Файл: С. Ж. Асфендияров атындаЫ аза лтты медицина университеті б. А. Рамазанованы жне . дайбергенлыны редакциялауымен шыарылан медициналы микробиология.doc
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 19.03.2024
Просмотров: 327
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Антигенмен қайта кездескендегі өсімтал антидене өндірілу көрнісі тежірибелік мақсатта вакцина егіп, жұқпалы аурудың алдын алуда кең қолданылады. Иммунитетті жоғарғы дәрежелі қорғау деңгейінде сақтау үшін арнайы сызбанұсқа бойынша бірінші рет вакцинаны имунологиялық есте сақтау үшін, ал екінші рет (ревакцинация) антиденелрді үстемелі өндіру үшін егеді.
Бұл феномен жоғарғы белсенді профилактикалық және емдік иммунды сарысуды (гипериммунды) дайындауға пайдаланылады. Ол үшін донорларға, не жануарларға арнайы сызбанұсқамен антигендік препаратты бірнеше рет қайталап егеді.
Антидененің өндірілуі көбінесе антигенің иммуногедігіне, және макроорганизмнің жағдайына байланысты. Антигенді латенттік фазада қайталап егуге тырысу имунологиялық салға, яғни антигенге жауап бермеулікке соқтыруы мумкін.
10.1.9.Антиденелердің әр түрлілігінің теориясы
Антидене өндірудің механизімін түсіну үшін көптеген гипотезалар мен теориялар ұсынылған. Бірақ, олардың көбі күнделікті өмірде дәлелденбеді, содықтан олардың тек қана тарихи маңызы бар.
Бірінші «бүйір тізбегі» теориясының принципті концепциясын ұсынған П.Эрлих (1898) болатын. Теорияға сәйкес организмнің жасушалары мен тіндерінің сырт қабырғасында рецепторлар бар. Олар химиялық туыстығы арқылы антигендерді байлап бейтараптайды. Іске қатынасқан рецепторлар жасушадан бөлініп жойылады да, олардың орнына жаңа рецепторлар пайда болады. Бұл теория гуморалдық имунитет және иммундық компонентті жасушалардың рецепторлары туралы түсініктің негізін қалады.
«Инструктивті» (нұсқаулау) не «матрицалы» теорияға назар аударуға болады. Теорияға сәйкес ( Ф.Брейнли,Ф.Гауровитц -1930; Л.Полинг 1940 ) антиген матрица (негіз,қалып) болып соның негізінде антидене өндіріліп шығарылады. Бірақ 1953 жылы Д.Уотсон және Ф. Криспен ДНҚ –дағы генетикалық мәліметті кодтаудың генетикалық механизмін ашқаннан кейін бұл теория өзектігін жоғалтты.
Бір қатар теориялар бойынша организмде жер бетіндегі антигендердің барлық түріне қарсы антиденелер болуы мүмкін деп болжаған (Н.Ерне,1955; Ф.Бернет,1959). Қазіргі уақытта шындыққа ең жақыны Ф.Бернет ұсынған «клоналды-селекциялық» теория болып саналады. Теорияға сәйкес лимфоидтық тінде өте көп антигенреактивті жасушалар клоны бар. Клонның әр түрі тек қана белгілі антигенге қарсы антидене бөліп шығарады. Клондар эволюциялық даму барысында антигеннің әсерінен мутация және селекция арқылы пайда болады және нәресте дүниеге келер алдынан бұрын оның организмінде қалыптасады. Организмге енген антиген таңдау арқылы спецификалық клонды белсендіреді. Клон өсіп көбейіп антигенге қарсы спецификалық антиденелерді бөліп шығарады. Егер антигеннің өлшемі көбірек болса, онда антигенге сәйкес реакция беретін лимфоциттердің клоны организмнен шығарылады (элиминацияланады). Бернеттің теориясы бойынша бұл механизм эмбрионалдық кезеңде организмнің меншікті антигендеріне қарсы толеранттық қалыптасуына әкеледі.
Бернет теориясы арқылы иммунологиялық реакциялардың көп кезеңдерін түсінуге болады, бірақ антидене өндірілудің барлық механизімін түсіндіру мүмкін емес.
С.Тонегаваның теориясы иммунитет механизімінің бірталай жағдайларын анықтады. Теория генетикалық процестерге негізделген. Бұл теория бойынша мутациялық және рекомбинациялық өзгерістердің нәтижесінде организмде гендердің көп санды нұсқалары мен комбинациялары құрылады. Олар спецификалығы бар әр түрлі иммундыглобулиндерді кодтайды.
Н.Ерне теориясы бойынша антигендер организмге еңгенде антиденелердің бірінші түрі пайда болып, олар антиген секілді антиденелердің екінші түрін туғызады ары қарай процесс тізбектеліп жалғаса береді. Бұл теорияның негізінде иммунитет механизімінің кейбір көрністерін түсінуге болады. Бірақ барлығын түсіну мүмкін емес.
