Файл: С. Ж. Асфендияров атындаЫ аза лтты медицина университеті б. А. Рамазанованы жне . дайбергенлыны редакциялауымен шыарылан медициналы микробиология.doc
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 19.03.2024
Просмотров: 277
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
риофагтарды ауыз ќуысы арќылы не сырттай жараны µњдеуге агтарды суспензия т‰рінде де д
Иммунды сарысу алған адамда жанама асқыну көрнісі болуы мүмкін (анафилактикалық естен тану, сарысу ауруы). Сондықтан, сарысу қолданудың алдында адамның сезімталдығын тексеріп, содан кейін препаратты Безредка тәсілімен еңгізу керек.
Кейбір жағдайларда иммунды сарысумен қатарлас белсенді имунитет тудыру үшін вакцина егіледі. Мысалы, адам жараланғанда сіреспеге қарсы тұру үшін, не болмаса құтырудың алдын алу үшін сол тәсіл пайдаланылады.
13.2.5.2.Моноклоналды антиденелер
Антидененің құрылысы мен пайда болу тегі әр жақты екені белгілі. В-лимфоциттердің бір түрі тек қана өзіне тән антидене сыныбын және түпсыныбын бөліп шығарады. Сон-дықтан, антигендерді организмге еңгізген кезде қандай В-лимфоциттердің түрлі клондарымен синтезделген иммундыглобулиндердің қосындысын табуға болады.
В-лимфоциттің бір түрімен, не бір клонымен синтезделген антиденелерді алу үшін В-лимфоциттің жасушасын, не оның клонын лабораториялық жағдайда таза дақыл ретінде өсіріп, оларды антидене өндіруге мәжбүр ету керек. Бірақ бұл тәсіл тәжірибеде іске аспайды, өйткені В-лимфоциттер in vitro өспейді. Сол фактіні еске алып неміс ғалымдары Келлер мен Мильштейн моноклоналды антиденелерді гибридом арқылы өсіру жолын ойлап тапқан. Олар В-лимфоцитті миеломаның (қатерлі ісік түрі) жасушаларында өсіріп гибридомдық жасуша алған. Айтылған тәсілмен алынған жасушалар организмнен тыс, жасанды жағдайда, шапшаң өсіп-өніп, В-лимфоциттер жеке кезінде өндіретін антидене түрін бөліп шығаратын болды.
Гибридомды жасушалар жасанды ортада арнаулы аспапта, не лабораториялық тышқандардың ерекше тұқымының іш құрсағында өсіріледі. Өсірілген монокллоналдық антиденелерді белгілі әдіспен тазартып, стандартизациялап солардың негізінде диагностикалық препараттарды дайындауға колданады.
13.2.5.3. Иммундытоксиндер. Иммундыадгезиндер
Антитиденелерді іс жүзінде антигендік қасиеті бар микробтардың, жануарлар не адам жасуашалары мен тіндерінің кез келген құрамына қарсы алуға болады. Мысалы, жасушалардың рецепторларына, оның ішінде иммундыжауапты жасушаларға да, адгезиндерге, жасушаның компонентеріне, ферменттерге, комплементке, қан ақуыздарына, гормондарға, имундымодуляторларға тағы басқаларға қарсы антиденелер алынған. Жасушаның жеке құрлымына қарсы алынған арнайы антиденелер (көбінесе моноклоналды) зерттеу жұмыстарында колданылады. Мысалы, жасушаларды таңбалауға, жасушалардың калыпты, немесе патологиялық жағдайларда өзара қатынасын зерттеуге (имундыадгезиндер), дәрі-дәрмек препараттарын керек жеріне бағыттап жіберуге (имундытоксиндер) пайдаланады.
Жоғарғыда аталған антиденелер аурудың алдын алу не емдеу үшін әзірше колдана қойылған жоқ..
Антилимфоцитарлық сарысу кейбір кезде лимфопоэзды тежеу үшін қажет болады. Дегенмен имундытоксиндер мен адгезиндерді қолданылуының зор болашағы бар.
13.2.5.4. Абзимдер
Абзимдер ферментке ұқсас антиденелер. Олар антигендік қасиеті бар биологиялық реакциялардың қайбір аралық затына қарсы антиденелік спецфикалығы бар жасанды түрде алынған иммундыглобулиндер.
