Файл: Iii триместр і модуль Клік жне логистика лексикалы таырып.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 26.03.2024
Просмотров: 64
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
2. Қазақстанда тұрғындар санының азаюының басты себептерін атаңыз?
3. Қазақтардың орташа өмір сүру жасы неліктен төмен деп ойлайсыздар?
4. Индустриализация мен урбанизацияның демографияға әсері қандай?
ЖАЗЫЛЫМ
4-тапсырма. Төменде берілген сөздер мен сөз тіркестерін пайдаланып, сөйлем құрастырыңыз.
Ұлттық демографиялық сана, демографиялық мінез-құлық, ұлттық сана, отаршылық, демографиялық деректер, халық санының кемуі, тұрғындардың этникалық құрамы, табиғи өсім қарқыны, өлім-жітім, ажырасу, көші-қонды реттеу, көші-қондық теріс сальдо.
№4 СӨЖ тапсырмасы:
1. Қазақстанның демографиялық жағдайына статистикалық шолу
7-модуль: ӨРКЕНИЕТ ЖӘНЕ ЖАҢА ӘЛІПБИ
Лексикалық тақырып:
1. Латын әліпбиі – өркениет жолы
2. Қазақ тілінің латын әліпбиі бойынша жаңа емлесі.
3. Ғылыми термин және жаңа сөздер. Латын әліпбиі негізіндегі терминдердің қолданысы. Салалық терминдер.
Грамматикалық тақырып:
1. Ресми-іскери стиль.
1-сабақ
Латын әліпбиі – өркениет жолы
ТЫҢДАЛЫМ
1-тапсырма. Төменде берілгенсөздермен (сөз тіркестерімен) сөйлем құрастырыңыз.
жазу – письмо
қазақ жазуы – казахская письменность
латыннегізді әліпби – латинский алфавит
жаңа мүмкіндіктер – новые возможности
тіліміздің халықаралық аренаға шығуы – выход нашего языка на международную арену
түркі әлемі – тюркский мир
ақпараттар алу мүмкіндігі – возможность получения информации
IT-технологиялардың тілі – язык IT-технологий
ОҚЫЛЫМ
2- тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңыз
ЛАТЫН ӘЛІПБИІ – ӨРКЕНИЕТ ЖОЛЫ
Бүгінгі күн тәртібіне қойылған ең өзекті, тағдыршешті мәселенің бірі – қазақ тілін латын әліпбиіне көшіру. Тарихи тамыры терең тұғырлы тілімізді түлетіп, санамызды сілкінткен, заманның өзі талап еткен бұл бастама көпшіліктің қызу талқысына түсті. Елбасымыз өз Жолдауында «Біз 2025 жылдан бастап әліпбиімізді латын қарпіне, латын әліпбиіне көшіруге кірісуіміз керек. Бұл – ұлт болып шешуге тиіс принципті мәселе. Бір кезде тарих бедерінде біз мұндай қадамды жасағанбыз.
Балаларымыздың болашағы үшін осындай шешім қабылдауға тиіспіз және бұл әлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне, ең бастысы – қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады», деп атап айтқан болатын. Туған тіліміздің тамырына қан жүгіртіп, бабалардың аманат еткен тілін ұрпағына саф таза қалпында жеткізуге бастайтын ұлы бастаманы халқымыз сарыла күткен еді. Ел ішінде латын әліпбиінің бірыңғай стандартын енгізу мәселесі бойынша түрлі іс-шаралар өткізілді. Зиялы қауым өкілдерінің, тіл майталмандарының, тарихшылардың, ғалымдардың, сарапшылардың, жалпы бұқараның ой-пікірлері ортаға салынды. Латын әліпбиінің түрлі нұсқалары сараланды, әліпбиді жасау барысында қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің сақталуы, сонымен қатар ғылыми принциптер негізге алынды. Әліпбиді тіл мамандары әлі де зерттеу үстінде.
Жаңа әліпбидің бізді жаңа мүмкіндіктерге, зор жетістіктерге бастайтыны сөзсіз. Себебі латын қарпі – ғылым мен техниканың, интернет пен IT-технологиялардың тілі. Латын әліпбиі рухани болмысымызды байытып, қоғамдық ой-санамызды жаңғыртады. Бұл әліпби қазақстандықтар үшін ғана емес, сонымен қатар төрткүл дүниеге тарыдай шашылып кеткен қандастарымызға да ортақ әліпби болмақ. Латын әліпбиі – түркі әлемімен ықпалдасудың төте жолы. Өз ерекшеліктерімізді сақтай отырып әліпбиді өзгерту тіліміздің халықаралық аренаға шығуына және ғылыми-техникалық прогрестің заманауи жетістіктеріне жол ашады, әлемдік мәдени тұтастықты нығайтып, коммуникациялық үдерістерге одан әрі интеграциялануға мүмкіндік туғызады. Ақпарат алу мүмкіндіктері кеңейіп, шет тілдерден енген сөздер ұлттық ерекшеліктерімізге қарай икемделетінін, көп ұлтты халқымыздың бірлігін одан әрі бекемдеп, бүкіл түркі әлемін біріктіруге күш салатынын да атап айту керек.