П.Ф.Здродовскийдің пікірі бойынша иммунитеттің механизімінде басты рөлді гармондар мен жүйке жүйесі атқарады.
10. 2. Иммунды фагоцитоз
Иммунды фагоцитоз феномені фагоциттердің иммундық комплекстерінің құрамына кіретін антигендердің қорытылуына негізделген. Бұл жағдайда антигендер молекула, немесе молекулалардың қосынды түрінде, бүтін жасушалар, немесе олардың бөлшектері түрінде болуы мүмкін. Иммунды фагоцитоз өтуі үшін иммундыглобулиндер және комплемент бірге, не жеке қатынасуы керек.
Фагоциттердің сырт қабығындағы иммундыглобулин мен комплементті «танитын» рецепторлар фагоциттердің иммунды комплексті бекітуіне жауапты болады. Сонымен, фагоциттер антигендерді организмнен тыс шығаруға және гомеостазды қалпына келтіру процесіне қатынасады.
10.3. Жасуша жанама түріндегі киллинг
Иммундық жүйенің бөгде жасушаларды жоятын комплементтен тәуелсіз тәсілі бар. Иммунды жауаптың бұл түрі тікелей киллер-жасушалармен атқарылады және жасуша жанама түрдегі киллинг деп аталады. Киллингті белсендірілген фагоциттер, Т-киллерлер, табиғи киллерлер және тағы басқа жасушалар атқарады. Киллерлік жасушалар организмді тазартып, оны бөгде, өзгерген және ауруға соқтыққан жасушалардан арылтады.
Жасуша-жанамалы киллингтің механизімі жан-жақты. Киллерлер токсикалық және цитолитикалық әсері бар бірталай биобелсенді заттарды бөліп шығарады, жасуша мембранасын зақымдайды, не апоптозды үдетеді. Киллерлер әрекетін қашықтықтан, немесе тікелей қатынас арқылы өткізеді. Киллердің нысанасы: қатерлі ісікке айналған жасушалар, вирустар жұққан, не мутантты жасушалар, саңрауқұлақтар, қарапайымдар, гельминттер және кейбір бактериялар.
Киллерлердің нысана–жасушаның бөгделігін анықтау механизімі олардың антигенбайланыстырушы рецепторларымен байланысты. Жасуша-жанамалы киллингтің цитотоксикалығының екі түрі бар: антиденетәуелді және антиденетәуелсіз.
10.3.1.Антиденетәуелді жасуша-жанамалы цитотоксикалық
Антиденетәуелді жасуша-жанамалы цитотоксикалығы иммундыкомпетентті жасушалардың мембранасындағы иммундыглобулиннің Fc- бөлігіне қарсы рецепторларына сүйеніп өтеді. Ол рецепторлар сатылы қүбылыстан кейін, ақыры иммунды комплекспен байланысады. Антиденетәуелді жасуша–жанамалы цитотоксикалықты белсендірілген макрофагтар, эозинофилдер және табиғи киллерлер қамтамасыз етеді. Белсендірілген макрофагтар процесті өткзуі үшін оған химиялық заттар шығарылып, табиғи киллерлердің демеуі керек. Эозинофилдер гельминттерге цитотоксикалық әсер еткенде ғана қатынасады.
10.3.2. Антиденетәуелсіз жасуша-жанамалы цитотоксикалық.
Процесс иммндыглобулиндер молекуласының қатынасуынсыз өтеді. Процесті бастайтындар «өздігін танитын» рецепторлары бар лимфоидтық жасушалар. Мысалы, Т-хелперлер, Т-киллерлер, CD16, CD56 табиғи киллерлер. Антиденетәуелсіз жасуша-жанамалы цитотоксикалықтың тікелей және жанама әсер ету механизімі бар. Тікелей механизімінде бір жасуша түрі барлық істің түрін атқарады. Нысана-жасушаның киллингі өтуінің бірнеше сатысы бар.
-
Тығыз байланысқа түсу. Т-киллер нысана-жасушаның бетіне шоғырланып тығыз байланысқа түседі. -
Т-киллердің белсендірілуі. Т-киллер жасушаның бөгделігін дәлелдегеннен кейін белсендіріліп химиялық токсикалық заттарды шығарады. -
Токсикалық заттардың экзоцитозы. Токсикалық заттар екі жасуша қосылған аралыққа экзоцитоз арқылы сіңеді. -
Токсикалық әсер. Заттар бөгде жасушаның қабығын ыдыратып, цитоплазмасына еніп жасушаны апоптозға душар етеді.
Антиденетәуелсіз жасуша-жанамалы цитоксикалықты өткізетін жасушалар: Т-хелперлер, Т-киллерлер CD16, CD56 табиғи киллерлер апоптозды индукциялау арқылы нәтижелі іс атқарады.
Антиденетәуелді жасуша-жанамалы цитотоксикалықтың жанама түріне макрофаг қатынасады.
