әрқайсысы белгілі берілген сапалары бар, нәтиже (сурет, құрылыс) алуғабағытталуымен сипатталады. Балалардың іс-

әрекет пропесі дәл қазіргі сәтте оны қызықтырмаған жағдайдың

өзін де тиісті нәтиже алуға үйрену, түпкі ниетін жасау оны бірізді

жүзеге асыру талап етіледі. Әрине, мектеп жасына дейінгі

кішкентайлар өз әрекеттерін әзірше мұндай талаптарға бағындыра

алмайды, Алғашқы кезде оларда нәтижеден гөрі текшелерді

орналастыру, саз балшықтың формасын өзгерту, қарындаш

пайдаланып қағазда із қалдыру сияқты іс-әрекет процесінің өзі

қызықтырады. Нәтиже алуға деген бағыттылық іс-әрекетті игеру

барысында біртіндеп қалыптасады. Міне, осы бағыттылықтың

қалыптасуына қарай бала қажетті сыртқы, практикалық және ішкі,

психикалық әрекеттер түрлерін игереді, онда эстетикалық

тебіреністер мен шығармашылық қабілеттер қалыптасады.

Сонымен бірге, мектеп жасына дейінгі балалар жекеленген

еңбек тапсырмаларын да орындауды үйренеді. Еңбектің карапайым түрлерін игереді. Еңбектің қоғамда алатын орны

туралы түсініктері қалыптасады. Оқу әрекеттерінің де қарпайым

элементтерін игере отырып балалар үлкеннің нұсқауларын зейін

қоя тыңдап, орындай білу пайда болып, тапсырманы орындау

тәсіліне деген ықылас, өзін өзі бақылаудың алғашқы дағдылары

қалыптасады. Оқу әрекеті баланың психикасына, алдымен,

қабылдау, зейін, ес,ойлау тәрізді психикалық процестердің ырықтылығы мен басқарылуына өте жоғары талаптар қояды және

сәйте отырып тиісті психикалық қасиеттердің қалыптасуына көмектеседі.

14. 
    Баланың психикалық дамуын зерттеудегі лонгитюдік тәсілдің өзіне тән ерекшеліктері.
    

Лонгитюдтік әдіс.Бұл әдіс арқылы бір ғана индивидтің өміріндегі алуан сәтінде зерттеуге бағытталған.Балаларды ересектік жасқа жеткенге дейін бақылап,ересектік жасқа жеткенде қандай қасиеттер сақталатынын,қайсысы жоғалатынын анықтауға болады. Лонгитюдты зерттеу-сол бір сыналушының дамуын ұзақ уақыт бойы зерттеу. Мысалы, интеллектілі зерттеу кезінде зерттеуге қатысушылар оларға ұсынылатын тестті біле отырып, алдын-ала жаттығу арқылы өздеріндегі прогресс деңгейін көтеруге тырысуы мүмкін. Сонымен қатар зерттеушінің практикасында лонгитюдті зерттеуді қанша рет жүргізе алатындығы да əсер етеді. Бірақ соған қарамастан, лонгитюдті əдіс көмегімен жеке тұлғалық дамудағы өзгерістер туралы ақпараттар алуға болады. Бұл əдіс əсіресе, «қолайсыз» жанұядағы балаларды зерттеуде, жанұялық динамиканың бала қалыптасуына əсерін зерттеуде, əлеуметтік жүйе реформасымен қамтуда кеңінен қолданылып келеді. Лонгитюдтік талау — Ұзақ уақыт ішінде бақылауға алынған адамдардың жас ерекшеліктеріне және әсер еткен факторларына байланысты өзгеруін талдау әдісі. Бұл әдіс адамның өмір циклдары мен фазаларындағы болған психологиялық қасиеттерінің сандық және сапалық өзгерістерін анықтауға пайдаланылады. Мысал ретінде Э.Эриксон жасаған тұлғалық дамудың эпигенетикалық кестесін көрсетуге болады. Бұл кітапта лонгитюдтік талдаудың бір көрінісі ретінде темпераманттің ерекшеліктерін анықтауға арналған жоспар бойынша байқауды жүргізу жолы көрсетілген.Темпераменттің ерекшенліктерін анықтауға арналған жоспар бойынша байқау әдіс

---

15. 
    Танымдық процестердің жалпы сипаттамасы
    

анымдық адам белсенділігі туған басталады және оның сана ажырамас бөлігі болып табылады. Ол ақпаратты өңдеуге және оны алған арнада ерекшеленеді жүйелерді түрлі қамтиды.

