Файл: С. Ж. Асфендияров атындаЫ аза лтты медицина университеті б. А. Рамазанованы жне . дайбергенлыны редакциялауымен шыарылан медициналы микробиология.doc
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 19.03.2024
Просмотров: 323
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Толеранттыққа әсер ететін антигеннің ерекше сипаттарына олардың ағзаға бөгделігінің дәрежесі, шығу тегі, өлшемі және әсер ететін уақытының ұзақтылығы жатады. Бөгделік қасиеті әлсіз, молекулалық салмағы жеңіл, гомогенді антигендердің организмге жоғарғы дәрежелі толерогендігі бар.
Иммунологиялық толеранттықтың пайда болуына антигеннің өлшемі мен әсер ететін уақытының ұзақтылығы өте маңызды. Соның негізіде жоғарғы және төменгі өлшемді толеранттық деп ажыратылады. Жоғарғы өлшемділік толеранттық – концентрациясы жоғары антигенді еңгізгенде пайда болады. Сонымен қатар заттың өлшемі мен оның тудыратын көрнісінің арасында тікелей тәуелдік бар. Төменгі өлшемдік толеранттық, керісінше, жоғарғы гомогенды молекулалық антигеннің аз өлешмімен туады және де бұл жағдайда «өлшем-биімділік теңділігі» керісінше тәуелді.
Тәжірибеде иммунологиялық толеранттық толерогенді еңгізгеннен кейін бірнеше күннің, кейде сағаттың арасында пайда болып, толерогеннің ағзада сақталған уақытына дейін созылады. Толеранттық тиімділігі толероген ағзадан шығарылғаннан кейін бәсеңдейді немесе доғарылады. Әдетте иммунологиялық толеранттық көпке созылмай бірнеше күннен аспайды. Оны ұзарту үшін толерогенді қайталап егу қажет.
Толеранттықтың механизімі әр-қилы, бірақ толығынан анықталмаған. Оның негізіне иммундық жүйені реттейтін қалыпты процестердің жататыны нақты әйгілі. Иммунологиялық толеранттықтың көптеген себебінің арасынан шындыққа жуық үшеуін атай кетуге болады:
-
Лимфоциттің антиген спецификалық клондарының ағзадан шығарылуы (элиминациялануы). -
Иммундыкомпетентті жасушалардың биологиялық белсенділігін тежеу (блокадалау). -
Антигендердің антиденелермен шапшаң бейтарапталуы.
Әдетте онтогенездің ертерек кезінде Т- және В-лимфоциттердің клондары элииминациялануға, не делециялануға түседі. Жетілмеген лимфоцимттердің антигенспецификалық рецепторларын (TCR, не BCR) белсендіру апоптоздың басталуына себепкер болады. Организмде аутоантигендерге бейреактивтікті камтамасыз ету феномені орталық толеранттық деп аталды.
Иммундыкомпетенті жасушалардың биологиялық белсенділігін тежеуде басты рөлді иммундыцитокиндер атқарады (ИЛ-4, 13, гамма ИФН т.б.).
Донордан алынған иммундыкомпетентті жасушалар арқылы иммунологиялық толеранттықты дені сау жануарға көшіруге болады. Сонымен қатар иммунологиялық толеранттықты жасанды түрде тоқтатуға болады. Ол үшін иммундық жүйені адъюванттармен, интерлейкиндермен белсендіру керек. Оның басқа тәсілі ретінде спецификалық антигендердің көмегімен организмді толерогеннен тазарту, не иммундысорбция жүргізу колданылады.
Иммунологиялық толеранттықтың тәжірибелік маңызы зор. Бұл көрініс медицинаның көптеген өзекті мәселерін шешуге, мысалы орган, не тін ауыстырғанда, аутоиммундық процестерді тежегенде, аллергияны емдегенде, тағы басқа бірталай иммундық жүйенің агрессиялық көрінісімен байланысты жағдайларында пайдаланылады.