Абзимдердің тєс ері ферменттердіњ єсеріне ±ќсайдызор болшаѓы бар.шін колдана ќойылѓан жоќ.арын баѓыттап керек жеріне жіберугеәсері фермент-катализаторлардікіне ұқсайды, олар биолохимиялық реакциялардың қарқынын шексіз өзгертеді. Мысалы, қанның ұю механизімінде көптеген ақуыз түрі қатынасады, егерде сол антигендік ақуыздардың біреуіне қарсы антидене алынса, онда оны қолданып қан ұю процесін шапшаңдатуға, немесе тежеуге болады.
13.2.6. Иммундымодуляторлар
Иммундық жүйенің ісіне әртүрлі факторлар мен заттар әсер етуі мүмкін: олармен организм күнделікті кездесіп отырады (әләуметтік, экологиялық, кәсіпкерлік), немесе иммундық статус бұзылуымен байланысты ауру мен патологияларды (біріншілік немесе екіншілік иммундытапшылық) арнайы емдеу, не алдын алу үшін қолданғанда байқалады.
Иммундық жүйенің ісіне әсер ететін заттарды иммуномодуляторлар деп атайды. Олар экзогендік және эндогендік болып бөлінеді.
Экзогендік иммуномодуляторлардың қатарына иммундық жұйені белесендіруші, немесе тежеуші әсер ететін химиялық табиғаты және шығу тегі әр түрлі бөгде заттар жатады. Экзогендік иммуномодуляторларға әртүрлі адъюванттар, химиялық заттар, немесе синтетикалық жолмен алынған химиялық, физикалық әсер етушілер (радиация, климаттық факторлар) жатады.
Эндогендік иммуномодуляторларға ағзаың өзі, оның иммундыкомпетентті жасушалары және тағы басқаларымен өндіріліп шығарылып, иммундыжауапты жасушаларды белесен-діріп, олардың өсуін және атқаратын ісін үдететін көлемді топты олигопептидтер жатады.
Эндогендік иммуномодуляторларға –реттеуші пептидтер, (интерлейкиндер, интерферондар, миелопептидтер,тимустың пептидтері – тактивин, тимозин, тимопоэтин, хемокиндер) жатады. Иммуномодуляторладың иммундық жүйеге екі түрлі әсер тигізуі мүмкін - белсендіру, не супрессиялау. Ол әсер спецификалық, немесе бейспецификалық болып иммундық жүйенің жеке бөліктерін белсендіруге, не тежеуге бағытталады.
Иммунды белсендіру қасиет адъюванттарда (сорбенттар, полимерлер, полисаха-ридтер, ЛПС, БЦЖ –дан алынған қосынды -Фрейнд адъюванты) және басқа бактериялық (продигиозан, сальмазан,мурамилдипептид) заттарда; көптеген химиялық қосындыларда (левамизобетал, циклоспорин, циметеидин), сонымен қатар иммундыцитокиндерде (интерлейкиндер, интерферондар, тимустың пептидтері, миелопептидтар т.б.) болады.
Иммунды супрессия әсері –цитостатистіктерде, пуриннің антагонистерінде (6-меркаптопурин), амин қышқылдарында, ферменттерде және де кортикостероидтарда, антилимфоцитарлық сарысуда, иммунды жауапты жасушалардың рецепторларына қарсы моноклоналды антиденелерде, сәулендірілуде (рентген сәулесі, гамма-сәулелену т.б.) болады.
Иммундымодуляторлар әр түрлі шығу тегі бар біріншілік және екіншілік иммунды тапшылықтарда, қатерлі ісік ауруларында, орган мен тін ауыстырғанда, иммундыпатологиялық және аллергиялық ауруларды емдегенде және жұқпалы аурулардың алдын алғанда, емдегенде кең колданылады.Сол үшін иммундымодуляторлық әсері бар неше түрлі препараттар жасалған. Оларға интерферон препараттары (альфа,бета,гамма), лейкоферин, рекомибинанттық реаферон, виферон жатады. Интерлейкиндердің негізінде гендіқ инженерия әдісімен алынған интерлейкин-1, бета лейкин, ИЛ-2, -3, -6 т.б. жатады. Сол әдіспен айырша безден алынған пептидтердің негізінде такативин, тимозин,титулин, тимопоэтин жасалған. Кейінгі уақытта табиғи шикі заттың (жілік майы) , сонымен қатар миелопептидтің негізінде рекомбинантты прапараттар МП-1,МП-2, МП-3, МП-4 алынған.
