Файл: Лекция. Таырыбы оамны дамуындаы ылымны ролі жне ылыми зерттеулер Лекция масаты мен.docx

Бақылау: құбылысты байқау және оның себептерін зерттеу. Бұл кезеңде идея гипотезаны ұсыну үшін пайда болады. Осы кезеңде эмпирикалық деректер байқауды қолдану арқылы жиналады. Мысалы: ағаш жапырақтарының белгілі бір түрі тек белгілі бір маусымда ғана түрлі түсті болады.
Индукция: гипотезаларды тұжырымдау - құбылысқа жалпыланған түсініктемелер беру. Бұл кезеңде бақылау нәтижесінде жиналған мәліметтерден жалпы қорытынды жасау үшін индуктивті пайымдау жүргізіледі. Мысалы: Жоғарыда айтылғандай, ағаш жапырақтары түрлері белгілі бір маусымда әртүрлі түстермен өзгере бастайды. Зерттеуші «мезгілдегі температура жапарқтың түсінің өзгеруіне себеп бола ма?» Деген сұрақ қоюы мүмкін. Ол мұндай жағдайды болжай алады, бірақ бұл жай болжам және сондықтан гипотезаны қолдау үшін эксперимент жасау керек. Сонымен, ол әртүрлі температурада сақталатын жапарқтарды бірнеше топтамасын белгілеп, олардың түсі өзгергенін байқайды.
Дедукция: гипотезаларды тексеретін эксперименттерді тұжырымдау (яғни, егер бұл шындық болса, растау, жалған болса теріске шығару). Бұл кезең зерттеушіге экспериментінен қорытынды шығаруға көмектеседі. Бұл нақты объективті нәтижелер шығару үшін қисындылық пен ұтымдылыққа негізделуі керек. Мысалы: Тәжірибеде жапырақ түсі, егер басқа температуралық ортада жапырақ түстерді өзгертсе, температура өзгеруде маңызды рөл атқарады деген қорытынды жасауға болады. Бірақ қорытынды жасамас бұрын оны тағы бір тексеру керек.
Тестілеу: гипотезаларды тексеру және мәліметтер жинау процедуралары. Бұл кезең зерттеушіге гипотезаны тестке енгізу үшін эмпирикалық әдістерге оралуды қамтиды. Зерттеуші енді оның деректерін түсінуі керек, сондықтан температура мен жапырақ түсінің қатынасын анықтау үшін статистикалық әдістерді (динамикасы, өзгерісі, тенденциясы) қолдануы керек. Егер зерттеуші ағаш жапырақтарының көпшілігі белгілі бір температураға ұшыраған кезде түрлі түсті болатынын, ал басқалары температура әр түрлі болған кезде өзгермейтінін білсе, ол өзінің болжамын жартылай ғана қолдау табады. Сондықтан жапырақ түсінің өзгеруіне температурадан басқа фактордың бар екенін анықтайды. Сондықтан, қосымша басқа факторларды да анықтайтын зерттеулер жасауы тиіс. Сөйтіп эмпирикалық циклдың 2-3-4 кезеңдерін бірнеше мәрте қайталауы мүмкін.
Бағалау: бұл кезеңді көбісі ұмытады, бірақ білім алу үшін маңызды кезең. Осы кезеңде зерттеуші жинаған мәліметтерін, қолдау дәлелін және оның қорытындысын ұсынады. Зерттеуші сонымен бірге эксперименттің шектеулері мен оның гипотезасын айтады және басқаларға оны таңдауға және болашақта басқаларға тереңірек зерттеу жүргізуге кеңес береді.

Эмпирикалық зерттеудің артықшылықтары:

Эмпирикалық зерттеулердің кеңінен қолданылатын әдісінің бір себебі бар. Онымен байланысты бірнеше артықшылықтар бар. Төменде олардың бірнешеуі берілген:

Эмпирикалық зерттеулер әртүрлі эксперименттер мен бақылаулар арқылы дәстүрлі зерттеулерді растау үшін қолданылады.
Эмпирикалық зерттеулер зерттеуді анағұрлым сауатты және шынайы етеді.
Эмпирикалық зерттеулер зерттеушіге болуы мүмкін динамикалық өзгерістерді түсінуге және соған сәйкес өз стратегиясын өзгертуге мүмкіндік береді.
Эмпирикалық зерттеулерде бақылау деңгейі жоғары, сондықтан зерттеуші бірнеше айнымалыларды басқара алады.

