Файл: С. Ж. Асфендияров атындаЫ аза лтты медицина университеті б. А. Рамазанованы жне . дайбергенлыны редакциялауымен шыарылан медициналы микробиология.doc
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 19.03.2024
Просмотров: 320
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
-
жалпы клиникалық тексеру; -
табиғи резистенттік факторларының жағдайы; -
гуморалдық иммунитет; -
жасушалық иммунитет; -
қосымша сынақтар.
Жалпы клиникалық тексеру кезінде аурудың шағымын, анамнезін, аурудың клиникалық көрнісін тағы басқаларды ескереді. Табиғи иммунитеттің деңгейін анықтау үшін фагоцитоз, комплемент, интерферон көрсеткіштерін пайдаланады. Гуморалдық иммунитетті антиденелердің әбрбір сыныбының қан сарсуындағы деңгей мөлшерін зерттейді. Сонымен қатар В-лимфоциттердің жағдайын көрсететін ақпаратты анықтайды. Жасушалық иммунитетті анықтау үшін Т-лимфоциттердің сан-сапасын сантүрлі тәсілдермен есептейді. Қосымша көрсеткіш ретінде қанның бактерицидтік қасиетін, комплементтің кейбір құрамын, қандағы С-реактивті ақуызды, аутоантиденелерді тексеруге болады.
Сонымен, иммундық статусты тексеруге көп түрлі сынақтар қолданылып иммундық статустың негізіндегі гуморалдық және жасушалық иммунитеттің барлық көрсеткіштері анықталады. Кейбір сынақтарды қарапайым зертханада жүргізу қыйындыққа түсуі мүмкін болғандықтан Р.В. Петровтың ұсынуы бойынша барлық сынама түрі екі дәрежелік топқа бөлінеді. Бірінші дәрежелі топ сынақтары қарапайым зертханаларда, яғни денсаулық сақтау жүйесінің алғашқы көмек көрсету сатысында жетік клиникалық көріністі негіздеп, иммундық патология бар-жоғын анықтауға колданылады. Екінші дәрежелі топтағы сынама бірінші топтан алынған тұжырымды дәлелдеу үшін пайдаланылады. Кестеде бірінші және екінші топқа кіретін сынақтардың тізімі келтірілген.
Кесте 11.1.
Иммундық статусты бағалау үшін қолданылатын сынамалар.
1-ші дәрәжелі сынамалар | 2-ші дәрәжелі сынамалар |
1.Қан айналымындағы Т- және В-лимфоциттердің санын мен морфологиясын анықтау | 1.Лимфоидтық органдардың гистохимия- лық талданылуы |
2.Мононклоналдыық антиденелер арқылы мононуклеарлық жасушалардың сыртқы маркерлерін талдау | |
2.Кластерлік талдау, немесе ЕАС-розетка- ны құруды анықтау | |
3.Қансарсуының М,G,А,Д,Е иммундыглобу- линдерін анықтау | 3.В- және Т- лимфоциттердің бластранс- формациясы |
4.Лейкоциттердің фагоцитарлық активтілігін анықтау | 4.Цитотоксикалықты анықтау |
5.Тері –аллергиялық сынамалар | 5. Иммунды тапшылықпен байланысты ферменттердің белсенділігін анықтау |
6.Клиникалық көрністерге тәуелді лимфоидтық органдардың сонымен қатар басқа органдардың (әсіресе өкпені түгелінен) рентгенографиясы мен рентгеноскопиясы | 6.Цитотоксиндердің секрециясын және шығарылуын анықтау |
7.Тимустың гормондарын анықтау | |
8.Фагоциттардың респираторлық күйреуін талдау. | |
9.Комплементтің құрамдық бөлшектерін анықтау | |
10.Аралас жасушалар дақылын талдау |
11.4. Иммундық жүйенің патологиясы
Иммундық жүйе бұзылуының екі түрі әйгілі: а)иммундық жауап механизімінің көрсеткіштерінде бір, немесе бірнеше ақаулық байқалса оны иммунды тапшылық , не иммундыдефицит деп атайды; б) иммунды механизімнің шеттен тыс белсенділігінің себебінен аллергиялық, не аутоиммундық аурулар дамуы. Аталған түрлерге қосымша ерекше орналасқан иммундыпролиферативті сырқаттар болуы мүмкін.