11 ТАРАУ. Иммунитеттің орналасқан жеріне және түрлі жағдайларға байланысты ерекшеліктері
11.1. Жергілікті иммунитеттің ерекшеліктері
1919 жылы А.М.Безредка иммунитет жүйесінің құрылысына сәйкес жергілікті иммунитет түрін бөліп шығарып, оның концепциясын ұсынған. Иммунитетің жалпы түрімен салыстырғанда жергілікті иммунитеттің экзогоендік антигендермен кездесуге мол мүмкіндігі бар, қоршаған орта факторларымен тікелей түйісетін тері мен шырышты қабықтың аймағында құрылады. Жергілікті иммунитеттің негізгі атқаратын рөлі-тін аймағында жергілікті, ықшамды иммунитетті қамтамасыз ету. Сонымен қатар, жергілікті иммунитеттің факторлары шырышты қабықтың кілегейімен ағзадан тыс терінің бетіне жайылып өзінің пайдалы әсерін тигізеді.
Анатомиялық - морфологиялық тұрғыдан жергілікті иммунитет жүйесінің өзалдына ерекшелігі жоқ. Жалпы және жергілікті иммунитет түрлерінің арасында тығыз байланыс бар. Біріншіден, жалпы иммунитет жүйесі қорғаныстың қор көзі болады. Микроциркуляция зақымдалған кезде ықшамды қабыну процесі жылдам созылмалы септикалық түрге айналады. Екіншіден, инфекциялық процесс дамыған кезде жергілікті иммунитет пен жалпы иммунитеттің бірінен біріне ауысып отыратындығы айқын байқалады. Үшіншіден, екі жүйенің арасында олардың факторлары үнемі алмасып отырады (антиденелер, антигенреактивті лимфоциттердің клоны т.б.). Бұл процесс иммунологиялық есте қалудың бүкіл организмге жайылынуында өте маңызды. Бірақ, сонымен қатар ол процесс инфекцияның асқынған түріне көшуіне себепкер болады.Соған қарамастан жергілікті иммунитет өздігінше іс атқара алады және біраз ерекшеліктерге ие.
11.1.1. Терінің иммунитеті
Тері шекарлық істі атқарады. Механикалық қорғаныс факторы ретінде ол макроорганизмді сыртқы әсерлерден қорғап, зақымдалған кезінде оны өздігінен жойып, алғашқы қалпына келтіріп отырады. Теріде физикалық-химиялық қорғаныс факторлары да болады
, мысалы, бактериоцидтік қасиеті бар тер және май бездері. Сонымен қатар теріде жергілікті жауаптың жемісті жүйесі шоғырланған.
Терінің әр қабатында иммунитетке қатынасы бар жасушалардың (дентритті –Лангерганс және Гренстейн жасушалары, лимфоциттер, тінді базофилдер, Т2-хелперлер, Т-киллерлер) түрлері орналасқан. Аталған жасушалар түрлері өздеріне тән іс-әрекетті кезектесіп, немесе бірлесіп атқарады. Біреуіне зақым тиген кезде оның ісін екіншісі атқаруы мүмкін.
Теріде көбінесе жасушалық иммунды жауап дамиды.Терінің жергілікті иммунитетінің кернеуін бүкіл иммунитет жүйесінің дәрежесін анықтағанға ұқсас, тері сынамалары арқылы анықтайды.
11.1.2. Шырышты қабықтың иммунитеті
Ас қорыту, тыныс алу жүйесінің шырышты қабығының жергілікті иммунитеті олардың иммундық қорғанысын қамтамасыз етеді. Өйткені шырышты қабықта дамыған лимфойдтық тін және көптеген иммундыкомпетентті жасушалар болады.
Лимфойдтық тіннің қалыптасу уақытына сәйкес ерте (реликтовтый- ерте кезгі) және кеш (осы кезгі) пайда болған құрылымдары болып бөлінеді. Ерте пайда болған құрылымға гамма, дельта Т – және В1 лимфоциттер жатады. Олар иммундық қорғаныстың бірінші шебінде іс атқарады.
