Файл: С. Ж. Асфендияров атындаЫ аза лтты медицина университеті б. А. Рамазанованы жне . дайбергенлыны редакциялауымен шыарылан медициналы микробиология.doc
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 19.03.2024
Просмотров: 319
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Т- киллерлердің белсендірілуі.
Т-киллерлер бөгде заттарды, генетикалық өзгерген жасушаларды, немесе залалданған жасушаларды іздеп табу жолында организмде үнемі көшіп-қонып жүреді. Бағалау белгісі жасушаның «биологиялық паспортының» құрылысы, яғни МНС1 сыныбының кешені болып табылады.
Бақылау ісі мұқият дәлділікті қажет етеді, сондықтан Т-киллерлер табылған бөгде заттармен тығыз байланысқа түсіп қана ажырата алады. Іс атқаруда олар СД3, СД8 және МНС1 антигендік комплексімен бірлеседі. Қандай зат болмасын бөгделік қасиеті табылса сол уақыттан бастап Т-киллер белсендіріліп ИЛ2-ні арнаулы биологиялық заттарды шығаруға мәжбүр етеді (перфрин, гранизимы, гранулизин). Олар нысана-жасушаны жояды. Айтылған процестер Т-жасушалық иммундық есте қалудың қалыптасуын күшейтеді.
Т- киллер жоғарғы айтқан процестерді тек қана жеке өзі ғана атқаруы мүмкін, бірақ бұл бағыт сирек кездеседі. Көбінесе процесс барлық факторлардың бірлесіп жұмыс істеуімен атқарылады. (12-сызбанұсқа).
9.2.2.3. Иммундық жауапты супрессиялау
Иммундық супрессиялау физиологиялық жағдайда иммундық жауапты керек кезінде аяқтауға бағытталған калыпты реакция, және де организм бөгде антигеннен арылғаннан кейін антидене синтездейтін жасушалардың шамадан тыс өсіп кетуін тежеу үшін жүретін процесс. Иммунды супрессияның үш түрлі механизмі бар:
-
апоптоз арқылы иммунды жауапты жасушалардың клонын жою; -
цитокиндер арқылы иммунды жауапты жасушалардың белсенділігін бәсеңдету; -
антигендік ынталандыруды тоқтату. -
Апоптоздық элиминациялану төменгідей жасушалар тобына бағытталған: -
өзінің биологиялық бағдарламасын атқарған терминалды дифференцияланған лимфоциттерге; -
антигендік түрткі алмаған белсендірілген лимфоциттерге; -
«тозған» лимфоциттерге; -
аутореактивті жасушаларға.
9.2.2.4. Иммундық жүйенің клондық құрылысының онтогенезі
Иммундық жүйенің дамуында нақтылы екі кезеңді бақылауға болады. Біріншісі –антигентәуелсіздік. Ол кезең нәресте іште жатқан уақыттан перзент туғаннан кейінгі біраз мезгілді қамтып, кей кезде мұндай процестер өмір бойы созылады. Бұл кезеңде жүйелі жасушалар жетіліп, антигенспецификалық лимфоциттердің түрлі клондары пайда болады.
Екнші кезең - нәресте дүниеге келгеннен басталып өмір соңына дейін созылады. Бүткіл өмір сүру уақыты бойы иммундық жүйенің жасушалары айналадағы қоршаған ортаның антиген әлемімен «танысады». Биологиялық тәжірибе нығайған сайын иммундық жүйенің құрылыс құрамдары жетіліп реттеліп отырады.
10 ТАРАУ. Иммунды жауап қайтарудың негізгі түрлері
Иммундық жүйе өзінің биологиялық міндетін барлық құрылымдық және функционалдық элементтердің қатынасуымен, өзара байланысқан күрделі реакциялармен іске асырады. Нақтылы көрнісіне байланысты бұл кешенді жеке түрлерге бөлуге болады. Антидене синтездеу, иммунды фагоцитоз, жасушалар арқылы өтетін киллинг, гиперсезімталдық көрініс, иммунды есте қалуды құру, иммунологиялық толеранттықты қалау - олардың негізгі түрлері болады.
Иммундық жүйенің барлық жасушаларының белсендірілуінің механизмі бірдей және олардың барлығы бір мезгілде организмнің гомеостазы өзгергенін сезеді. Бірақ, атқаратын міндеттеріне сәйкес кейбіреуі қарқынды белсендіріліп басты рөлді атқарса, екіншілері істі жемісті атқармауы мүмкін. Мысалы, токсикоинфекциялық ауруларда (сіреспе, ботулизм, күл) көбінесе антитоксин антиденелері пайда болса, кейбіреуінде (туберкулез) антиденелердің еш пайдасы жоқ, сондықтан бұл жағдайда қорғаныс міндетін жасушалық иммунитеттің факторлары (Т-киллерлер, табиғи киллерлер, фагоциттер т.б.) атқарады.