11.4.1. Иммунды тапшылықтар
Иммунды тапшылық дегеніміз иммундық жауаптың бір, немесе бірнеше механизімінің ақаулығының себебінен қалыпты иммунды статусының бұзылуы.
Иммунды тапшылықтың екі түрі кездеседі: біріншілік, немесе туа біткен (генетикалық) және екіншілік, немесе жүре пайда болған. Иммунды тапшылықтардың клиникалық көрністері ұқасас болып келіп, көбінесе төменгідей түрде кездеседі: инфекциялық асқыну; гематологиялық күйреу; ас қорыту жүйесінің бұзылуы; ісіктер; аллергиялық реакциялар; туа біткен кемістік. Иммундық тапшылық диагнозы жан-жақты тексерудің жинағына сүйеніп қойылады: анамнез, клиникалық көрніс және ин витро , ин виво зертхана сынамалары.
11.4.1.1. Біріншілік, немесе туа біткен иммунды тапшылық
Иммунды тапшылықтың бұл түрі хромосамада пайда болған ақаулықтармен байланысты, сондықтан иммундық жүйенің кайбір үзбесі иммунды жауап қайтара алмайды. Ақаулық иммундық жүйенің спецификалық және бейспецификалық факторларымен байланысты болуы мүмкін. Кейде ақаулық катарынан екі бөлімде болады. Ақаулықтың деңгейіне және сипатына тәуелді иммунды тапшылықтың гуморалды, жасушалық және аралас түрлері бар.
Туа біткен иммунды тапшылық түрлері әдетте өте сирек кездеседі. Бұл түрдің себептері: нүктелі мутация, хромосоманың екі есе көбеюі, нуклеин қышқылын құратын ферменттердің жетіспеушілігі т.б. Әдетте біріншілік иммунды тапшылықтың көрнісі перзент дүниеге келе сала пайда болады. Олар фагоцитоздың, комплемент жүйесінің, гуморалдық, жасушалық иммунитетің жетіспеушілігі түрінде, не аралас түрде кездеседі.
Фагоцитоздың жетіспеушілігі - фагоциттердің саны төмендегеніне, немесе олардың толық іс атқармауына негізделген. Фагоциттер санының төмендеуіне гемопоэздің мезгіл- мезгіл бұзылуы себеп болады. Фагоциттер санының азаюы гуморалдық және жасушалы иммунитеттің тапшылығымен тікелей байланысып жүрмесе де, бұл жағдайда инфекциялық аурулардың пайда болу қаупі көтеріңкі болады. Фагоциттердің толық іс атқармауы фогоцитоздың кез келген сатысының кемшішлігіне байланысты (хемотаксис, эндоцитоз, т.б.).
Комплементтің жетіспеушілігі сирек кездеседі. Кездескен кезде ол комлементтің С1 бөлшегінің тұқым қуалайтын тапшылығымен байланысты. Клиникалық көрнісі ангионевротикалық қабыну түрінде болады.
Гуморалдық иммуниеттің жетіспеушілігінің көрінісі –дисгаммаглобулинемия мен агаммаглобулинемия. Агаммаглобулинемия негізінде иммундыглобулиндер синтезінің бұзылуы, немесе синтезделуі кезінде олардың басымырақ ыдыратылуымен байланысты. Бұл жағдайда аурудың қанында гаммаглобулиндер табылмағандықтан антитоксикалық және антибактериалық иммунитет нашарлайды. Дисгаммаглобулинемия иммундыглобулиннің бір сыныбы жетіспегендіктен туындайды. Бірақ, иммундыглобулиндердің бірлескен дәрежесі калпында болады. IgG –ның жетіспеушілігі жиі кездеседі, не болмаса IgG, IgA–лардың жетіспеушілігі, ал IgМ-нің көтеріңкі концентрациясы косарланып жүреді
Жасушалы иммунитеттің жетіспеушілігі Т-лимфоциттердің функционалдық белсенділігі бәсеңдегенінен байқалады. Т-лимфоциттер В-лимфоциттердің белсенділігіне әсер ететіндігінен, кыйыстырылған В- және Т- лифоциттердің қатар жетіспеушілігі жиі кездеседі. Соған қарамастан Т-жасушалы жетіспеушіліктің жекеленген түрлері, алимфоцитоз (Нозелоф синдромы), синдром Ди Джорджи, Даун синдромындағы иммунды тапшылық, ергежейліктің иммунды тапшылығы болуы мүмкін. Т-жасушалық иммунды жетіспеушілікте вирусқа, саңырауқұлаққа, қатерлі ісікке, трансплантқа қарсы иммунитет зардап шегеді, өйткені айтылған иммунитеттерде басты рөлді Т-лимфоциттер атқарады.