Экзогендік иммуномодуляторларды айта кетсек, оларға микробтардан алынған пирогенал, продогиозан, сальмазин, ликопид, рибомунил, микобактерияның ЛПС-ы, тағы басқалары жатады.
Сонымен, иммунологиялық процестерге залалы тиетін жұқпалы, не жұқпалы емес патологиялық жағдайды ретке келтіру үшін медицинаның карауында ауқымды иммуномодуляторлар бар.
14. 2.7. Адаптогендер.
Адаптогендер - иммундымодуляторларға ұқсас препараттар. Бірақ, ол тек қана иммундымоудуляторлық әсер етпей, организмнің барлық органдары мен жүйелеріне пайдасын тигізеді. Адаптогендердің қатарына өсімдік пен жануарлардан алынған, жасанды синтезделген, не табиғи синтезделген биологияялық белсенді кешендерден тұратын күрделі химиялық заттар жатады. Адаптогендер көбінесе өсімдіктерден (фитоадаптогендер), немесе теңіз бен мұхиттардың жәндіктерінен (гидробионттар) алынған биологиялық белсенді заттардан жасалады. Женьшеннің, элеутетракоктың, шай шөбінің, итмұрынның демберушілік әсері бар екені ертеден әйгілі.
Адаптогендердің иммундық жүйеге дем берушілік қасиеттерінен басқа, бірқатар биологиялық процестер мен реакцияларды тудырып, солар арқылы организмнің колайсыз жағдайларға қарсы тұру мүмкіншілігін көтермелейтін қасиеті бар.
Адаптогендер әдетте профилактикалық мақсатта, арурудың дамуының алдын алу, десаулықты нығайту, немесе организмнің қолайсыз жағдайлардың әсеріне төзімділігін көтермелеу үшін қолданылады. Олар ұзақ уақытқа дейін қолданылып, тағамдарға араластырып биологиялық белсенді қосындылар ретінде пайдаланылады. Адаптогендердің көп түрлі препараттары жасалған. Оларды қолдану әржаққа бағытталған: жүрек-қан тамыры ауруларына, бауыр сырқаттарына, жүйке жүйесінің ауруларына тағы басқаларына қарсы. Адаптогендердің артықшылығы олардың зыянсыздығы, дайындау мен қолдану қарапайымдылығы және экологиялық тазалығы болып келеді.
13.3. Вирустық инфекциялардың спецификалық профилактикасы
13.3.1. Вирустың инфекциялардың спецификалық алдын алуда енжар (пассивті) және белсенді (активті) иммундаудың рөлі
Жұқпалы аурулардың алдын алудың жалпы қағидаларына сай вирустың инфекциялардың профилактикасы да енжар (пассивті) және белсенді (активті) иммундау тәсілдерінен тұрады.
Вирустық инфекциялардың профилактикасы індеттерге қарсы қолданылатын өте маңызды шараларға жатады. Оның мәнісі - адам организімінде вирустар қоздыратын жұқпалы ауруларға қарсы жасанды иммунитет қалыптастыру, жасанды жолмен қалыптасқан жүре пайда болатын белсенді және енжар қабылдамаушылықты (иммунитетті) табиғи резистентіліктен ажырата білу керек. Организмге әдейі енгізілген препараттардың (антигендер мен антиденелер) қасиетіне байланысты белсенді және енжар иммундау әдістерін ажыратады.
Белсенді иммунитет организмге вакцина ретінде вирустық АГ- ді енгізгенде қалыптасады. Мұндай иммунитет вакцина енгізген кейін бірнеше аптадан соң пайда болады да, бір жылдан бірнеше жылдарға дейін сақталады.