Танымдық процестерге:

Зейін	Зейін - адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып шоғырлануы. Адам өмірінде зейіннің алатын орны зор. Әсіресе,  таным  процесінде, білім алу ісінде маңызы ерекше. Шәкірттің сабақты түсіне қоймауы, есінде дұрыс сақтай алмауы, тапсырманы орындауда қате жіберуі оған дұрыстап зейін қоймаудан болады. Зейін қою, көбінесе, адамның айналысып жатқан іс-әрекетінің сипаты мен маңыздылығына байланысты. Сондай-ақ, ол адамның жеке бас ерекшеліктеріне, оның мүддесіне, талап-тілегіне, мақсат-мұратына, ерік-жігер сапаларына, темпераментіне , мінез бітіміне байланысты болады.
Қабылдау	Егер түйсік сыртқы дүние заттары мен қүбылыстарының жеке қасиеттері мен сапаларының миымызда бейнеленуі болса, қабылдау заттар мен құбылыстардың мида тұтастай бейнеленуі болып табылады. Қабылдауда заттар мен құбылыстардың түсі, дыбысы, дәмі, иісі, формасы т. б. қасиеттері түтас күйінде бейнеленеді. Мысалы, алманы қабылдауды алайық. Мүнда біздің анализаторларымызға оның қызыл түсі, хош иісі, тәтті дәмі т. б. осындай қасиеттері бір мезгілде эсер етеді де, миымызда түтас зат бейнесі пайда болады.
Түйсік	Сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының жеке қасиеттерiнiң сезiм мүшелерiне тiкелей әсер етуiнен пайда болған мидағы бейнелердi түйсiк деп атайды. Мәселен, жолдасыңнан көзiн жұмуын өтiнiп, оның алақанына белгiсiз бiр затты тигiзсең, сосын одан оның не екенiн сүрасаң, ол: “қатты, жылтыр, мұздай, жүмсақ, жылы, кедiр-бұдыр бiр нәрсе” деп жауап бередi. Заттардың нақты атауы емес, тек түрлi қасиеттерiн бiлдiретiн осы сөз тiркестерi түйсiк болып табылады.
Ес	Ес - адамның бұрын көрген, естіген, білген нәрселері мен бейнелерін ойында ұзақ уақыт сақтап, қажет кезінде қайта  жаңғырту қабілеті, жүйке жүйесінің негізгі қызметтерінің бірі. Адамның есте сақтау қабілеті үнемі дамып, жетіліп отырады.
Қиял	Қиял - сыртқы дүние заттары мен қүбылыстарының субъективтік образдарын қайтадан жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға ғана тән психикалық процесс.
Сөйлеу	Сөйлеу - адамның тілдік амалдар арқылы  пікір, ой  білдіру әрекеті. Сөйлеу анатомиялық мүшелердің  қатысуымен іске асқанымен, негізінен, адамның  психикалық қабілетіне, қоғамдағы пікір алмасу тәжірибесіне сүйенеді.
Ойлау	Ойлау - объективті шындықты белсенді бейнелеудің жоғарғы формасы,  дүниені тану  мен игерудің жоғарғы сатысы, тұлғаның танымдық әрекеті. Ойлау формалары мен құрылымдарында адамзаттың бүкіл танымдық және тарихи-әлеуметтік тәжірибесі, материалдық және рухани мәдениеті дамуының басты нәтижелері қорытылып, бекемделген. Сыртқы дүниені толык тануға түйсік, қабылдау, елестер жеткіліксіз болады. Біз тікелей біле алмайтын заттар мен құбылыстарды тек ойлау аркылы ғана білеміз.

---

16. 
    Бастауыш мектеп жасындағылардың психикалық дамуының жалпы сипаты.
    

Бастауыш мектеп балалық кезеңі

Бұл ( 7-11 жас арасындағы) Бұл кезеңде жеке тұлғада әріқарай психологиялық даму және әлеуметтік-адамгершілік қасиеттерінің қалыптасу процесстері жүреді .
Бұл кезеңге тән ерекшеліктер :

— баланың материалдық, коммуникативтік, эмоционалдық мұқтаждарын қанағаттандыруда отбасының жетекші роль атқаруы;

— әлеуметтік-танымдық қызығушылығын дамыту және қалыптастыруда мектеп жетекші роль атқаруы;

