Файл: 6шы семестр 1 блім Дниежзілік кмір кені геологиялы орларыны сипаттамасы 6 саат.docx

су жинағыш (шұңқыр) жасалынады, барлық шақтыдан шығатын су осында жиналады. Су жинағыш екеу болады, олар кезек-кезек жиналған, ластанған суларды тазалап тұрады. Басты су жинағыш камерасы 4 сағат бойындағы суды жинауға есептелiнедi.

Қауiпсiздiк ережесi бойынша, шақтының әр горизонтында өрт сөндiргiш поезд және өрт сөндiруге керек материалдар сақталынатын қойма болуы керек. Поезд және қойма оқпан албарында орналасуы керек. Қосалқы оқпанға келетiн қазбалар, өрт жiбермес есiктермен қамтамасыз етiледi. Көп шақтыларда жүк тасуда аккумляторлы электровоздар қолданылады, сондықтан аккумуляторды зарядтайтын станциялар және оларды жөндеу шеберханасы салынуы керек. Кеншiлер жұмыстан кейiн қырға шығу үшiн аялдама камерасына жиналады. Егерде шақтыда iстейтiн кеншiлердiң саны 500 ден асса, онда медпункт ашылады. Жүктер тасылған және шоғырланған жерiнде диспетчер бөлiмi болу керек.





1.25 – сурет Оқпан албары: 1 – скипті оқпан; 2 – клетті оқпан; 3 – ЖЗ қоймасы; 4 – ЖЗ қоймасын желдететін түйіліспе; 5 – зарядтау камерасы; 6 – жөндеу шеберханасы; 7 – электртасымалдаушы тұратын жер; 8 – алмастыру станциясы; 9 – жыныстар түсіретін шұңқыр; 10 – көмір түсіретін шұңқыр; 11 – медпункт; 12 – туалет; 13, 14 – орталық электрстанциялары; 15 – су жүретін жүрісжол; 16 – кеншілердің поезға мінетін жері; 17 – насос станциясы

---

Шақтының жер беті деп үйлердің, құрылыстардың және жабдықтардың жиынтықтарын атайды. Олар көмірді технологиялық өндеуге, тиеуге, көтеруге, қабылдауға, жыныстарды тиеуге және қабылдауға, материалдарды, жабдықтарды және адамдарды түсіріп-көтеруге, жерасты қазбаларын желдетуге, тау-кен жұмыстарын энергиямен қамтамасыздандыруға, қызметшілерге өндірістік-тұрмыстық қызмет етуге және т.б. үшін арналған.

Шақтының жер беті құрамына келесі жиынтықтар және қызмет орындары кіреді: көмір және жыныс жиынтықтары; стационарлы қондырғылар (көтерме, желдеткіш, от шоқысы және т.б.); шақты үстінде вагонеткаларды алмастыру және тоқаарбалық тасыма жиынтықтары; ағаштық тіреулер қоймалары мен материалдық қоймалар; қызметшілерге өндірістік-тұрмыстық және жабдықтарды жөндеуге қызмет етуге арналған жиынтықтар.

Шақты жер бетінің басты жоспарын жобалауда әр түрлі факторларды ескерген жөн. Факторлар үйлер мен ғимараттарды өнеркәсіб алаңына орналастыру схемаларын таңдауға әсер етеді.

Басты жоспардың сипаты негізінде жер бетінің технологиялық схемаларымен, көлік түрлерімен, архитектуралы-жоспарлық талаптармен, электрмен қамтамасыз ету жағдайларымен, сондай-ақ тұрған ортаның табиғи жағдайларымен анықталынады.

Жер бетін жинақтау принциптеріне және негізгі талаптарға мыналар жатады:

- өндірістік үдірістің технологиялық схемаларына қарасты талаптарға

сай және жер беті рельефінің жағдайларын ойластыра, көтерме құрылғыларды, сондай-ақ шақты үстіндегі ғимараттарды және шақтының оқпандарын рациональды орналастыру;

- сыртқы және ішкі шақты көліктерін комплексті шешу;

- үйлер мен ғимараттарды технологиялық нышан бойынша

максимальды блоктау;

- үйлерді, ғимараттарды, инженерлік торларды және жолдарды

санитарлық және өртке қарсы талаптарға сай жинақы орналастыру, өнеркәсіб алаңына қажетті автосапар және жұмыс алаңдарын орналастыру, әрбір объекке кіреберіс қамтамасыз ету (блоктарға, үйлерге және алаңдағы ғимараттарға).

Шақты алабында оқпандардың өзара орналасуы

Әрбір шақтының ең кем дегенде жер бетіне тікелей шығатын екі қазбасы болуы керек. Скиптік оқпанмен, шақтыда көмекші және желдеткіш оқпандар да қызмет атқарады. Кейде көмекші және желдеткіш оқпанның функциялары бір қазбада бірігеді, алайда бұл көбінесе дербес оқпандар.