Енжар иммунитет организмге иммунды антиденелер (иммунды глобулиндер) енгізгенде пайда болады (13.3 - кесте). Пассивті иммундау әдісін организмде жұқпалы аурудың дамуын жедел тоқтату қажет болғанда қолданады. Оған адамдарға ауру жұғу қаупі төнген және активті иммундау уақыты өтіп кеткен жағдайлар жатады. Бұл кезде пайда болатын иммунитет ұзаққа созылмайды (бірнеше аптадан аспайды).
Вирустың инфекциялардан қорғану үшін пассивті иммундау – ол қорғанысы жоқ адамдардың организімінде вирустарды бейтараптау және вирустық инфекцияның дамуын тоқтату үшін антивирустық антиденелерді (поликлональды, моноклональді) енгізу. Вирустық инфекциялар кезінде антиденелер вирустың жасушаға енуін тоқтатады, табиғи киллердің антидене тәуелді жасушалық цитотоксиндылығын күшейтеді, өздігінше немесе комплементтің қатысуымен вирусты бейтараптайды. Сондықтан организмге енгізілген вирусспецификалық антиденелер инфицирленбеген жасушаларды ғана қорғау үшін тиімді, яғни олар тек қана жасушалардан тыс немесе жасуша беткейінде орналасқан вирустарға әсер ете алады. Сондықтан, вирустардың жасушаішілік репродукциялануына және олардың бір жасушадан басқаларына таралуына антидене кедергі жасай алмайтындығына байланысты, инфекция ошағы толық жойылмайды. АД-дің пиноцитоз жолымен қалыпты жасушалар мен қатар вирус жұққан жасушаларға ену қабілеттілігі бар. Бірақ, жасуша вакуоліне түскен вирус-бейтараптаушы АД вирустық АГ-мен кездесе алмайды, және де онымен байланыса алмайды, өйткені олар плазматикалық мембранамен оқшауланған. Осыған байланысты бұл антиденелер лизосомалдық ферменттердің әсерінен пиноцитоздық вакуольдерде бұзылысқа ұшырайды. АД-ді адамдар мен жануарлар қан сарысуы (плазмасы), нақты вирусқа жоғары титрі бар қалыпты донорлық иммуноглобулин, иммундалған донорлардан алынған спецификалық имундыглобулин құрамында немесе моноклональды түрінде енгізуге болады.
АД- мен иммундаудың басты жетістігі сол- бірден иммунитеттік жағдай жасауға мүмкіндік береді, ол 1-6 аптаға созылады.Адамдардан алынған кейбір АД-дің (IgG) организмнен жартылай бөлініп шығу кезеңі 30 күндей, сондықтан 3 ай бойы пассивті қорғанысты қамтамасыз ете алады. АД уыттылығы жоқ табиғи өнім, агрегирленбейді және иесінің тіндерімен реакцияға түспейді. Вакциналар мен АД- ді қатар енгізу бірден пайда болатын және ұзаққа созылатын иммунитет қалыптастыру мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Мысалы, осындай тәсіл кенелі энцефалиттің профилактикасы үшін пайдаланылады. Пассивті антиденлерді әдетте көктамыр ішіне немесе бұлшықетке енгізу әдісі қолданылады. Пассивті иммундауды қайталап жүргізу иммунитетті күшейтпейді және жиі асқынулар болуы ықтимал.
Қалыпты иммундыглобулиндер- адамның қан сарысуынан бөлініп алынған, тазартылған және этил спиртімен өңдеу тәсілімен концентрацияланған иммунды белсенділігі бар ақуыздық фракциялар болып табылады. Иммундыглобулиндер сериясын дайындау үшін 1000- нан кем емес дені сау иммунизацияланбаған донорлардың плазмасын пайдаланады. Ақуыздардың концентрациясы 9,5- нан 10,5%-ға дейін болады. Препараттың құрамында консерванттар және антибиотиктер, адам иммундытапшылық вирустарына (АИВ-1, АИВ-2), гепатит С вирусына, гепатит В- нің беткейлік АГ-не қарсы АД-лер болмауы керек. Адамның қалыпты иммундыглобулиндерінің әсер етуші факторы- белсенділік қабілеттілігі бар полиспецификалық иммундыглобулиндер болып табылады. АД-ің максимальды концентрациясы қанда 24-48 сағаттан кейін байқалады,олардың организмнен жартылай бөлініп шығу мерзімі - 3-4 апта. Препарат организмнің резистенттілігін жоғарылатып, бейспецификалық белсенділік әсерін тигізеді (13.3-кесте).