— отбасы мен мектептің басты қорғаушы қызметі сақтала отырып, балада ортаның жағымсыз ықпалына қарсы тұра алу қабілеті арта түседі.
Әлеуметтік статустың өзгеруі: оқушыға айналуы. Жас және педагогикалық психологияда бастауыш мектеп жасының өзіндік орны бар. Бұл жаста оқу іс-әрекетін меңгереді, психикалық функцияның еріктілігі құрылады, рефлексия туындайды, өзін-өзі бақылауы ерекшеленеді .
Бастауыш мектептің оқу жұмысының әр саласына бейімделу балада бірден қалыптаспайды, оған біраз уақыт үйренуі керек. Егер мектеп жасына дейінгі балалардың негізін әрекеті ойын болып келсе, оқуға кіргеннен кейін оқу іс-әрекеті шешуші рольді атқарады. Осыған орай баланың психикалық дамуы үлкен өзгерістерге ұшырайды. Себебі: ойынға қарағанда оқу талабы бала үшін қиынға соғады. Жәнеде бала жаңа ортаға үйреніп, мұғаліммен, құрбыларымен қарым-қатынас жасауына психологиялық көмек қажет болады. Бастауыш мектепт оқушысының сабаққа деген үиренісі тез қалыптаспайды , оған бала жәймен үиреніседі. Сонымен қатар балалардың оқуға белсенділігі де сабақтарда әр түрлі.

Бұл кезеңде бала сенгіш болып келеді .Яғни үиде отбасы рөлі үлкен болса , бала мектепке барған соң мұғалімнің рөлі үлкен болады.Мұғалім не айтса , бала соны орындап тыңдайды .Осыған байланысты бастауыш мектеп оқушыларының дұрыс шешім жасауына жағдай жасалып , бала зейіні біртіндеп белсенді әрекет ете бастайды
Г.А. Цукерманның айтуынша:” ―Егер мұғалім баланы, оқуға үйреткісі келсе, ол оларға тек ғана білім беріп қоймай, шеберлік пен дағды да қалыптастыру керек.

Қазіргі балалар психологиясының негізгі мәселелерінің бірі – бастауыш оқушыларының психикасын дамыту мәселесі. Бала психикасының дамуын зерттейтін констатациялық серияның міндеттері:

1. Проблемалы жағдайларды шешуді талап ететін тапсырмаларды жасау.

---

2. Оқытуға дейінгі сақталу принципінің деңгейін анықтау.

3. Көрнекті көріністің алдында заттарды бағалау мен сөздік ой-пікірлердің байланысын зерттеу.”

17. 
    Оқу іс-әрекетінің бала психикасының дамуына тигізетін ықпалы.
    

Мазмұны жағынан да, құрылымы жағынан да күрделі оқу іс - әрекеті балада бірден қалыптаспа қоймайды. Ұстаздың жетекшілігімен жұмыс жасау кезеңдерінде , шағын оқушының бірте-бірте білім алу қабілетін меңгеруі үшін көп уақыт пен күш қажет.
Бұл процестің күрделілігі арнайы ұйымдастырылған қалыптастыру жағдайында да, оған көп балалар тез беймделе алмайды (В.В.Давыдов).

Оның үстіне арнайы зерттеулер көрсеткендей, бастауыш мектеп жасының соңына қарай нақты жеке ғылыми іс-әрекет әдетте әлі жақсы қалыптаспаған, оны толық жүзеге асыру бала басқа балалармен бірге жұмыс жасауы арқылы жүзеге асады. (Г.А. Цукерман).
Бастауыш сынып мұғалімінің ең басты міндеті, ең алдымен, «баланың қызығушылығын арттыру», оның жаңа материалды меңгеруге деген құштарлығын ояту, онымен жұмыс істеуге үйрету. Мұғалім бастауыш мектеп жасындағы балалардың психологиялық ерекшеліктерін жақсы білуі, әр баланың жеке ерекшеліктерін түсіне білуі және оқыту мен тәрбиелеудің, танымдық мотивациясын қалыптастырудың барабар әдістерін таба білуі керек.

Осы әрекеттің бір құрылымы :

1) оқу мотивтері;

2) оқу мақсаттары;

3) оқу әрекеті;

4) бақылау;

5) бағалау.
Оқу іс-әрекетінің толыққанды қалыптасуы үшін оның барлық компоненттерін бірдей меңгеру қажет. Олар жеткіліксіз дамыса , мектепте кезеңінде қиындықтар болуы мүмкін. Осыған орай М.В. Матюхинаның теориясы бойынша (1984) Балада мектеп өміріне еніп, оқу іс-әрекетін меңгерген кездегі, кіші жастағы оқушыларда мотивтердің келесі топтарын қамтитын оқу мотивациясының күрделі жүйесі қалыптаса бастайды :
I. Оқу әрекетінің өзіне тән, оның тікелей өнімімен байланысты мотивтер:

