Файл: Баылаусратары азадебиетіноытудістемесіпнібойынша I. Дегей.docx

Әдебиет сабақтарында оқушылардың алған білімі мен дағдыларын сыныптан тыс оқумен ұштастыра дамытқан кезде ғана олардың өз бетімен оқу машығы жетіле түспек. Осыдан келіп оқушылардың әдеби білімдерін арттырудың иімді долы - әдебиет сабақтары мен сыныптан тыс оқу сабақтарын байланыстыра білу мәселесі туады.

Бұл көркем шығарманың идеялық – көркемдік құндылығы, көтерген проблемасының тереңдігі; ауқымы, оқушының қабылдаушылық, қызығушылық қабілеті тұрғысынан сарапқа салынған, мақсаты мен бағыт-бағдары айқындалған сыныптан тыс оқу сабақты басқа да жұмыстармен тығыз ұштастыра жүргізуді міндеттейді.

Сыныптан тыс оқу сабақтары бағдарламалық талаптар бойынша жүргізіледі. Оған бағдарламада қосымша оқуға және сыныптан тыс оқуға ұсынылған шығармалар негізге алынады.

16. 
    Модульдіоқытутехнологиясы. Андар (https://melimde.com/moduldi-oitu-tehnologiyasi.html ) осында тағы бар
    

Модуль - мақсатқа орайластырылған оқу мазмұны мен оны меңгеру жолдарын (технологиясын) біріктірген түйін, топ (узел). Модуль – оқу мазмұны мен технологияны біріктіріп тұрған мақсатты функционалды байланыстырушы.

Модуль дегеніміз –қандайда бір жүйенің ,ұйымның нықталатын, біршама дербес бөлігі.Модуль құрамы: әрекеттің мақсаттық жоспары, ақпарат қорыдидактикалық мақсатқа жетудің әдістемелік көрсетпелері.

Бұл технологияға орай оқыту мазмұны өз алдына белгілі жинақы құрамға келтірілген ақпараттық топ (блок) күйінде беріледі. Ол ақпарат оқу мазмұнының көлемін ғана емес, әдістері мен олардың игерілу деңгейін де көрсететін дидактикалық мақсатқа сәйкес меңгеріледі.

Оқу модулі, негізінен, үш құрылымды бөліктен: кіріспе, сөйлесу бөлімі және қорытынды бөлімнен тұрады.

Әр оқу модулінде сағат саны әртүрлі болады. бұл оқу бағдарламасы бойынша сол тақырыпқа, тақырыптар тобына немесе тарауға бөлінген сағат санына байланысты. Зерттеулер нәтижесі 7-12 сағаттан тұратын оқу модулінің неғұрлым тиімді екенін көрсетті.

Оқу модулінің өзгешілігі – жалпы сағат санына қарамастан, кіріспе және қорытынды бөлімдерге 1-2 сағат беріледі. Барлық қалған уақыт сөйлесу бөлімінің меншігінде болады.

Кіріспе бөлімінде мұғалім оқушыларды оқу модулінің жалпы құрылымымен, оның мақсат-міндеттерімен таныстырады. Содан соң мұғалім осы оқу модулінің барлық уақытына есептелген оқу материалын қысқаша (10-20 минут ішінде) сызба, кесте және т.б. белгілік үлгілерге сүйене отырып түсіндіреді.

---

Оқушылардың оқу материалын қайта жаңғырту деңгейін, қарапайым білік пен дағдыларды және білімін іс жүзінде бірнеше рет қайта қолдануы сөйлесу бөлімі сабақтарында жүзеге асырылады.

Сөйлесу бөлімінде танымдық процесс сыныпты 2-6 адамнан шағын топтарға бөлу арқылы, негізінен, оқушылардың өзара әрекет етуіне құрылған. Оқушылар қандай да бір деңгейдегі тапсырмаларды өздері таңдайды. Тапсырмаларды қарапайымнан күрделіге қарай кезең-кезеңімен орындау міндетті емес. Оқушы тапсырманы өзінің орындау мүмкіндігіне қарай таңдауға ерікті.

Оқу модулінің сөйлесу бөлімінің тағы бір ерекшелігі бар. Зерттеу көрсеткеніндей, оқытудың белсенді және ойын формаларын кеңінен қолдану оқушылардың оқу материалына бірнеше мәрте 13-тен 24 ретке дейін қайта оралып, жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.