10.1. Антидене және антидене түзу
10.1.1. Антиденелердің табиғаты.
Организмге антиген енгеніне иммундық жүйенің қарсы жауабының біреуі антигендермен өзіндік байланысқа түсетін, ақуыздардан тұратын антиденелерді биологиялық жолмен қорытып шығаруы. Антидене фагоциттерге ұқсас иммунологиялық корғаныстың өте ерте филогенетикалық түрі. Антиденелік жауап балықтардың кейбір түрінде байқалады.
Антиденелер қан сарысуының ақуыздарының гаммаглобулин бөлігіне жатады. Гаммаглобулиндер қан сарсуының барлық ақуыздарының құрамының 15-20 пайызын құрайды, салмағы 10-20 гр жетеді. Антиденелер иммундық жауаптың себебінен пайда болғандықтан оларды - иммундыглобулиндер деп атайды. Олардың халықаралық белгісі Ig. Сонымен, антидене дегеніміз – антигендерге жауап ретінде түзілетін, антигендермен спецификалық байланысқа түсетін мүмкіншілігі бар, көп түрлі иммунологиялық жауап қайтаруға қатынасатын гаммаглобулиндер. Антиденелерді В-лимфоциттер және олардан тараған плазматикалық жасушалар бөліп шығарады.
Иммундыглобулиндер рецепторлық молекулалар түрінде иммунды жауапты жасушалар мен миеломдық ақуыздарды мекендеп, организмде айналып жүреді. Айналыста жүретін антиденелердің екі түрі бар: қансарысулық және секреторлық. Иммундыглобулиндердің қатарына Бенс-Джонсон ақуыздары да жатады. Олар иммундыглобулиндердің бөлшектері болып миеломалық ауру кезінде мол қорытылып шығарылады.
Антиденелердің құрылысын, атқаратын міндетін әйгілі ғалымдар тобы зерттеген. П.Эрлих - гуморалдық иммунитеттің теориясын бірінші ұсынған (1885). Э.Беринг, С.Китазато күл және сіреспе қоздырушыларының токсиніне карсы антитоксикалық кан сарысуын дайындаған (1887). А.Безредка иммундық қан сарысуын ауруларға қауіпсіз пайдалану тәсілін ойлап тапқан (1923). Біздің заманда Д.Эдельман, Р.Порте (1959), Ф.Бернет (1953) және С.Тонегава (1983) антидененің көптеген белгісіз сипаттарын анықтауға зор үлес қосты.
Антиденелер жоғарғы дәрежелі спецификалық әсер ететіндіктен және де гуморалдық иммунитет құрылуына маңызды рөл атқаратын болғандықтан, оларды әр салада қолданады: жұқпалы аурулардың диагнозын қою, емдеу, алдын алу үшін, биологиялық белсенді заттарды алып тазарту үшін. Айтылған жағдайларды іске асыру үшін иммндыглобулиндердің негізінде сан-түрлі препараттар дайындалған.
10.1.2. Антиденелердің молекулалық құрылысы
Иммундыглобулиндер гликопротеиндерден тұрады. Олардың молекулалары сахаридтердің қалдықтарымен тұрақталған, бірімен-бірі қосылған бірнеше полипептидтік тізбектен құралады. 600С градус температурадан жоғары қыздырғанда антиденелер ыдырайды. Иммундыглобулиндер бірінен бірі құрылысымен, антигендік құрамымен және атқаратын міндетімен ажыратылады (10.1-кесте).
Кесте 10.1.
Адамның иммундыглобулиндерінің басты сипаттары.