---

Жоғарыда анықталғандай, бас көтергіш (скиптік) оқпан шақты алабының ортасында орналасады. Желдеткіш оқпандар кен-геологиялық, технологиялық, экономикалық және басқа да жағдайлар бойынша басты оқпанмен салыстырғанда келесі түрде орналасуы мүмкін:

― Орталық-қос орналастырылған оқпандар (орталық-қос желдету схемасы) мен бас және желдеткіш оқпандар қатар орналасқан (шақты алабының ортасында бір бірінен 30-50 м арақашықтықта).

― Артықшылықтары – жалпы өнеркәсіптік алаңы, яғни кен иелігінің шағын алаңы, жалпы оқпан албары, жалпы оқпан албарының қорғау кентірегі, яғни көмірдің аз жоғалымы, оқпандарды жиі ауыстыру мүмкіндігі, қатар орналасқан оқпандарды өту бойынша жұмыстарды ең үздік ұйымдастыру.

― Кемшіліктері – желдеткіш оқпанның үлкен тереңдігі, пайдаланба ауа ағысында шықпа ағыс бағытының қажеттілігі, ауа ағысының ауыспалы ұзындығы, (бұл желдеткіштің қалыпты жұмысын бұзады).

Орталық-жатқыза орналастырылған оқпандар – алабтың ортасында бас оқпан, желдеткіш оқпан жоғарғы техникалық шекараға жатқызылған.

Тақталы кенорындарының ашу жүйелерін таңдау

Ұтымды ашу жүйелер мен даярлау тәсілдерді таңдауда көптеген геологиялық, гидрогеологиялық, топографиялық және таутехникалық факторлар әсер етеді. Олардың арасындағы айтарлықтай факторлар мынандай:

тақта құлама бұрыштары;

тақталар саны;

тақталардың қалыңдықтары мен өнімділіктері;

тақталар мен жанасты жыныстардың газдылығы мен сулылығы;

бүйірдегі жыныстардың тұрақтылығы;

кеннің жатыс тереңдігі;

қоқыр жыныстар қалыңдықтары;

ашу үңгілерді өткізудегі гидрогеологиялық жағдайлар;

топографиялық шарттар мен жер жағдайы (рельеф, су қоймалары);

жербетінде құрылыс-ғимараттардың орналасуы, байланыс жолдары мен өндіріс кәсіпорындарының болуы және тағы басқалар.

Құлама бұрыштар, жұмыс істеу тереңдік, қоқыр жыныстардың қалыңдығы, үңгілерді өткізу гидрогеологиялық шарттары сияқтылар тік немесе көлбеу оқпандардың қолданылу мәселесіне тіке себепші болатын негізгі факторлардың бірі.

Техникалық талаптарды толық ескеретін, ашу тәсілдерді инженерлік көзқараспен дұрыс таңдауды орындайтын, варианттық таңдау әдістер болып табылады.

Таңдауды ойдағыдай өткізу үшін қолда мынандай алғашқы мағлұматтар болу керек:

а) шақты алабының жоғарғы шекарасының тереңдік таңбасы мен салындылар қалыңдығы;

б) кенорнының құрылым кесінділері, жазық пен көлбеу тақталардың – тақта сызбалары, топты тақталардың - горизонттық жоспарламалары. Сонымен қатар, тақталардың салындылар астынан шығу сызбалары, жер рельефі, кіре-беріс жолдары және басқа да топографиялық мәліметтер;

---

в) тау-кен ауданындағы (жеріндегі) тақталар саны; олардың қалыңдықтары; көмірлердің өздік жану қауіптілігі, сапасы және маркалары; жанасты жыныстар тұрақтылығы, сулылық, газдылық, карст қуыстары, қазылған кеңістіктер, тасымалар жөнінде мәліметтер;

г) шақтының жылдық өндірістік қуаты;

д) шақты алабын даярлау, тақталарды қазу жүйелерінің сызбалары мен өлшемдері;

е) күрделі үңгілердің тиімді қималары.

Шақтыны желдету, кен тасымалдау, адамдар мен материалдарды көтеріп-түсіру, бос жыныстарды шығару секілді мәселелер жоғарыда суреттелген ашу тәсілдерін әртүрлі конструктивтік өзгерістерге ұшыратып жіберу ықтимал. Кенорнының геологиялық құрылымы мен өндіріс мөлшері де осы тәсілдерге әсер білдіруі мүмкін.