Оқу бөлімінің қорытынды бөлімі – бақылау. Егер сөйлесу бөлімінің барлық сабақтарында оқушылардың бір-біріне көмегі, бірін-бірі оқытуы, түрлі ғылыми көздерді пайдалануы құпталынып келсе, енді қорытынды бөлімде оқушы өзінің сөйлесу бөлімінде алған білімін, білгі мен дағдыларын ешкімнің көмегінсіз көрсетуі тиіс.

Оқушы білімін бақылаудың формалары ретінде тестілік тапсырмалар, бақылау жұмыстары, сынақ, зертханалық жұмыстар немесе эксперименттік есептер оқу пәнінің ерекшелігіне орай, оқу модулінің қорытынды бөлімінде беріледі.

Модульдік оқытуда өзіндік жұмыстарға аса көп уақыт бөлінеді. Бұл оқушыға оқу әрекеттеріне кірісумен өз мүмкіндіктерін сезінуге, білім игеру деңгейін өзі анықтауына, өз білімдері мен ептіліктеріндегі кемшіліктерді байқауына жәрдемдеседі.

Модульдік оқыту технологиясының жеке тұлғаның өз-өзін дамытуға, шығармашылық қабілеттерін арттыруға қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыратын бірден-бір технология.

Модульдік оқыту технологиясының тиімділігі: 1) қысқаша сызбалар арқылы түсіндірілуі; 2) оқушылардың әрбір сабақта іс-әрекетін бағалау үшін диалогтық қарым-қатынас негізінде танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру, 3) барлық тақырыптар бойынша тест, сынақ жүргізу.

Модульдік оқу дәстүрлі білім игеру жүйесімен байланыста пайдаланылуы мүмкін. Модульдер оқу жүйесінің қалаған ұйымдастырылу формасында орын тауып, оның сапасын жақсартуға және тиімділігін арттыруға қолданылуы ықтимал.

1. 
   Сатылай-кешендіталдаутехнологиясы.
   

1. 
   Ежелгідәуірәдебиетіноқытужолдары.Баян
   

2. 
   Көркемшығарманыңэстетикалықтабиғатынтаныту.
   

Бастауыш сыныпта табиғат туралы көркем шығармаларды оқыту барысында оқушылардың бойында табиғатқа деген сезім, сұлулық сезімі оянатыны сөзсіз. Мәселен, 1-сыныпта оқытылатын Ілияс Жансүгіровтің «Жазғытұрым» өлеңін алайық:

---

Ой, балалар, балалар!

Жылы-жылы жел соқты,

Жылғалардан су ақты.

Қаңқыл-қаңқыл қаз кепті,

Жер қарайды – жаз кепті

Немесе, осы сыныптағы Сәкен Сейфуллиннің «Дала» өлеңін алайық.

Құшағын жайған кең дала

Төсін ашқан анадай.

Қаладан келген сағынып,

Бейне бір жас баладай.

Далаға келіп көк-жасыл,

Кестелі жібек көрпедей,

Жас балаша шаттанып,

Құлай кеттім еркелей [4, 289].

Осы өлеңнің мазмұнын ашу арқылы балаларға туған жердің табиғаты, оған деген ақынның сезімі т.б. толық түсіндіруге болады. Бұл үшін мынадай сұрақтар қоюға болады:

- Өлеңнің бірінші шумағында ақын жазғы даланы кімдерге теңейді?

- Неліктен?

- Жазғы дала неліктен «кестелі жібек көрпедей»?

- Ақын нені көк ала кілемге теңейді?

- Ақынның көк шалғынға, гүлдерге «жан бітіріп» суреттеген жолдары қай шумақта және қалай берілген?

3-сыныпта Абайдың «Қыс» және С.Сейфуллиннің «Қызыл шұнақ» өлеңдері берілген. Аталған екі өлеңді салыстыру арқылы бірдей тақырыпқа жазылған өлеңдердің өзіндік ерекшеліктерін танытуға болады.

1. 
   Прозалық шығармаларды талдау ерекшеліктері.
   