Еліміздің үштілділікке көшу үдерісі жылдамдап, ғылымымыз қарыштап дамиды. Уақыт сынынан өткен өміршең латын графикасын қазіргі таңда әлем халқының 80 пайызы меңгерген екен. Әлемде көп таралған жазбаның бірі латын алфавиті екенін, әлемдік ақпараттың 70 пайызы осы таңбамен таратылатынын, ғылымның тілі, халықаралық терминдер, формулалар да негізінен латын әріптерімен жазылатынын ескерер болсақ, жаңа әліпби бізге зор мүмкіндіктер туғызады. Латын жазуына көшу бүгінгі күннің кезек күттірмес қажеттілігі екенін, латын жазуы әлемдік өркениетке бағыттайтын күре жол болатынын қазақстандық әр азамат білуге тиіс.
Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласы Қарағанды мемлекеттік университетінде де мұқият оқылып, жан-жақты талдану үстінде. Әсіресе ғалымдарымыз, тіл мамандары, көзі қарақты, көкірегі ояу жастарымыз латын әліпбиі төңірегінде тұщымды ой-пікірлерін білдіруде. Студент жастардың латын графикасын енгізу мәселесін ықыласпен қабылдағанын атап өткен орынды. Бірнеше тілді еркін меңгерген студенттеріміз интернет кеңістігіне еркін енуде және латын графикасын қолданудың ешқандай қиындық тудырмайтындығын аңғарып отыр (Еркін Көбеев).
АЙТЫЛЫМ
3-тапсырма. Латыннегізді әліпбиге көшудің халқымызға берер артықшылықтары туралы жұбыңызбен әңгімелесіңіз.
ЖАЗЫЛЫМ
4-тапсырма. Сөйлемді аяқтаңыз:
1. Латыннегізді әліпбидің кириллицадан артықшылықтары: ..., ..., ... .
2. Латыннегізді әліпбидің төте жазудан артықшылықтары: ..., ..., ... .
№1 СӨЖ тапсырмасы:
1. Қазақ жазуының тарихы туралы реферат дайындаңыз.
2-сабақ
Қазақ тілінің латын әліпбиі бойынша жаңа емлесі
ТЫҢДАЛЫМ
1-тапсырма. Төменде берілгенсөздермен (сөз тіркестерімен) сөйлем құрастырыңыз.
араб графикасы – арабская графика
латын әліпбиі – латинский алфавит
тіл тазалығы – чистота языка
алғышарт – предпосылки
әріп – буква
таңба – знак
дыбыс – звук
емле ережелері – правила правописания
сараптау – оценивать, выяснять
ОҚЫЛЫМ
2- тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңыз
Үшінші мыңжылдықта қоғам мен мемлекет дамуының ең басты тетігі білім болып табылатыны мойындалды. Біз «білім – ғылым – инновациялар» үштігі билеген постиндустриялық әлемге қарай жылжып келеміз. Халықтың кемеліне келіп өркендеп өсуі үшін ең алдымен азаттық пен білім қажет.
Тәуелсіз Қазақстанның үш мыңыншы жылдықтағы рухани жаңғыртудың негізі ғылым мен білімде, яғни жаңа модельды руханият әлеміне көшу қажеттігін Елбасымыз қадап айтты.
«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында Ел президенті Н.Ә. Назарбаев қазақ тілін латын әліпбиіне көшірудің кестесін жасап, алдағы екі жылда ұйымдастыру және әдістемелік жұмыстар жүргізілуі керектігін атап көрсеткен болатын.
Елбасының осы тапсырмасы мен латын әліпбиіне көшудің маңыздылығына орай тек тиісті мекемелер ғана емес, барлық деңгейдегі білім беру ұйымдары талқылау, ұсыныс беру және тиісті дайындық жұмыстарын жүргізуді қажет деп санаймыз.
Елімізде латын әліпбиіне көшуге қажетті алғышарттар, ең бастысы бір әліпбиден екінші әліпбиге көшу тәжірибесі бар. Мысалы, 1926 жылы Қазақстанда араб графикасынан латын әліпбиіне көшу 20 күннің ішінде жүзеге асырылған. Ал латын әліпбиінен қолданыстағы кириллицаға көшу 1937 жылы басталып, 1940 жылы толық аяқталған. Әрине, өткен тарихи тәжірибелердің пайдаланатын да, пайдалана беруге болмайтын жерлерін де аса мұхият сараптап, науқаншылдыққа жол бермеуге тиіспіз.