Кеш пайда болған құрылымдар иммундық жүйенің орталық органдарының бақылауымен дамиды. Альфа, бетта Т- және СД5 В –лимфоциттер олардың қатарына жатып, иммундық қорғаныстың екінші шебін қамтамасыз етеді.
Көрнекті мысал ретінде, ас қорыту жолдарының лимфойдтық жүйесін келтіруге болады. Жергілікті иммундық қорғауға рет-ретімен Т -, В- лимфоциттер, макрофагтар, дентритті жасушалар қатынасып сапалы және жоғарғы деңгейлі жергіліті иммундық қорғаныс жүйесін қалыптастырады.
11.1.2.1. Ауыз қуысы иммунитетінің ерекшеліктері
Ауыз қуысының иммундық қорғаныс жүйесі, жоғарыда айтылғандай жалпы шырышты қабықшаның жүйесінен айырмашалығы жоқ..Специфкалық және бейспецификалық факторлар қатарласып іс атқаруымен ауыз қуысын тіс жегі және де басқа аурулар қоздыратын түрлі патогенді микробтардан сақтауды қамтамасыз етеді.
Бейспецификалық қорғаныс факторларының қатарына шырышты қабықтың тосқауылдық қасиеті мен сілекейдің антимикробтық көрсеткіштері жатады.
Сілекейдің қорғаныс қасиетінің ерекше орны бар. Бір тәулікте ересек адамдың ағзасының сілекей бездері 2 литрге дейін ферменттік белсенділігі бар сілекей бөліп шығарады. Сілекей, патогендер өте алмайтын кедергі болуымен қатар, айқын бактериоцидтік қасиетке ие. Сілекейдің басты факторларының қатарына лизоцим, лактоферин, лактопероксидаза және комплементтің кейбір құрылымдары жатады. Сонымен қатар, сілекейден әр уақытта полиморфты лейкоциттер мен моноциттерді табуға болады. Бір мезгілде ауыз қойнауында 100 000 –нан астам фагоциттоздаушы жасушалар табылады.
Ауыз қуысының дәнекерлеу тінінде бейспецификалық төзімділік жасушалары орналасқан: көшпелі тін макрофагтары, фибробластар, гранулоциттер мен тін базофильдері.
Ауыз қуысы тиімді спецификалық иммундық қорғаныс жүйесімен қамтамасыз етілген. Анатомиялық құрылысына сәйкес онда жұтқыншақ шеңберінің қуатты бадамшалары, аса дамыған лимфойдтық өзектер орналасқан. Тінде лимфойдтық жыйнақтар табылса, сілекейде лимфоциттер мен А,М,G және Е изотипті иммундыглоублинер табылады.
Сілекейде секреторлық IgА-ның концентрациясы басым болады. Оның өлшемі кан сарысуындағыдан да жоғары. Иммундыглобулиндердің басқа түлерінің концентрациясы сарысудағыдан төмен. Иммундыглобулиндердің концентрациясы төмендеген кезде ауыз қуысының шырышты қабықшасы іріңді ісік пен аллергиялық ауруларға тап болуы мүмкін.
11.2. Ағзада түрлі жағдайлар туған кездегі иммунитеттің ерекшелігі
Макроорганизмнің антигенге деген жауабы көбінесе бір типтес. Бірақ, антигеннің тегіне қарай, иммунды жауапқа иммундық жүйенің барлық құрамы қатынаспауы мүмкін. Кейбір уақытта қорғану үшін иммунды жауаптың ең тиімді факторлары іс атқара алады. Сондықтан антигеннің табиғи сипатына және оның қасиеттеріне байланысты микроорганизмге жауабының ерекшеліктері болуы мүмкін.
11.2.1. Иммунитеттің бактериалық инфекциялар кезіндегі ерекшеліктері
Бактериялдық иммунитет көбінесе микробтардың патогендіқ касиеттерімен байланысты. Соған сәйкес иммунитет антибактериялық (бактерия жасушасының құрылысы мен функциясына қарсы) және антитоксикалық ( ақуызды токсиндерге қарсы) болып бөлінеді.