Иммунды сарысу алған адамда жанама асқыну көрнісі болуы мүмкін (анафилактикалық естен тану, сарысу ауруы). Сондықтан, сарысу қолданудың алдында адамның сезімталдығын тексеріп, содан кейін препаратты Безредка тәсілімен еңгізу керек.
Кейбір жағдайларда иммунды сарысумен қатарлас белсенді имунитет тудыру үшін вакцина егіледі. Мысалы, адам жараланғанда сіреспеге қарсы тұру үшін, не болмаса құтырудың алдын алу үшін сол тәсіл пайдаланылады.
13.2.5.2.Моноклоналды антиденелер
Антидененің құрылысы мен пайда болу тегі әр жақты екені белгілі. В-лимфоциттердің бір түрі тек қана өзіне тән антидене сыныбын және түпсыныбын бөліп шығарады. Сон-дықтан, антигендерді организмге еңгізген кезде қандай В-лимфоциттердің түрлі клондарымен синтезделген иммундыглобулиндердің қосындысын табуға болады.
В-лимфоциттің бір түрімен, не бір клонымен синтезделген антиденелерді алу үшін В-лимфоциттің жасушасын, не оның клонын лабораториялық жағдайда таза дақыл ретінде өсіріп, оларды антидене өндіруге мәжбүр ету керек. Бірақ бұл тәсіл тәжірибеде іске аспайды, өйткені В-лимфоциттер in vitro өспейді. Сол фактіні еске алып неміс ғалымдары Келлер мен Мильштейн моноклоналды антиденелерді гибридом арқылы өсіру жолын ойлап тапқан. Олар В-лимфоцитті миеломаның (қатерлі ісік түрі) жасушаларында өсіріп гибридомдық жасуша алған. Айтылған тәсілмен алынған жасушалар организмнен тыс, жасанды жағдайда, шапшаң өсіп-өніп, В-лимфоциттер жеке кезінде өндіретін антидене түрін бөліп шығаратын болды.
Гибридомды жасушалар жасанды ортада арнаулы аспапта, не лабораториялық тышқандардың ерекше тұқымының іш құрсағында өсіріледі. Өсірілген монокллоналдық антиденелерді белгілі әдіспен тазартып, стандартизациялап солардың негізінде диагностикалық препараттарды дайындауға колданады.
13.2.5.3. Иммундытоксиндер. Иммундыадгезиндер
Антитиденелерді іс жүзінде антигендік қасиеті бар микробтардың, жануарлар не адам жасуашалары мен тіндерінің кез келген құрамына қарсы алуға болады. Мысалы, жасушалардың рецепторларына, оның ішінде иммундыжауапты жасушаларға да, адгезиндерге, жасушаның компонентеріне, ферменттерге, комплементке, қан ақуыздарына, гормондарға, имундымодуляторларға тағы басқаларға қарсы антиденелер алынған. Жасушаның жеке құрлымына қарсы алынған арнайы антиденелер (көбінесе моноклоналды) зерттеу жұмыстарында колданылады. Мысалы, жасушаларды таңбалауға, жасушалардың калыпты, немесе патологиялық жағдайларда өзара қатынасын зерттеуге (имундыадгезиндер), дәрі-дәрмек препараттарын керек жеріне бағыттап жіберуге (имундытоксиндер) пайдаланады.
Жоғарғыда аталған антиденелер аурудың алдын алу не емдеу үшін әзірше колдана қойылған жоқ..
Антилимфоцитарлық сарысу кейбір кезде лимфопоэзды тежеу үшін қажет болады. Дегенмен имундытоксиндер мен адгезиндерді қолданылуының зор болашағы бар.
13.2.5.4. Абзимдер
Абзимдер ферментке ұқсас антиденелер. Олар антигендік қасиеті бар биологиялық реакциялардың қайбір аралық затына қарсы антиденелік спецфикалығы бар жасанды түрде алынған иммундыглобулиндер.