Прозалық шығармаларда талданатын құрамды элементтер. Жалпы прозалық шығармаларға нысан болатын талдау бағыттары ретінде мына мәселелерді атауға болады:

1.Шығармадағы басты және қосалқы тақырыптарын анықтау;

2.Шығармадағы күрделі сӛздер мен сӛз тіркестерін тауып, оларға

түсіндірме сӛздіктен анықтама жаздыру;

3.Шығарманың образдар жүйесіне талдау. Образдарды дербес талдау,

салыстыра талдау, топтай талдау түрлерін жүргізу;

4.Шығарманың тілі бойынша жасалатын жұмыс түрлері (тұрақты сӛз

тіркестері, мақал-мәтелдер, кӛп мағыналы сӛздерді, фразеологиялық сӛз

оралымдарын мәтінінен тауып жазып, оларға түсініктеме жасау);

5.Шығарманың композициялық құрылымына талдау:

а) Сюжеттік композиция;

ә)Образ композициясымен жұмыс;

б) Баяндау композициясы; пейзаж композициясы т.б.

6.Шығарма идеясын айқындау мақсатындағы жұмыс түрлері.

Прозаны өту үрдісінде шығарманың құрылысын талдамай, оның мұратын ұғыну қиын. Академик К.В. Голубков ол жөнінде былай деген: «Әр пәннен белгілі бір білім меңгертуде ғылыми жүйелерді сақтау керек. Бірақ, бұл басқа ілімдердегідей жүйемен берілу қажет-

---

ақ».

Қисындықұғымдардыбесіншісыныптардамынадайжүйеменкелтіругеболады:

• 
  Әдебиетөнерретіндежәнеоқупәніретінде.
  
• 
  Шығармаларжәнеақынжазушылар.
  
• 
  Әдебиетқисыныныңалғашқыұғымдары, шығарманыңкейіпкері, тақырыбы, мұраты, мақсатыжайлымағлұмат.
  
• 
  Фольклор, ауызәдебиеті, әдебиет.
  
• 
  Шығарманыңқұрылым-жүйесі.
  
• 
  Тегіжәнежанрлары.
  
• 
  Көркемшығарманыңқұралдары мен тілі.
  
• 
  Өлеңніңөзіндікерекшелігі.
  
• 
  Мазмұн, эпикалықшығармалардағықарама-қарсылық, портреттер, шығарманыңқұрылысы.
  
• 
  Фольклор мен ауызәдебиетініңтүрлеріжайлытүсінік.
  
• 
  Мақал, ертегі, жырлар, мысалдар, әңгімелер.
  
• 
  Контекстегікөркемсөзқұдіреті.
  
• 
  Өлеңсөздіңпоэтикалысалмағы, ұйқас, шумақерекшеліктері, эпитет, метафора, теңеу, кейіптеу, аллегория т.б.
  
• 
  Прозалықшығарма мен поэзияныңерекшеліктері.
  

Аталғанөлшемдер – ол осы бесіншісыныпоқушыларыныңжалпымеңгеретінмемлекеттікқалыптыңталабы.Құндызай

21.Көркемшығарманыңэстетикалықтабиғатынтаныту.

22.Прозалықшығармалардыталдауерекшеліктері. Дидар

Прозалық шығармаларда талданатын құрамды элементтер. Жалпы 
прозалық шығармаларға нысан болатын талдау бағыттары ретінде мына 
мәселелерді атауға болады:
1.Шығармадағы басты және қосалқы тақырыптарын анықтау;
2.Шығармадағы күрделі сӛздер мен сӛз тіркестерін тауып, оларға 
түсіндірме сӛздіктен анықтама жаздыру; 
3.Шығарманың образдар жүйесіне талдау. Образдарды дербес талдау, 
салыстыра талдау, топтай талдау түрлерін жүргізу; 
4.Шығарманың тілі бойынша жасалатын жұмыс түрлері (тұрақты сӛз 
тіркестері, мақал-мәтелдер, кӛп мағыналы сӛздерді, фразеологиялық сӛз 
оралымдарын мәтінінен тауып жазып, оларға түсініктеме жасау); 
5.Шығарманың композициялық құрылымына талдау:
а) Сюжеттік композиция; 
ә)Образ композициясымен жұмыс; 
б) Баяндау композициясы; пейзаж композициясы т.б. 
6.Шығарма идеясын айқындау мақсатындағы жұмыс түрлері. 