Эмпирикалық зерттеудің кемшіліктері

Эмпирикалық зерттеулер зерттеуді анағұрлым сауатты және шынайы етіп жасағанымен, оның бірнеше кемшіліктері бар. Төменде олардың бірнешеуі берілген:

Мұндай зерттеу шыдамдылықты қажет етеді, өйткені көп уақытты қажет етеді. Зерттеуші бірнеше дереккөздерден деректерді жинауға мәжбүр, ал параметрлер бірнеше болып табылады, бұл көп уақытты қажет ететін зерттеулерге әкеледі.
Көп жағдайда зерттеушіге әртүрлі жерлерде немесе әртүрлі ортада зерттеу жүргізу қажет болады, бұл қымбат істерге әкелуі мүмкін.
Тәжірибелер жасауға болатын бірнеше ережелер бар, сондықтан рұқсаттар қажет. Осы зерттеудің әртүрлі әдістерін жүргізуге бірнеше рет рұқсат алу өте қиын.
Деректер жинау кейде қиындық тудыруы мүмкін, өйткені әртүрлі көздерден әртүрлі әдістермен жинау керек.

6.4 Зерттеудің интерғылыми, жалпы ғылыми және жеке ғылыми әдістері

Зерттеу әдістерінің классификациясы аса күрделі мәселе болғанның өзінде де, дәстүрлі түрде оларды үш топқа:

жалпы ғылыми;
интерғылыми
жеке ғылыми әдістерге бөлу қабылданған.

Жалпы ғылыми әдістер барлық ғылым салаларына тән және оларды біріктіретін зерттеу объектісінде пайдаланылатын логикалық әдістерді, яғни: бақылау мен тәжірибе, анализ бен синтез, жорамал мен гипотеза, индукция мен дедукция, аналогия, классификация мен систематизация, генетикалық әдіс, т.б. біріктіреді.

Интерғылыми әдістерге – экстрополяция, интерполяция, модельдеу, ретроспекция, эксперттік бағалау, т.б. жатады.

Жеке ғылыми әдістердің көптеген ғылыми топтары бар. Себебі бұл әдістерде жеке зерттеушінің өзіндік ерекше әдістері қолданылуы мүмкін.

Жалпы ғылыми әдістер ішінде төмендегілерді бөліп көрсетуге болады:

анализ – жан-жақты зерттеу мақсатында бүтін бір затты құрамдас бөліктерге (жақтарына, белгілеріне, қасиеттеріне және т.б) бөлу;
синтез – заттың құрамдас бөліктерін біртұтас затқа біріктіру;
абстракциялау – зерттеліп отырған құбылыстың қажетті емес қасиеттері мен қарым-қатынастарынан зерттеуге керек қасиеттері мен қарымқатынастарын бөліп алу;
жалпылау – объектілердің жалпы белгілері мен қасиеттерін анықтауға мүмкіндік беретін ойлау әдісі;
индукция – жеке қорытулар негізінде жалпы тұжырым жасауға мүмкіндік беретін зертеу мен талқылау әдісі;
дедукция – жалпы тұжырымнан жеке тұжырым жасауға мүмкіндік беретін талқылау әдісі;
аналогия – объектілердің бірдей белгілерінің ұқсастығы негізінде олардың ұқсастығы туралы айтуға үмкіндік беретін таным әдісі, басқаша айтқанда, аналогия – ғылымның бір саласындағы қатынастардың, оның екінші саласына транспозициялануы, мысалға: тарихи аналогия, кеңістіктік аналогия және т.б классификация – зерттелетін пәннің зерттеушіге қажетті маңызды белгілері бойынша түрлі топтарға бөлу (әсіресе, биология, геология, география, кристаллогрфия, т.б. ғылымдардың түрлі бөлімдері).

Зерттеу процесі барысында төмендегідей интерғылыми әдістер қолданылады:

экстрополяция – ойдың дамуы немесе белгілі бір тарихи кезеңдегі тенденциялардың ашылуы, яғни жасалған заңдар мен тұжырымдардың бақылау аймағынан басқа аймаққа ауысуы;
интерполяция – құбылыстардың динамикалық қатарында көрінбейтін, бірақ осы қатар мүшелерінің арақатынасын ашу негізінде параметрлерді, функцияларды, көрсеткіштерді табу;
модельдеу – шынайы түрде бар процестер мен құбылыстардың логикалық, информациялық және графикалық құрылымын жасау, яғни объектілерді жеңілдетілген түрінде бейнелеу; модельдеу – түпнұсқаның зерттеушіні қызықтыратын қажетті жақтарының дәлме – дәл көшірмесін түсіру арқылы зерттеу;
ретроспекция – объектінің жүйелі түрдегі сипаттамасын алу үшін зерттеу объектісінің тарихи дамуын зерттеу, яғни оның әртүрлі уақыт кезеңдеріндегі дамуының динамикалық қатарын зерттеу;
эксперттік бағалау – эксперттің немесе эксперттердің тұжырымдары мен ойлары.