Абзимдердің тєс ері ферменттердіњ єсеріне ±ќсайдызор болшаѓы бар.шін колдана ќойылѓан жоќ.арын баѓыттап керек жеріне жіберугеәсері фермент-катализаторлардікіне ұқсайды, олар биолохимиялық реакциялардың қарқынын шексіз өзгертеді. Мысалы, қанның ұю механизімінде көптеген ақуыз түрі қатынасады, егерде сол антигендік ақуыздардың біреуіне қарсы антидене алынса, онда оны қолданып қан ұю процесін шапшаңдатуға, немесе тежеуге болады.
13.2.6. Иммундымодуляторлар
Иммундық жүйенің ісіне әртүрлі факторлар мен заттар әсер етуі мүмкін: олармен организм күнделікті кездесіп отырады (әләуметтік, экологиялық, кәсіпкерлік), немесе иммундық статус бұзылуымен байланысты ауру мен патологияларды (біріншілік немесе екіншілік иммундытапшылық) арнайы емдеу, не алдын алу үшін қолданғанда байқалады.
Иммундық жүйенің ісіне әсер ететін заттарды иммуномодуляторлар деп атайды. Олар экзогендік және эндогендік болып бөлінеді.
Экзогендік иммуномодуляторлардың қатарына иммундық жұйені белесендіруші, немесе тежеуші әсер ететін химиялық табиғаты және шығу тегі әр түрлі бөгде заттар жатады. Экзогендік иммуномодуляторларға әртүрлі адъюванттар, химиялық заттар, немесе синтетикалық жолмен алынған химиялық, физикалық әсер етушілер (радиация, климаттық факторлар) жатады.
Эндогендік иммуномодуляторларға ағзаың өзі, оның иммундыкомпетентті жасушалары және тағы басқаларымен өндіріліп шығарылып, иммундыжауапты жасушаларды белесен-діріп, олардың өсуін және атқаратын ісін үдететін көлемді топты олигопептидтер жатады.
Эндогендік иммуномодуляторларға –реттеуші пептидтер, (интерлейкиндер, интерферондар, миелопептидтер,тимустың пептидтері – тактивин, тимозин, тимопоэтин, хемокиндер) жатады. Иммуномодуляторладың иммундық жүйеге екі түрлі әсер тигізуі мүмкін - белсендіру, не супрессиялау. Ол әсер спецификалық, немесе бейспецификалық болып иммундық жүйенің жеке бөліктерін белсендіруге, не тежеуге бағытталады.
Иммунды белсендіру қасиет адъюванттарда (сорбенттар, полимерлер, полисаха-ридтер, ЛПС, БЦЖ –дан алынған қосынды -Фрейнд адъюванты) және басқа бактериялық (продигиозан, сальмазан,мурамилдипептид) заттарда; көптеген химиялық қосындыларда (левамизобетал, циклоспорин, циметеидин), сонымен қатар иммундыцитокиндерде (интерлейкиндер, интерферондар, тимустың пептидтері, миелопептидтар т.б.) болады.
Иммунды супрессия әсері –цитостатистіктерде, пуриннің антагонистерінде (6-меркаптопурин), амин қышқылдарында, ферменттерде және де кортикостероидтарда, антилимфоцитарлық сарысуда, иммунды жауапты жасушалардың рецепторларына қарсы моноклоналды антиденелерде, сәулендірілуде (рентген сәулесі, гамма-сәулелену т.б.) болады.
Иммундымодуляторлар әр түрлі шығу тегі бар біріншілік және екіншілік иммунды тапшылықтарда, қатерлі ісік ауруларында, орган мен тін ауыстырғанда, иммундыпатологиялық және аллергиялық ауруларды емдегенде және жұқпалы аурулардың алдын алғанда, емдегенде кең колданылады.Сол үшін иммундымодуляторлық әсері бар неше түрлі препараттар жасалған. Оларға интерферон препараттары (альфа,бета,гамма), лейкоферин, рекомибинанттық реаферон, виферон жатады. Интерлейкиндердің негізінде гендіқ инженерия әдісімен алынған интерлейкин-1, бета лейкин, ИЛ-2, -3, -6 т.б. жатады. Сол әдіспен айырша безден алынған пептидтердің негізінде такативин, тимозин,титулин, тимопоэтин жасалған. Кейінгі уақытта табиғи шикі заттың (жілік майы) , сонымен қатар миелопептидтің негізінде рекомбинантты прапараттар МП-1,МП-2, МП-3, МП-4 алынған.
