүйелері негізінде құлама тақталарды ашу үшін жиі қолданылады (2.8,б-сурет). Суретте көрсетілгендей, этаждардың көмірлері қазылған сайын оқпандар 100 - 120 метрге тереңдетіліп тұрады. Басты оқпан скипті көтермемен жабдықталады және онымен ластанған ауа шығарылады. Қосалқы оқпан екі клет көтермесімен қамтамасыз етіледі, біріншісі, істегі горизонттар жұмыстарын, екіншісі, жаңа горизонтты даярлауды атқарады. Ірі шақтыларда тереңдету жұмыстарына арнайы үшінші оқпан өткізілу мүмкін. Оқпан албарларынан этаждық тасыма квершлаг өткізіледі (желдетпе квершлаг бірінші этажда ғана жеке өткізіледі, өзге этаждарда бұрыңғы тасыма квершлаг қайта пайдаланылады).
Оқпан албарлары маңайындағы көмір жоғалымдарын төмендету мақсатында, оқпандарды көмір тақталарының жатыс - көмірі жоқ, бүйірінен жобалап өткізген дұрыс.
Бұл ашу тәсілдердің артықшылықтары - этаждарды тереңдету мәселесі жаңа техникалық шешімдерді қолдануға қолайлылық жасайды; өндірістік учаскеден оқпанға дейін
тасымалдау сатылары пайда болмайды; желдету жүйесінің қарапайымдылығы; шығындардың төменділігі және шақты (горизонт) құрылысының қысқа мерзімі.
Кемістіктері - оқпандарды тереңдету жиілілігі; әр горизонттарда оқпан албарларын құру мәжбүрлігі; бірнеше горизонттарда (ең азы дегенде - екі) бір уақытта тау-кен жұмыстары орындалуы; горизонттың жұмыс істеу мерзімінің аздығы.
Тік оқпандармен ашу жүйелерде қосалқы ашу үңгілер ретінде тік және көлбеу үңгілер пайдаланылуы мүмкін. Көбінесе, гезенктер мен тұйық оқпандар. Қарағанды көмір бассейні [23] мен ТМД мемлекеттеріндегі шақтыларда бұған жататын ашу жүйелері өте сирек кездеседі. Бұл топтағы ашу жүйелер шартты түрде төмендегі 8-ші мен 9-шы сұлбада қаралады (3.14 және 3.15-суреттер).
4. Шақты алабын көлбеу оқпандармен ашу жүйелері.
Шақты алабын көлбеу оқпандармен ашу жүйелері жиі пайдаланылатын ашу тәсілдер қатарына жатады. Көлбеу оқпандар ашу тәсілдері екіге бөлінеді - қосалқы ашу үңгілерісіз (жалғыз тақтаны) және қосалқы ашу үңгілер арқылы (топты тақталарды күрделі әлде этаждық квершлагтармен). Бұлар тек жазық тақталарда қолданылады.
Тақта бойымен, аралықтары 30 метрдің шамасында, бір басты және бір (кейде екі) қосалқы көлбеу оқпандар өткізіледі (2.9-сурет).
Ылди бұрышы 18 градуска дейін болса, басты оқпан конвейерлермен жабдықталады, одан жоғары бұрыштарда – скиптермен. Егерде бос жыныстар, материалдар, жабдықтар арқан арқылы тасымалданса онда көлбеу оқпанның ұзындығы 1000 м аспауға тиісті.
Қазіргі кезде көлбеу оқпандарды тұрақты жыныстардың арасында өткізуге жол беріледі.
Көлбеу оқпандармен ашу жүйелердің артықшылықтары: көмір тасымалдауды жаппай конвейерлендіруге мүмкіншілік берілуі; шақты құрылысының қысқартылуы және арзандалуы.
Кемшіліктері: бос жыныстар тасымалдауының ауырлығы және оның өнімсіздігі; көлбеу оқпандарының ұзарған сайын сақтау мен күту шығындарының үнемі өсуі.