23.5-8 сыныптарда оқушылардың мәтінді мәнерлеп оқу дағдымашықтарын қалыптастыру

Он тоғызыншы ғасырдың екiншi жартысында Ресейде кең өрiс ала бастаған қоғамдық – педагогиқалық қозғалысқа үн қосып, қазақ даласында алғаш мектеп ашып, оқулық жазып, методикалық құралдар шығарудың үлгi-өнегесiн көрсеткен Ы.Алтынсарин болды.Қазiргi кезеңде оқу сабағының түбегейлi мақсаты оқушылардың жеке басын қалыптастыра отырып, әдеби мұраларға деген талғамын тәрбиелеу, рухани дүниесiн кеңейту, ақыл-ой мен ұлттық сана-сезiмiн дамытуға ықпал ету, кiтап оқуға деген мұқтаждығын қалыптастыру.

---

Осы мақсатты орындауға келгенде оқу, сабағының алдына мынандай мiндеттер жүктеледi:

- оқушылардың оқу икемдiлiгi мен дағдыларын қалыптастыру және жетiлдiру;

- көркем шығармаларды оқуға деген қызығушылығын ояту;

- шығарманың түпкi мазмұн-мәнiн түсiнуiн, эмоциялық қабылдауын (кейiпкерлердiң көнiл-күйiне ортақтасу күйiну, сүйiну т.б.) қамтамасыз ету;

- мәтiндегi сөздер мен сөз тiркестерiн, сөйлем мен сөйлеу үлгiлерiн үйрете отырып, ана тiлiмiздегi сол мағыналарының түрленуiне көнiл аударту;

- ауызекi және жазба тiлде байланыстырып сөйлеуiн (ойын еркiн жеткiзу, сауатты да мәндi жаза бiлу) дамыту;

атақты педагог Д.Б.Эльконин мәнерлеп оқуға үйрету процесі ауызша сөйлеу негiзiн басқаруды қайта құру, яғни автоматталғаннан қарапайымға ауысу, ары қарай автоматталатын саналы үрдiс ретiнде түсiнiктi болу керек дейдi .

Мәнерлеп оқу икемдiлiгi мен дағдысын арттыруда К. Бозжанова мыналарды ескеру қажет дейдi.

Бiрiншiден, оқушының дұрыс және мүдiрмей оқуын қамтамасыз ету. Олай етпеген жағдайда оқушының мәтiндi толық түсiнуiн қамтамасыз ету мүмкiн емес. Сонымен бiрге, сабақта қолданылатын әдiс, тәсiл оқудың техникасын жетiлдiрумен бiрге баланың кiтапқа, оны оқуға ынтасын арттыратындай, ал көптеген жағдайда бiр мәтiндi әлденше рет жалықпай оқуға дағдыландыратынай болуы керек.

Екiншiден, оқу сабағында оқушының ойлау қабiлетiн, қызығушылығын, бiр затты екiншiсiмен салыстырып, бiрiн екiншiсiне қарама-қарсы қойып байқаушылығын, т.б. касиеттерiн дамыту керек.

Үшiншiден, оқушының шығармашылық қиялына әсер ете бiлу керек.

- өзiндiк ой-пiкiрiн айта бiлуге баулу.

Әдiскер Ш. Әуелбаев және С. Рахметова пiкiрлерi бойынша «Ана тiлi» сабақтарында мұғалiм балалардың қаншалықты сапалы, дұрыс оқуларын бақылай отырып анықтай алады дейдi. Мәнерлеп оқи алмау сапалы оқуға олақтылықтан туады, яғни демдi дұрыс ала алмау немесе дикция кемiстiгi. Ал мәтiндi шала ұғынудың өзi де түрлi-түрлi жағдайларға байланысты ақыл-ой дамуының жеткiлiксiздiгi, сөздiк қорының тапшылығы, оқушының ұкыпсыздығы т.б.

Ал С. Желдербаеваның пiкiрi бойынша мәнерлеп оқуға жаттықтыру барысында мұғалiм әңгiмелеу үлгiсiнiң бiрнеше түрлерiн магнитофон таспасына жазып алып тыңдауға болады дейдi. Балалардың саяхат кезiндегi немесе белгiлi бiр кинофильмнен алған әсерлерiн әңгiмелетiп отырып, магнитофонға жазып алып, оны қағазға түсiрiп, сол әнгiменi айтқан баланың өзiне қайта оқытса, екеуi екi бөлек дүние болып шығады. Өйткенi, оқушы өзiнiң еркiн сµйлескен әңiмесiнің мәтiнiн қағаздан оқығанда сөйлеу кезiндегi эмоциялық әсерiнен айырылып қалады. Бұндай кезде сөйлеу аппаратының қызметi де, дауыс та оқушы дағдысы мен икемдiлiгiне бағынады.

---