Антибактериялық қорғаныстың негізгі факторлары антидене мен фагоциттер. Антиденелер бактерияның биологиялық белсенді молекулаларын бейтараптап, оларды маркерлеп, антиденетәуелді бактериолизді демеп, фагоцитозға қатысады.
Фагоцитоз және антиденеге төзімді бактерияларға (микобактериалар, бруцеллалар, салмонеллалар т.б.) қарсы белсендірілген макрофагтар және табиғи киллерлер күреседі. Бірақ, ондай аурулар созылмалы түрге айналып олардың аллергиялық көрністері қатарласып жүруі мүмкін. Аталған факторлардан басқа қорғанысқа бейспецификалық факторлар да үлесін қосады (лизоцим, жедел фазаның ақуыздары).
Спецификалық антибактериалдық иммунитеттің қуат деңгейін серологиялық реакциялармен және тері -аллергиялық сынамалар қою әдісімен анықтауға болады.
Антитоксикалық иммунитетте басты рөлді антиденелер атқарады.
11.2.2. Вирустарға қарсы иммунитеттің ерекшеліктері
Вирустық инфекциялардағы иммунитет вирустардың жасуша ішінде және жасушадан тыс түрінде өмір сүруіне негізделген.
Вирустарға қарсы иммунитетті қамтамасыз ететін факторлар қатарына спецификалық антиденелер, Т-киллерлер, табиғи киллерлер, интерферон және де қансарысуының вирусты ингибициялайтын қабілеті жатады.
Вирустарға қарсы спецификалық антиденелер вирустардың жасушадан тыс түрлерімен ғана байланыса алады, ал жасуша ішіндегі түріне әсер етпейді. Антиденелер вирус бөлшектерін бейтараптап олардың нысана-жасушаларға адсорбциялануына, инфекциялық процестің онан әрі жайылып дамуына кедергі болады. Құрылған иммунды комплекс фагоцитоз арқылы ағзадан тысқа шығарылады.
Интерферонның вирусқа қарсы қуатты әсері бар. Интерферон жасушаның ішіндегі вирусқа тікелей әсер етпей, ол жасушаның мембранасындағы рецепторлармен байланысып, жасушада өтетін биосинтетикалық процестерді тежейтін ферменттік жүйенің жұмысын үдетеді.
Қансарысуындағы ингибиторлар вирустың бөлшектерімен байланысып, оларды бейтараптап нысана-жасуша мемебранасына адсорбциялануына кедергі жасайды.
Вирусқа қарсы иммунитеттің қуат дәрежесін серологиялық реакциялармен анықтайды. Кейде қан сарысуындағы интерферонның концентрациясын анықтауға болады.
11.2.3. Саңырауқұлақтарға қарсы иммунитеттің ерекшеліктері
Саңырауқұлақтардың антигендері төменгі дәрәжелі иммунгогендер, содықтан іс жүзінде оларға қарсы жеткілікті деңгейде антидене пайда болмайды. Бірақ, олар жасушалық иммунитетті демеуі мүмкін. Соған қарай саңрауқұлаққа қарсы иммунитетің негізгі факторы белсендірілген макрофагтар болып табылады.
Сонымен қатар микоздар кезінде макроорганизмде аллергиялық көрніс пайда болуы, мүмкін. Әдетте гиперсезімталдықтың баяу түрі. Ал, саңырауқұлақтар несеп-жыныс жүйесінің ауруларын туғызған кезде аллергияның 1-ші түрі – жедел гиперсезімталдық көрінісін байқауға болады. Саңырауқұлаққа қарсы иммунитеттің қуат деңгейін саңырауқұлақ аллергендерімен тері-аллергиялық сынама арқылы анықтауға болады.
11.2.4. Протозоалар тудырған ауруларға қарсы иммунитеттің ерекшелігі