Латын әліпбиіне көшу – тілдік ерекшелігімізді сақтау, әлемдік интеграция, ақпарат алу мүмкіндігіміздің артуы. Өйткені латын жазуы ағылшын тілі сияқты әлемге кең тараған әліпби екені белгілі.
Латын әліпбиіне көшу,біріншіден, тіл тазалығы мәселесі. Тіліміздегі қазіргі жат дыбыстарды таңбалайтын әріптерді қысқартып, сол арқылы қазақ тілінің табиғи таза қалпын сақтауға мүмкіндік береді. Екіншіден, қазақ тілін оқытқан уақытта басы артық таңбаларға қатысты емле ережелердің қысқаратыны белгілі. Ол мектептен бастап барлық оқу орындарында оқыту үрдісін жеңілдетеді. Үшіншіден, латын әліпбиіне көшу – қазақ тілінің халықаралық дәрежеге шығуына жол ашады. Төртіншіден, түбі бір түркі дүниесі, негізінен, латынды қолданады. Біздерге олармен рухани, мәдени, ғылыми, экономикалық қарым-қатынасты, тығыз байланысты күшейтуіміз керек.
Сондықтан латын әліпбиіне көшу біз үшін, бізден де болашақ үшін әлдеқайда маңыздырақ (Дария Қожамжарова).
АЙТЫЛЫМ
3-тапсырма.Латын әліпбиіне көшудің маңыздылығы туралы ой бөлісіңіздер.
ЖАЗЫЛЫМ
4-тапсырма. Жаңа әліпбиді пайдаланып, жазыңыз:
Қазақстан Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Үш тұғырлы тіл» саясаты туралы бастама көтерілген болатын. Онда қазақ тілі арқылы ұлт болып сақталу, орыс және ағылшын тілінде әлемдік кеңістікке, халықаралық байланыстарға шығудың мүмкіндіктері ашылатындығы айтылған. Бұл өте дұрыс ұсыныс, заманға лайықты өмір сүруге қажетті жағдайлардан туындаған қадам деп ұғуымыз керек.
№2 СӨЖ тапсырмасы:
1. «Жаңа емле ережелері» тақырыбына зерттеу жүргізіңіз.
3-сабақ
Қазақ тілінің латын әліпбиі бойынша жаңа емлесі
ТЫҢДАЛЫМ
1-тапсырма. Төменде берілгенсөздермен (сөз тіркестерімен) сөйлем құрастырыңыз.
Ш. Шаяхметов атындағы Тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталық – Республиканский координационно-методический центр развития языков имени Ш. Шаяхметова
Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитеті – Комитет по развитию языков и общественно-политической работы
әліпби – алфавит
диакритика – диакритика
диграф – диграф
емле ережелері– правила правописания
қазақ тілінің дыбыстық жүйесі – звуковая система казахского языка
мүмкіндік – возможность
кепілдік – гарантия
диакритикалы таңбалар – диакритические символы
төл дыбыстар – специфические звуки
таңба – знак
ноқат – точка
ОҚЫЛЫМ
2- тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңыз
Ербол ТІЛЕШОВ, Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитеті Ш. Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығының директоры:
– Мемлекеттік тілдің бірыңғай стандартты әліпбиінің нұсқасын таңдауда, ең алдымен, ғылыми принциптер негізге алынды. Соның нәтижесінде қазақ тілінің дыбыстық жүйесіне, жалпы әліпби түзудің теориясы мен практикасына құрылған нұсқа ретінде осы әліпби сіздерге ұсынылып отыр. Бұл нұсқаның ерекшеліктері баяндамада көрініс табатын болады. Жаңа жазу нұсқасын қабылдау, әлбетте, бір таңбаларды екінші таңбалармен ғана ауыстыру емес, ол – бұрынғы әліпбилерде жіберілген емлеге қатысты жаңсақ жазуды дұрыстау. Осы реттен келгенде, әліпби жасау және оны енгізумен бірге жаңа жазу ережелері де қабылдануы тиіс деп ойлаймыз. Сіздерге таныстырылатын нұсқада латынның төл таңбалары ғана алынды. Оның лингвистикалық та, қоғамдық та маңызы ерекше. Себебі латын әріптеріне әртүрлі диакритикалар қою біріншіден, мұндай нұсқаны латын әліпбиі емес, әртүрлі қоспа таңбалардың нұсқасы етеді.