Күрделі құрылымды объектілерге анализ жасау үшін төмендегі әдістерді қолданады:

декомпозиция – үлкен жалпы бір мақсатты бірнеше топтарға бөлу;
селекция – зерттелуге келетін варианттарды іріктеп алып, маңызы жоқ фактілерді алып тастау;
агрегирование – жекелеген сипаттамаларды жалпы сипаттамаға біріктіру.

Егер объектінің құрылымы жүйесіз болса, оны талдау үшін дезагрегациялау, яғни жалпылаушы сипаттамаларды жеке сипаттамаларға жекелендіреді.

Жоғарыда айтылып өткен әдістердің немесе тәсілдің ешқайсысы да, дара түрде зерттеудің негізіділігін, дәлділігі мен дәйектілігін қажетті деңгейде қамтамасыз ете алмайды. Сол себепті зерттеуде жоғары нәтижеге жету үшін олардың бірнеше түрінің жиынтығын пайдалану ғана тиімді бола алады.

Оқытудың техникалық құралдары: интербелсенді тақта

Оқудың тәртібі, оқыту әдістері мен түрлері: баяндау, сұрақ-жауап, түсіндіру, шолу лекция

Әртүрлі күрделілік деңгейдегі тапсырмалар (сұрақтар) және оларды бағалаудағы ұпайлардың үлестірілуі:

Жеңіл деңгейлі сұрақтар (20 ұпай)

Зерттеудің эмпирикалық әдістерінің мәні мен маңызын көрсетіңіз.
Эмпирикалық зерттеу әдістерінің түрлерін көрсетіңіз.

Орта деңгейлі сұрақтар (30 ұпай)

Сипаттамалық және эксперименттік зерттеу әдістерін салыстырып талдаңыз.
Зерттеуші экспериментті дайндау кезінде жасау міндетті іс шараларды тізімдеңіз және талдаңыз.
Эмпирикалық зерттеудің әдістемелік циклының негізгі 5 фазасын тізімдеңіз және талдаңыз.

Күрделі деңгейлі сұрақтар (50 ұпай)

Эмпирикалық зерттеудің артықшылықтары мен кемшіліктерін салыстырмалы бағалаңыз.

СӨЖ және ОСӨЖ тапсырмалары, олардың түрлері мен орындалуына қойылатын ұпайлардың үлестері:

СӨЖ тапсырмалары

Эмпирикалық зерттеу әдістерінің түрлері
Сипаттамалы зерттеу әдістері
Эксперименттік зерттеу әдістерінің ерекшеліктері
Эмпирикалық зерттеу әдістерінің қолданылу аясы

ОСӨЖ тапсырмалары:

Эмпирикалық зерттеу әдістерінің артықшылықтары мен кемшіліктері (пікір талас)

Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі:

Брайман, А. Әлеуметтік зерттеу әдістері: Оқулық.1-том. / ҚР Білім және ғылым министрлігі, ҚР жоғару оқу орындарының қауымдастығы. - Алматы: Полиграфкомбинат, 2014. - 584б.
Брайман, А. Әлеуметтік зерттеу әдістері: Оқулық.2-том. / Ағыл. тіл. ауд. И.А. Баймұратова; ҚР Білім және ғылым министрлігі, ҚР жоғару оқу орындарының қауымдастығы. - 4-басылым - Алматы: ЖШС РПБК

Смотрите также файлы

Социальная политика в интересах детейсирот и детей, оставшихся без попечения родителей.docx

План Введение Литературный язык и его свойства Заключение Список использованной литературы Введение.rtf

Тесты по дисциплине Основы права.docx

Положение об отделе по защите информации.doc

Тема Технологии хранения, поиска и сортировки данных Цель лекции.docx

Файл: Лекция. Таырыбы оамны дамуындаы ылымны ролі жне ылыми зерттеулер Лекция масаты мен.docx

Смотрите также файлы

Информация

Списки файлов

Дополнительно