2.9-сурет Жазық тақтаны көлбеу оқпанмен ашу жүйесі: 1 – басты оқпан; 2 – қосалқы оқпан; 3 – штрек; 4, 5, 6, 7 – шақты
алабының шекаралары; 8 – этаж (горизонт) шекаралары.
5. Шақты алабын штолнялар арқылы ашу жүйелері.
Шақты алабын штолнялар арқылы ашу жүйелері қырлы - таулы жерде ғана пайдаланылады. Штольня мен көмір тақтаның қиылысынан басты штрек өткізіліп бүкіл даярлау жұмыстары басталады. Бұл ашу жүйенің ең қарапайым түрі төмендегі 1-ші сұлбада көрсетіледі (2.10-сурет және 2.1-кесте). Бұл тәсілді пайдалануда штолня аузының алды құрылыстар мен ғимараттар салынуға және кіре-беріске ыңғайлы болуға тиісті. Тіпті, оның биіктігі тасқын мен жамбыр суы толған жағдайда қауіптік туғызбайтындығын талап ету қажет (ақырғы 50 жылдың ауа-райы мәліметтері ескеріледі).
Штольнямен ашу артықшылықтары – кен тасымалдауға механикалық көтермені пайдаланбай жаппай конвейерлендіруге толық жол ашады; жалпышақтылық су ағызу жұмыстары жеңілденеді. ТМД мемлекеттерінде штолнялар сирек пайдаланылады.
Жоғарыда айтылған ашу жүйелердің көпшілігі шындық жағдайда құранды ашу жүйелер түрінде кездеседі. Оған себеп ететін факторлар – геологиялық бұзылыстар, тақталардың әр келкі аралықтары, өзгермелі құлама бұрыштар және тағы да басқа таугеологиялық күрделі жағдайлар.
2.1-кестеде, көмір өндірісінде жиі пайдаланылатын ашу жүйелердің жіктемесі беріледі. Енді осы ашу үлгілеріне жүйелеп баяндау жасап өтейік.
2.10-суретте шақты алабы штолня (1) арқылы ашылады да, күрделі бремсбер - еңіспен (2) даярланады. Ауаны шығаратын желдетпе оқпан (3) шақты алабының жоғарғы шекарасында өткізіледі. Кейбір жағдайда әр бремсберг алабы жағындағы этаждар этаждық штолнялармен қамтамасыз етілу мүмкін. Таулы жерлерде бұл жүйе ең қолайлы деп табылады.
2.10-сурет Штолня арқылы ашу жүйесі
6. Бір тақтаны көлбеу оқпан арқылы ашу жүйесі.
2.11-суретте бір тақтаны көлбеу оқпан арқылы ашу жүйесі көрсетілген.
Бұл жүйеде бір жазықтықпен екі көлбеу опан (4) өткізіледі: бірінші - конвейермен жабдықталынған басты, екінші - қосалқы, оқпандар. Екі оқпанның аралығы 25 - 30 м. Басты оқпанның негізгі қызметі - пайдалы кенді жер сыртына шығаруда, оған қоса ол ауа шығарушы болуда мүмкін, ал қосалқы оқпан - адамдарды түсіріп - шығару мен шақтыға ауа жіберу үшін пайдаланылады.
2.11-сурет Бір тақтаны көлбеу оқпан арқылы
ашу жүйесі.
7. Бір тақтаны тік оқпан және күрделі бремсберг (еңіс) арқылы ашу жүйесі.
2.12- суретте бір тақтаны тік оқпан және күрделі бремсберг (еңіс) арқылы ашу жүйесі көрсетілген.
Басты және қосалқы (5, 6) оқпандардың екеуі де шақты алабының ортасынан орналастырылған тік оқпандар. Қосымша ашу қазба ретінде күрделі бремсберг пен еңіс (2) өткізіледі.
Бремсберг алабынан ластанған ауаны шығару үшін, шақты алабының жоғарғы жағынан желдетпе квершлаг (7) пен оқпан (3) өткізілу мүмкін.