Жасушалы иммунитет жетіспеушілігінің бірінші клиникалық көрнісі- микоз, қайталмалы вирустық инфекция, вакцинациядан кейінгі асқыну. Әдетте жасушалы иммундық тапшылықпен дүниеге келгендер бала шағында, сирек жағдайда жасөспірім кезінде қайталанатын оппортунистік инфекциядан, немесе қатерлі ісіктен қайтыс болады.
Қыйыстырылған иммунды жетіспеушілік иммундық жүйенің Т- және В- жасушаларының қосарласып бұзылуының әсерінен түзіледі. Бұл иммунды тапшылықтың ең ауыр өтетін түрі және басқа түрге қарағанда жиі кездеседі. Олар көбінесе иммундық жүйенің отралық органдарының ақуалығынан пайда болады. Ақаулықтың ауырлығына байланысты инфекциялық ауруларға шалдығу бейімділігі байқалады. Иммунитет көлемді бұзылған кезде адам жас кезінен бастап жиілеп жұқпалы аурулармен ауыра беріп, ақырында өлімге душар болады. Иммундық жүйенің орталық органында пайда болған ақаулық жүйелік жасушалармен байланысты. Ақаулықты эндогендік, немесе экзогендік факторлар тудыруы мүмкін. Қыйыстырылған иммунды тапшылықта басты рөл Т-лимфоциттердің ақаулығымен байланысты.
11.4.1.2. Екіншілік, немесе жүре пайда болған иммунды тапшылық
Екіншілік иммунды тапшылық біріншілікпен салыстырғанда туғаннан кейін калыпты іс атқаратын иммундық жүйенің бұзылуынан пайда болады. Ол айналадағы ортаның жағымсыз факторларының, немесе түрлі аурулардың әсерінен иммундық жүйенің зақымдалуына байланысты. Екіншілік иммунды тапшылық Т-және В жүйелері қатарынан, иммунитетің бейспецификалық факторларының жекелеп, немесе бірлесіп бұзылуынан туады. Екіншілік иммунды тапшылық жиі кездеседі. Оларды емдеп, калыпты жағдайына қайта келтіруге болады.
Екіншілік иммунды тапшылық төменгі жағдайлардан кейін болуы мүмкін: жұқпалы аурулардан (әсіресе вирустық), инвазиядан (протозойлық және гельминттік); күйгеннен; қатерлі ісіктен; жедел жүдегенен; көлемді хирургиялық операциялардан; радиациалық сәуледен; химиялық заттардан; қартайғаннан; дәрі-дәрмек қолданғанан.
Пайда болу мезгіліне сәйкес екіншілік иммунды тапшылық антенаталдық (ДиДжорджи синдромының тұқым қумайтын түрі), перинаталдық (жаңа туған перзенттің нейтропениясы) және постнаталдық болып бөлінеді.
Екіншілік иммунды тапшылықты клиникалық ағымы бойынша компенсацияланған, субкомпенсацияланған және декомпенсацияланған түрлерге бөледі. Компенсацияланған түрі кезінде оппортунистік инфекция туғызатын инфекциялық агенттерге сезімтал келеді. Субкомпенсацияланған түрінде ауру жиілеп созылмалы түрге айналады. Декомпенсацияланған түрде шартты-патогенді микробтар (ШПМ) тудырған жайылған инфекциялар және қатерлі ісіктер байқалады.