Ашу жүйелерін таңдауда және құрастыруда, тау-кен ісі теориясы мен тәжірибесінде қалыптасқан, келесідей шарттарды басшылыққа қолданған жөн:

а) көлбеу оқпандармен жазық және көлбеу тақталар ғана ашылады;

б) көлбеу оқпандар көбінесе тақтаға параллелді өткізіледі, бірақта, керекті жағдайда қиылысты немесе диагоналді орналасуы да мүмкін;

в) егерде тақталар басты көлбеу оқпанмен ашылса, ірі шақтыларда қосалқы оқпан ретінде тік оқпан қолданылуы мүмкін;

г) жоғарғы горизонттан төменгі горизонтқа көмір түсіруге күрделі гезенк қарастырылса - ұзындығы біркелкі, арқанды бір көтерме қондырғыны қолдануға мүмкіндік беріледі. Шақтыда екі жеке горизонт жұмыс істесе, олардың жұмыстары, әдетінше, жеке көтерме машиналармен атқарылады. Басты оқпан екі жұпты скиптерді сыйғызатын көлемде (қимада) жасалады;

д) өнімді топты көлбеу және құлама тақталарды өндіретін орташа және жоғары қуатты шақтыларда оқпан саны бесеуге дейін болу мүмкін, олар: басты скипті, орталық клетті, тереңдету (этаждық квершлагтармен ашқанда) және екі шеттік (флангалы) оқпандары. Шеттік оқпандар шақты қанаттарының ортасынан орналастырылады, этаждық квершлагтар арқылы олар негізгі желдетпе штректермен қосылады. Жазық, көлбеу тақталардың еңіс алабтарын қазып өндіруде, шеттік оқпандар сатылап желдетпе шеттік түйіспелермен жалғасуы мүмкін;

е) тік скипті және конвейерлі көлбеу оқпандармен шақтыға ауа ешқашан жіберілмейді. Сондықтан, орталық клеттік тік оқпан 8 м/сек жылдамдықпен керекті ауаны жібере алмайтын жағдайда болса, қосымша арнайы желдетпе тік оқпан өткізіледі. Әрине, онымен оқпандарды жаңа горизонттарға тереңдету мен толтырмаларды түсіру жұмыстарын да атқаруға болады. Этаждық квершлагтармен ашарда тереңдету жұмыстарды атқаратын қосалқы оқпан немесе клеттік оқпан ішінде арнайы тереңдету бөлмесі жобаланады.

---

Негізгі эдебиеттер: 1-4, 5-13

Қосымша әдебиеттер: 14-21

СӨЖ арналған бақылау тапсырмалары (6-тақырып) /1-4/

1. 
   Ашу варианттарын конструктрлеу принципі.
   
2. 
   Оқпан албарының түрлері. Негізгі камералар, олардың атқаратын
   

қызметі және орналасуы.

3. Жер бетіндегі технологиялық жиынтықтардың сипаттамасы жене оларды жинақтау.

4. Шақты алабын блоктық ашуды қолдану жағдайы.
3-бөлім Тақталық кен орындары шақты алабын даярлау тәсілдері. Даярлау тәсілдерін конструктрлеу (12 сағат)

7-тақырып Шақты алабын даярлау. Шақты алабын горизонттық даярлау (4 сағат)
Дәрістер жоспары

1. 
   Шақты алабын даярлау. Даярлауға қойылатын талап. Даярлау
   

тәсілдерін топтастыру. Әр түрлі даярлау тәсілдерін салыстыру. Шақты алабын блоктарға, қанаттарға, бремсбергтер мен еңіс алаңдарына бөлу. Шақты алабын даярлаудың мақсаты. Негізгі даярлау тәсілдері – этаждық, панелдік, горизонттық және блоктық тәсілдер. Олардың ерекшеліктері, артықшылықтары және кемшіліктері. Кейбір тәсілдердің қолдану орындары.

2. 
   Шақты алабын горизонттық даярлау тәсілі. Горизонттық
   

даярлау тәсілінің принципиальдық маңызы және шамашарттары.
Дәрістің қысқаша мазмұңы.

Шақты алабын даярлау тәсілдері

Шақты алабын ашу кезінде пайда болатын тау-кен қазбаларын (үңгілерін) - негізгі, ал кен қазуға дайындық кезіндегілерін - даярлау үңгілері деп айырады.

Шақты алабын даярлау дегеніміз – ашылған алабты бөлшектеп, көмір қазуға қажетті тау-кен үңгілерін өткізу.

Шақты оқпаны, шақты алабының орта тұсынан өткізiлiп, жазылым бағыты бойынша, оны, екi қанатқа бөледi. Олар, магниттік бағыттауышқа сәйкес шығыс - батыс немесе оңтүстік - солтүстік қанаттары деп аталады. Мөлшерi бiрдей қанаттар - тең қанатты, одан өзгешелері - теңсiз қанатты шақты алабтары деп бөлінеді.

Шақты алабының орта деңгейінен жоғарғы жағы - өрлеме (бремсберг) алабы, ал төменгісі - құлама (еңіс) алабы деп аталады.

Даярлау тәсілдерін таңдауда - тақталардың құлама бұрыштары, кенорнының геологиялық бұзылыстары, тақталар мен жыныстардың сулылығы және газдылығы, шақты алабының мөлшері, шақты желдетілу тәсілі сияқты факторлары елеулі әсер етеді.

---