1) оқытудың мазмұнына байланысты мотивтер (оқыту жаңа фактілерді меңгеруге, білімді, іс-әрекет әдістерін меңгеруге, құбылыстардың мәніне енуге ұмтылумен түрткі болады);

2) оқу үрдісімен байланысты мотивтер (оқыту интеллектуалдық белсенділікті көрсетуге, сабақта ойлауға, пайымдауға, қиын есептерді шешу барысындағы кедергілерді жеңуге деген ұмтылыспен ынталандырылады)
II. Оқытудың жанама өнімімен, оқу әрекетінің өзінен тыс жатқан нәрселермен байланысты мотивтер:

1) кең әлеуметтік мотивтер:

а) қоғам, сынып, мұғалім және т.б. алдындағы борыш пен жауапкершілік мотивтері;

---

ә) өзін-өзі анықтау (болашақ үшін білімнің маңыздылығын түсіну, болашақ жұмысқа дайындалуға ұмтылу және т.б.) және өзін-өзі жетілдіру (оқыту нәтижесінде даму) мотивтері.

2) тар ойлы мотивтер:

а) әл-ауқат мотивтері (мұғалімдерден, ата-аналардан, сыныптастардан мақұлдауға ұмтылу, жақсы баға алуға ұмтылу);

б) беделді мотивтер (алғашқы студенттер қатарынан көрінуге, үздік болуға, жолдастар арасында лайықты орын алуға ұмтылу);
Кіші мектеп оқушыларының оқу мотивациясын зерттеуде М.В. Матюхина және т.б. балалар жақсы түсінетін оқу мотивтерінің ішінде өзін-өзі жетілдіру және өзін-өзі анықтау мотивтері сияқты кең әлеуметтік мотивтер (41,1%) басым болатынын көрсетеді. Сондай-ақ, ең алдымен, мұғалім алдындағы парыз және жауапкершілік мотивтеріде бар .

18. 
    Бастауыш мектеп жасындағылардың таным процестерінің дамуы.
    

Оқу әрекеті жетекші іс-әрекетке айналудың қарқынды кезеңі болып саналатын бастауыш сынып жасындағы балалардың когнитивтік дамуын қарастыратын зерттеулер баршылық . Зерттеулерде көрсетілгендей когнитивтік, яғни танымдық процестер баланың психикалық дамуының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Сонымен қатар ақыл-ой қабілеті қалыптасуының негізі болып саналады. Бастауыш сынып жасындағы балалардың оқу іс- әрекеті арқылы балада теориялық ойлау және әрекеттің ішкі жоспары қалыптасады. Осы жас кезеңінің соңына қарай шындыққа теориялық, когнитивтік қатынас танытатын, танымдық міндеттерді шешетін, ең болмағанда белгілі мен белгісізді ажырата алатын жеке оқу әрекеті де қалыптасады .
Бастауыш сынып жасындағы балалардың когнитивті аймағының негізгі ерекшелігі психикалық танымдық процестерінің жоғары деңгейге өтуі болып табылады. Психикалық процесстер : қабылдау, зейін, ес, елестету ағымының сипатында, ойлаудың логикалық формасы мен жазбаша сөйлеу қалыптасуында көрініс береді. Бұл жас кезеңінде балалар біршама қарапайым ой қорытындысын жасай алады. Дегенмен бастауыш сынып жасындағы балалардың қолданатын ақыл операциялары ересектердің тәсілдерінен әлдеқайда алыс . Бастауыш сынып жасындағы балалар әрекеттің ішкі жоспары, «ақыл» әрекетіне тез беймделе алады.
Әрекеттің ішкі жоспарының қалыптасуы және ырықтылықтың дамуы бастауыш сынып жасындағы балалардың барлық психикалық процестерінің қызмет етуіне әсер етеді. Мұның бәрі баланың өзін қадағалауына және интеллектік дамуына мүмкіндік береді. Қазақстандық ғалымдар Қ. Жарықбаев, О. Саңғылбаевтың еңбектерінде интеллект ақпаратты мақсатты бағытты қайта өндеуге, реттеуге, оқуға қабілеттіліктің күрделі жүйелерінің танымдық іс-әрекеті ретінде тұжырымдалады

---

Смотрите также файлы

• Каких коммуникативных качеств не хватает мне как руководителю на данном этапе и что сделать для их наработок.docx

• В каком городе родился Джон Гриффит Чейни, более известный как Джек Лондон.rtf

• Формы работы с одаренными учащимися.docx

• Совершенствование управления жилищным фондом санктпетербурга.docx

• Жоспары I. Кіріспе.pptx