Сипаттамасы IgM IgG IgA IgD IgE |
Молекулалық салмағы 900 150 260 185 190 |
Мономерінің саны 5 1 1-3 1 1 |
Валенттігі 10 2 2-6 2 2 |
Қансарысуындағы деңгейі г/л 0,5-1,9 8,0-17,0 1,4-3,2 0,03-0,2 0,002- 0,004 |
Жартылай ыдырау мезгілі,тәулік 5 25 6 3 2 |
Комплементті байланыстыруы +++ ++ - - - |
Цитотоксикалық белсенділігі +++ ++ - - - |
Опсонизациялау +++ ++ + - - |
Преципитациялау + ++ + - + |
Агглютинациялау +++ + + - + |
Анафилактикалық реакцияларға қатынасуы + + + - +++ |
Лимфоциттерде рецептордың болуы + + + + + |
Плацентадан өту қабілеті - - + + + |
Секреторлық түрде секретте болуы +/- - + - - |
Секретке диффузиямен өтуі + + + + + |
Иммундыглобулин молекуласының құрылысы жан-жақты зерттелген. (13-сызбанұсқа). Егерде иммундыглобулиннің молекуласын меркаптан-2-мен өңдесе ол қосақталған екі тізбекке бөлінеді: екі ауыр - (молекулалық салмағы 50 кДа) және екі жеңіл (молекулалық салмағы 20-25 кДа). Н (ағылшынша heavy – ауыр), L (ағылшынша light - жеңіл ) тізбек. Ауыр және жеңіл тізбектер бірімен бірі қосақталған дисульфитпен (-S-S-) байланысады. Иммундыглобулиннің жазықталған жан-жақты жеке құрылысы
мономер деп аталынады.
Ауыр тізбектің арасында да «топсалы учаске» деп аталатын дисульфиттік байланыс бар. Айтылған учаске иммундыглобулинге тиісті жағдайға сәйкес іс атқару мүмкіншілігін туғызады. Ол учаске комплементтің С1 бөлігімен байланысқа жауапты болып, комплементтің классикалық жолмен белсенуіне себепкер болады.
Иммундыглобулиннің ауыр және жеңіл тізбектерінің құрылысының бірнеше нұсқалары бар. Нұсқа түрі иммундыглобулинің құрамындағы аминқышқылдарының орналасуына байланысты. Жеңіл тізбектің каппа (к) және лямбда (λ) деген екі типі, ауыр тізбектің альфа (α), гамма (γ), мю (μ), эпсилон (έ) және дельта (δ) деген бес типі болады. Ауыр тізбектің түрлерінің ішінде түбтиптері бар (мысалы альфа -1, альфа-2 , не гамма түрдің 4 типшелері бар).
Иммундыглобулиннің полипептидтік тізбектері домендік құрылыстан тұрады, яғни олардың кейбір учаскесі домаланып бүктелінген (домен). Домендер бір бірімен жазықты фрагменттермен жалғастырылған. Ауыр тізбектегі домендердің саны 4-5, ал жеңіл тізбектегі -2. Әрбір домен 110 аминқышқылының қалдығынан тұрады.
Домендер бірінен бірі аминқышқылының құрамының тұрақтылығымен ажыратылады. Соның негізінде олар аминқышқылының құрамы өзгермейтін С-доменге ( ағылшыннан constant - тұрақты, үнемі) және ауыспалы құрамды V домендерге ( ағылшыннан variable - тұрақсыз, өзгергіш) бөлінеді. Ауыр тізбектің құрамына бір V домен және 3-4 С домен кірсе, жеңілде - бір бірден V және С домен болады. Сонымен қатар өзгергіш домендердің аминқышқылдық құрамының барлығы бірдей өзгермейді, тек қана 25 пайызы өзгеріп отырады . Ондай бөлімді гипервариабелдік (гиперөзгеріштік) аймақ дейді.
Ауыр және жеңіл тізбектердің өзгеріштік домендері қосылып антигенмен спецификалық байланысқа түсетін учаске құрады. Ол иммундыглобулиннің антигенбайланыстырушы орталығы не паратоп деп аталады.
Гиперөзгеріштік аймақтар паратоп қасиеттерінің дербестік ерекшелігін анықтайды. Егерде иммундыглобулиннің молекуласын ферменттермен өңдесе олардың молекуласы белгілі фрагментерге бөлінеді. Мысалы, иммундыглобулинді папаин ферментімен өңдегенде, ол оны «топсалы» учаскесінен жоғары жатқан жерінен ыдыратып үш бөлікке жіктейді. Оның екеуі антигенмен спецификалық байланысқа түсе алады. Ол Fab фрагменттер (ағылшын тілінен – «антигенмен байланысатын фрагмент») Үшінші фрагменттің кристалға айналатын мүмкіншілігі болғандықтан Fc (ағылшын тілінен «кристалға айналатын») деп аталды. Ол фрагмент макроорганизм жасушаларының мембранасындағы Ғс-рецепторлар - кейбір микробтық суперантигендермен байланысқа түсуіне жауапты. Пепсин ферменті иммундыглобулинді «топсалы» учаскесінен төмен жерін ыдыратып екі фрагмент туғызады: Fс және екі мүшелі Fab немесе F(ab)2.