Еңіс алабының ластанған ауасын шығару үшін басты оқпан пайдаланылады (қажетті болса қосымша желдетпе оқпан өткізіледі).
8. Қос тақтаны тік оқпан және күрделі квершлаг арқылы ашу
жүйесі. 2.13-суретте Қос тақтаны тік оқпан және күрделі квершлаг арқылы
ашу жүйесі көрсетілген.
Бұл жүйе, бір горизонттық ашу жүйелердің қатарына жатады. Топтағы көмір тақталарды, шақты алабы ортасында орналасқан қос тік оқпандардан (5, 6) өткізілген күрделі квершлаг (9) арқылы ашады. Бремсберг алабы, желдетпе квершлаг және шурфпен (3), ал еңіс алабы, жоғарыда айтылғандай, тасыма квершлагқа (9) параллелді өткізілген желдетпе квершлаг және орталық оқпан көмегімен (5) желдетіледі (қажет болса ортадан қосымша тағы желдетпе оқпан өткізілу мүмкін).
9. Шақты алабын екі горизонттық ашу жүйесі.
2.14-суретте тақталарды тік оқпандар және горизонттық квершлагтар арқылы
ашу жүйесі көрсетілген.
Бұл жүйеде басты (5) және қосалқы (6) тік оқпандар шақты алабының ортасында орналасады. Шақты алабы екі транспорт горизонтына бөлінеді. Бірінші горизонттың даярлау және қазбалау жұмыстары жоғарғы тасыма квершлаг (10) арқылы, ал екінші (төменгі) горизонт, оқпандар (5, 6) екінші горизонт деңгейіне тереңдетілген соң, өзінің тасыма квершлагы (10') арқылы жұмыс істей бастайды. Бірінші горизонттың желдетілуі, желдетпе квершлаг (7) әлде шурф (3), ал екінші горизонттың - бірінші тасыма квершлагқа (10), паралледі өткізілген желдетпе квершлаг пен орталық оқпан (5) арқылы, орындалады. Горизонттар кезекпен жұмыс істейді, жоғарыдан төмен қарай, тік оқпандар тереңдетілгеннен кейін.
2.1-кесте Негізгі ашу жүйелерінің жіктемесі
| № | Ашу жүйесінің негізгі қазба бойынша түрі | Қолайлы даярлау тәсілдері | Ашу жүйесін пайдалануға ыңғайлы тау-кен жағдайлары |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Штолнямен | а) этаждық; б) панелдік | жазық, көлбеу және құлама тақталарда, таулы жерде |
| 2 | Көлбеу оқпандармен | а) этаждық (кенжар - этаж); б) этаждық (аралық этаждарға бөлу) | терең емес, сулы жыныстар мен қорыстар жоқ тұрақты жазық және көлбеу тақталарда |
| 3 | Тік оқпандар және күрделі бремсберг - еңіспен (бір гориз-онттық) | а) этаждық (кенжар-этаж); б) этаждық (аралық этаждарға бөлу біржақтық және екіжақтық бремсбергке) в) панелдік | жазық, көлбеу тақталарда |
| 4 | Тік оқпандар және күрделі квершлагпен (бір горизонт-тық) | а) этаждық (кенжар-этаж); б) этаждық (аралық этаждарға бөлу біржақтық және екіжақтық бремсбергке) в) панелдік | топты жазық және көлбеу тақталарда |
| 5 | Тік опандар және горизонттық квершлагтармен, оқпанды тереңдету арқылы (көп горизонттық) | а) этаждық (кенжар-этаж); б) этаждық (аралық этаждарға бөлу біржақтық және екіжақтық бремсбергке) в) панелдік | топты жазық және көлбеу, газы мол тақталарда |
| 6 | Тік оқпандар және этаждық квершлагтармен | а) этаждық (кенжар-этаж); б) этаждық (аралық этаждарға бөлу біржақтық және екіжақтық бремсбергке) | құлама, көлбеу, кейде жазық тақталарда |