10.4. Гиперсезімталдық реакциялары
Кейбір жағдайларда антиген организге еңген кезде иммунологиялық толеранттыққа керісінше, патологиялық процестарге ұқсас сипаты бар, қалыпты жағдайда кездеспейтін гиперсезімталдық реакция пайда болуына себепкер болады. Пайда болу негзінде табиғи өзгерістер жатқан бұл әдеттен тыс жауап аллергия ( грек тілінен- allos- басқаша, өзгеше және ergon- қыймыл ) деген атқа ие болды. Аллергия процестерін ілімнің жеке тарабы – аллергология зерттейді. Жоғарыда айтылғанға сәйкес аллергия тудыратын антигендер аллергендер деп аталды.
«Аллергия» деген түсінікті тәжірибеге алғаш рет кіргізген француз ғалымы К Пирке болатын (1906). Ол аллергияны антигеннің кайталап еңгеніне байланысты организмнің өзгерген жауабы деп түсініп оның қатарына гипер- және гипосезімталдықты жатқызған.
Қазіргі заманның түсінігі бойынша аллергия дегеніміз макроорганизмнің антигенмен (аллергенмен) қайталап кездесуінің нәтижесінде пайда болған калыптан тыс спецификалық иммундық жауап(10.2-кесте).
Кесте 10.2.
ЖГС пен БГС –тың қасиеттері (Кук бойынша, 1947ж.)
Көресеткіш | ЖГС | БГС |
Жауаптың даму уақыты | 20-30 мин. төмен | 6-8 сағаттан артық |
Индукциялау факторы | Антидене | Т-лимфоциттер |
Сау ағзаға тасымалдаушы | Енжарлы(антиденелермен) және адоптивті (иммундыкомпетентті жасушалармен) | Адоптивті (иммундыкомпетентті жасушалармен) |
Десенсибилизация | Мүмкін | Мүмкіншілік жоқ |
Макроорганизмде аллергиялық процесс құрылу үшін ол аллергенмен ертерек кездесіп, сол аллергенге сенсибилизациялануы, немесе аллергизациялануы керек. Аллергеннің сенсибилизациялау өлшемі өте шамалы ( мысалы, теңіз шошқасын сенсибилизациялау үшін жылқының сарсуының 0,000001 мл. керек), Ол өлшем сенсибилизациялау өлшемі делінеді. Белгілі уақыт өткеннен кейін аллергенді қайталап еңгізсе аллергиялық жауап туады. Аллергеннің аллергия туғызатын өлшемін- шешуші өлшем дейді.
Аллергиялық жауаптың пайда болуы механизімінде үш саты анықталған: иммунологиялық, патохимиялық және патофизиологиялық.. Иммунологиялық сатынынң барысында аллергенге қарсы сезімтал жасушалар, спецификалық антиденелер және де иммундық комплекстер құрылады. Патохимиялық сатыда аллергиялық жауаптың механизімінде негізгі рөл атқаратын қабынудың медиаторлары, биологиялық белсенді аминдер құрылады. Патофизиологиялық сатының барсында аллергиялық жауаптың клиникалық көрнісі пайда болады. Аллергияның клиникалық көрнісінің түрі көп (10.3-кесте).
Кесте 10.3.
Аллергиялық реакциялардың патогензіне негізделген классификациясы
( Джелл және Кумбс бойынша, 1968).
Реакцияның түрі | Патогенез факторы | Патогенез механизімі | Клиникалық мысалдар |
1. анафилатикалық (ЖГС) | IgE, IgG4 | IgE(G4)-FcR-нің тін базофилдары-мен және базо-филдармен рецепторлық комплекс құруы— Аллерген эпитобының рецептор-лық комплекспен өзара қатынасуы--- Тін базофилдарымен бафзофилдардың белсендірілуі---- Қабыну медиаторларымен басқа -дай белсенді заттардың босаным шығуы | Анафилаксия, Анафилактық шок, поллиноздар |
11. цитотоксикалық (БГС) | IgM, IgG | Цитотоксикалық антиденелердің корытып шығарылуы--- Антиденетәуел-ді цитолиздің белсендіру | Дәрілік қызыл жег, аутоиммундыгемолитикалық ауру, аутоиммунды тромбоцитопения |
111. иммундыкомплекстік (ЖГС) | IgM, IgG | Иммундыкомплекстің шектен тыс пайда болуы. Иммунды комплекстің негізгі мембранаға, эндо- телияға, дәнекерлеу тінге шөгуі. Антиденет- тәуелді жасуша арқылы өтетін цитотоксикалық- тың активтелуі--- Иммунды қабынудың басталынуы | Сарсу ауруы, дәнекерлеу тінінің жүйелік аурулары, Артюс феномені, «малшы өкпесі» |
Vl. жасуша қатынасымен өтетін (БГС) | Т-лимфоциттер | Т-лимфоцитті сен-сибилизациялау--- Макрофагты белсендіру---- Иммунды қабынудың басталынуы | Тері–аллергиялық сынама, контакті аллергия, баяу типтес ақуыздық аллергия |