Экзогендік иммуномодуляторларды айта кетсек, оларға микробтардан алынған пирогенал, продогиозан, сальмазин, ликопид, рибомунил, микобактерияның ЛПС-ы, тағы басқалары жатады.
Сонымен, иммунологиялық процестерге залалы тиетін жұқпалы, не жұқпалы емес патологиялық жағдайды ретке келтіру үшін медицинаның карауында ауқымды иммуномодуляторлар бар.
14. 2.7. Адаптогендер.
Адаптогендер - иммундымодуляторларға ұқсас препараттар. Бірақ, ол тек қана иммундымоудуляторлық әсер етпей, организмнің барлық органдары мен жүйелеріне пайдасын тигізеді. Адаптогендердің қатарына өсімдік пен жануарлардан алынған, жасанды синтезделген, не табиғи синтезделген биологияялық белсенді кешендерден тұратын күрделі химиялық заттар жатады. Адаптогендер көбінесе өсімдіктерден (фитоадаптогендер), немесе теңіз бен мұхиттардың жәндіктерінен (гидробионттар) алынған биологиялық белсенді заттардан жасалады. Женьшеннің, элеутетракоктың, шай шөбінің, итмұрынның демберушілік әсері бар екені ертеден әйгілі.
Адаптогендердің иммундық жүйеге дем берушілік қасиеттерінен басқа, бірқатар биологиялық процестер мен реакцияларды тудырып, солар арқылы организмнің колайсыз жағдайларға қарсы тұру мүмкіншілігін көтермелейтін қасиеті бар.
Адаптогендер әдетте профилактикалық мақсатта, арурудың дамуының алдын алу, десаулықты нығайту, немесе организмнің қолайсыз жағдайлардың әсеріне төзімділігін көтермелеу үшін қолданылады. Олар ұзақ уақытқа дейін қолданылып, тағамдарға араластырып биологиялық белсенді қосындылар ретінде пайдаланылады. Адаптогендердің көп түрлі препараттары жасалған. Оларды қолдану әржаққа бағытталған: жүрек-қан тамыры ауруларына, бауыр сырқаттарына, жүйке жүйесінің ауруларына тағы басқаларына қарсы. Адаптогендердің артықшылығы олардың зыянсыздығы, дайындау мен қолдану қарапайымдылығы және экологиялық тазалығы болып келеді.
13.3. Вирустық инфекциялардың спецификалық профилактикасы
13.3.1. Вирустың инфекциялардың спецификалық алдын алуда енжар (пассивті) және белсенді (активті) иммундаудың рөлі
Жұқпалы аурулардың алдын алудың жалпы қағидаларына сай вирустың инфекциялардың профилактикасы да енжар (пассивті) және белсенді (активті) иммундау тәсілдерінен тұрады.
Вирустық инфекциялардың профилактикасы індеттерге қарсы қолданылатын өте маңызды шараларға жатады. Оның мәнісі - адам организімінде вирустар қоздыратын жұқпалы ауруларға қарсы жасанды иммунитет қалыптастыру, жасанды жолмен қалыптасқан жүре пайда болатын белсенді және енжар қабылдамаушылықты (иммунитетті) табиғи резистентіліктен ажырата білу керек. Организмге әдейі енгізілген препараттардың (антигендер мен антиденелер) қасиетіне байланысты белсенді және енжар иммундау әдістерін ажыратады.
Белсенді иммунитет организмге вакцина ретінде вирустық АГ- ді енгізгенде қалыптасады. Мұндай иммунитет вакцина енгізген кейін бірнеше аптадан соң пайда болады да, бір жылдан бірнеше жылдарға дейін сақталады.
Енжар иммунитет организмге иммунды антиденелер (иммунды глобулиндер) енгізгенде пайда болады (13.3 - кесте). Пассивті иммундау әдісін организмде жұқпалы аурудың дамуын жедел тоқтату қажет болғанда қолданады. Оған адамдарға ауру жұғу қаупі төнген және активті иммундау уақыты өтіп кеткен жағдайлар жатады. Бұл кезде пайда болатын иммунитет ұзаққа созылмайды (бірнеше аптадан аспайды).