Екіншілік иммунды тапшылықтың тағы бір жікетелуі бар:
физиологиялық:
- нәрестелік,
- пубертанттық мезгілдік,
- жүктілік және сүттілік,
- қарттық,
- биоритмикалық,
экологиялық:
- маусымдық,
- эндогендік интоксикациялық,
- радиациялық,
- СВЧ(жоғары жиілікті сәуле).
патологиялық:
- инфекциядан кейінгі,
- стресстен пайда болған,
- реттеуші-метаболистік,
- дәрілік,
- онкологиялық.
Иммунды тапшылықтың екі түрі де, әсіресе екінші түрі, адам арасында кездеседі. Олар түрлі аурулар мен патологиялық жағдайлардың пайда болуына себепкер болады, сондықтан олардың алдын алу және иммундытроптық препараттармен емдеу шараларының қолданылынуы қажет.
11.4.2. Аутоиммунды аурулар
Аутоиммунды аурулар (аутоагрессиялы аурулар) – патогенезінде аутосенсибилизация шешуші рөл атқаратын аурулар (11.2-кесте).
Аутоиммунды реакция және аутоиммунды ауру түрі болады. Олардың механизімінің негізінде иммундық жүйе факторларының бойдағы калыпты жасушалар және тіндермен байланысуы жатады. Аутоиммунды ауруларға иммунды кешенді аурулар да жатады.
Аутоиммунды реакциялар калыпты жағдайда сау адамдарда және патологияда байқалады. Сау адамның бойында жүретін аутоиммунды реакция кажетті процестің бір түрі, өйткені сол процесс арқылы организм өлген, ескірген , өзгеріп керексіз болған жасушалардан үнемі арылып отырады.
Аутоиммунды ауру, немесе аутоаллергия сирек кездеседі. Процестің негізінде калыпты жағдайда болмайтын «тыйым салынған» иммундыкомпетентті жасушалардың клоны пайда болып, олар меншікті қалыпты жасушалар және тіндермен қарым-қатынасқа түсіп соның нәтижесінде аутоиммунды көрністің пайда болуы жатады. Мұндай жағдай, мысалы, дәрі қабылдағанның себебінен болуы мүмкін.
Аутоиммунды аурулардың органспецификалық, органбейспецификалық және араласқан түрі бар. Органспецификалық деп аутоантиденелердің ортақ антигендері бар жасушалар, немесе тіндермен байланысу зардабынан туған ауруларды айтады (Хашимото тиреоидиты, біріншілік микседема, тиреотоксикоз т.б.). Органбейспецификалыққа аутоантиденелердің қайшылас антигедері бар әр түрлі жасушалар, тіндермен байланысуынан пайда болған аурулар жатады (жүйелік қызыл жегі, ревматоидық артрит). Араласқан түрде екі механизм қатарлас жүреді.
Организмде аутоантиденелердін табылуы барлық аурудың дәләлі болмауы мүмкін, өйткені калыпты жағдайда организмде аутоантиденелер табылады. Олардың ауруға себепкер екенін дәләлдеу үшін арнаулы тәсілдер қолданылады. 11.2-кестеде адамның аутоиммунды ауруаларының тізімі келтірілген.
Кесте 11.2.
Аутоиммунық аурулар.
Иммундыпатологиялық табиғаты дәлелденген аурулар. | Иммундыпатологиялық табиғаты дәлелденілмеген аурулар. |
Жылылық аутоантиденелерге негізделген гемолитикалық анемия | Бауырдың біріншілік билиарлық циррозы |
Суықтық гемагглютининді гемолитилитикалық анемия | Карапайым үлдірек және пемфигоид |
Иммунологиялық негіздегі бедеулік | Идиотипті Аддисон ауруы |
Хашимото тиреоидиті | Идиотипті гипопаратиреоз |
Иммунды тромбоцитопения | Вакцинадан кейінгі энцефалит |
Суықтық гемоглобинурия | Түйінді периартериит |
Симпатикалық офтальмия | Дерматомиозит немесе полимиозит |
Пернициоздық анемия | Склеродермия |
Қан ұйуының аутоиммундық бұзылуы | Бейспецификалық ойық жаралы колит |
Белсенді созылмалы гепатит | Гипертиреоз |
Жүйелік қызыл жег | |
Ревматоидтық артрит | |
Созылмалы гломерулонефрит | |
|