Вирустың инфекциялардан қорғану үшін пассивті иммундау – ол қорғанысы жоқ адамдардың организімінде вирустарды бейтараптау және вирустық инфекцияның дамуын тоқтату үшін антивирустық антиденелерді (поликлональды, моноклональді) енгізу. Вирустық инфекциялар кезінде антиденелер вирустың жасушаға енуін тоқтатады, табиғи киллердің антидене тәуелді жасушалық цитотоксиндылығын күшейтеді, өздігінше немесе комплементтің қатысуымен вирусты бейтараптайды. Сондықтан организмге енгізілген вирусспецификалық антиденелер инфицирленбеген жасушаларды ғана қорғау үшін тиімді, яғни олар тек қана жасушалардан тыс немесе жасуша беткейінде орналасқан вирустарға әсер ете алады. Сондықтан, вирустардың жасушаішілік репродукциялануына және олардың бір жасушадан басқаларына таралуына антидене кедергі жасай алмайтындығына байланысты, инфекция ошағы толық жойылмайды. АД-дің пиноцитоз жолымен қалыпты жасушалар мен қатар вирус жұққан жасушаларға ену қабілеттілігі бар. Бірақ, жасуша вакуоліне түскен вирус-бейтараптаушы АД вирустық АГ-мен кездесе алмайды, және де онымен байланыса алмайды, өйткені олар плазматикалық мембранамен оқшауланған. Осыған байланысты бұл антиденелер лизосомалдық ферменттердің әсерінен пиноцитоздық вакуольдерде бұзылысқа ұшырайды. АД-ді адамдар мен жануарлар қан сарысуы (плазмасы), нақты вирусқа жоғары титрі бар қалыпты донорлық иммуноглобулин, иммундалған донорлардан алынған спецификалық имундыглобулин құрамында немесе моноклональды түрінде енгізуге болады.
АД- мен иммундаудың басты жетістігі сол- бірден иммунитеттік жағдай жасауға мүмкіндік береді, ол 1-6 аптаға созылады.Адамдардан алынған кейбір АД-дің (IgG) организмнен жартылай бөлініп шығу кезеңі 30 күндей, сондықтан 3 ай бойы пассивті қорғанысты қамтамасыз ете алады. АД уыттылығы жоқ табиғи өнім, агрегирленбейді және иесінің тіндерімен реакцияға түспейді. Вакциналар мен АД- ді қатар енгізу бірден пайда болатын және ұзаққа созылатын иммунитет қалыптастыру мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Мысалы, осындай тәсіл кенелі энцефалиттің профилактикасы үшін пайдаланылады. Пассивті антиденлерді әдетте көктамыр ішіне немесе бұлшықетке енгізу әдісі қолданылады. Пассивті иммундауды қайталап жүргізу иммунитетті күшейтпейді және жиі асқынулар болуы ықтимал.
Қалыпты иммундыглобулиндер- адамның қан сарысуынан бөлініп алынған, тазартылған және этил спиртімен өңдеу тәсілімен концентрацияланған иммунды белсенділігі бар ақуыздық фракциялар болып табылады. Иммундыглобулиндер сериясын дайындау үшін 1000- нан кем емес дені сау иммунизацияланбаған донорлардың плазмасын пайдаланады. Ақуыздардың концентрациясы 9,5- нан 10,5%-ға дейін болады. Препараттың құрамында консерванттар және антибиотиктер, адам иммундытапшылық вирустарына (АИВ-1, АИВ-2), гепатит С вирусына, гепатит В- нің беткейлік АГ-не қарсы АД-лер болмауы керек. Адамның қалыпты иммундыглобулиндерінің әсер етуші факторы- белсенділік қабілеттілігі бар полиспецификалық иммундыглобулиндер болып табылады. АД-ің максимальды концентрациясы қанда 24-48 сағаттан кейін байқалады,олардың организмнен жартылай бөлініп шығу мерзімі - 3-4 апта. Препарат организмнің резистенттілігін жоғарылатып, бейспецификалық белсенділік әсерін тигізеді (13.3-кесте).
