Файл: Бекишев ., Танабаева Б. А. Шыарылан химия есептері (8 11 сыныптар) Алматы аза университеті, 2018.docx

Су артық мөлшерде алынған. Сондықтан түзілген натрий гидроксидінің массасын натрий бойынша есептейміз:
^{2Na0 + 2H}2^{O = 2NaOH + H}2^↑
^{Реакция теңдеуі бойынша: ν(NaOH) = ν(Na) = ν(H}2^)/2m(NaOH) = ν(NaOH) · M(NaOH) = 0,4 моль · 40 г/моль = 16 г

^m(Н2^{) = ν(Н}2^{) · M(Н}2^{) = 0,2 моль · 2 г/моль = 0,4 г}Ерітіндінің массасы:

^{m(ерітінді) = m(H}2^{O) + m(Na) - m(Н}2^{) = 200 г + 9,2 г – 0,4 г = 208,8 г}Түзілген ерітіндідегі натрий гидроксидінің массалық үлесі:

m⁽NaOH⁾16 г

ω⁽NaOH⁾= _m₍_{ер − ді}₎· 100% = _{208,8 г}· 100% = 7,6%

Жауабы: ω(NaOH) = 7,66 %.

Массалық үлесі 20%, массасы 250 г натрий хлоридінің ерітіндісі электролизденгенде 1,12 л (қ.ж.) сутек бөлінген. Осы реакция өнімінің шығымын және түзілген натрий гидроксидінің массасын есептеңіздер. Шешуі:

Алдымен еріген зат пен еріткіш массасын табамыз: m(NaCl) = m(ерітінді) ∙ ω(NaCl) = 250 · 0,2 = 50 г

Оның зат мөлшері:

_{ν(NaCl) =}m(NaCl) ₌50 г

= 0,855 моль

M⁽NaCl⁾58,5 г/моль

Электролиз процесі теңдеулерін жазамыз: ^{K(-): 2H}2^{O + 2e- → H}2^{↑ + 2OH-}

^{A(+): 2Cl}^{- – 2e- → 2Cl0 → Cl}2

электролиз

^{2NaCl + 2H}2^{O → 2NaOH + H}2^{↑ + Cl}2^↑
Соңғы жинақтап жазылған теңдеу бойынша есептеулер жүргіземіз:

m г х г 1,12 л

^{2NaCl + 2H}2^{O → 2NaOH + H}2 ^{+ Cl}2

58,5 г/моль 40 г/моль 22,4 л/моль
Сутектің теория бойынша бөлінуге тиісті мөлшері:

^{ν (Н}2^{) = ν(NaCl)/2 = 0,855 моль /2 = 0,427 моль}

Реакция кезінде бөлінген сутектің нақты зат мөлшері:

^ν(Н2^{) = 1,12 л/22,4 л/моль = 0,05}^моль
Сутектің щығымы:

^η(Н2^{) = 0,05 моль/0,4275 = 0,117 немесе 11,7%}^^12%.
Реакция теңдеуі бойынша түзілген натрий гидроксидінің зат мөлшері: ^{ν(NaOH) = 2ν(Н}2^{) = 2 ∙ 0,05 моль = 0,1 моль}
Оның массасы:

m(NaOH) = ν(NaOH) · M(NaOH) = 0,1 моль · 40 г/моль = 4,0 г.
^{Жауабы:}^η(Н2^{) = 12%; m(NaOH) = 4.0 г.}

§ 5.4. Магний және кальций. Олардың қосылыстары

^Mg^келесі^{заттардың}^{қайсысымен}^{әрекеттеседі:}^ZnCl2^,^KCl,^Cu(NO3⁾2^{, HNO}3^,^TiO2^?

Шешуі:

^{1) Mg + ZnCl}2 ^{= MgCl}2 ^{+ Zn}	^{4) Mg + 4HNO}3 ^{= 2NO + Mg(NO}3⁾2 ^{+ 2H}2^O
2) Mg + KCl →	^{5) 2Mg + TiO}2 ^{= 2MgO + Ti}
^{3) Mg + Cu(NO}3⁾2 ^{= Mg(NO}3⁾2 ^{+ Cu}

Келесі айналымдардың реакция теңдеулерін жазыңыздар:

Шешуі:

^a)^{Ca → CaO → Ca(OH)}2 ^{→ CaCl}2 ^{→ Ca}^ә)^{Mg → MgO → MgSO}4 ^→^Mg(NO3⁾2

^{2Са + О}2 ^{= 2CaO}

^{CaO + H}2^{O = Ca(OH)}2

^Ca(OH)2 ^{+ 2HCl = CaCl}2 ^{+ 2H}2^O

эл.тогы

^CaCl2(балқымасы) ^{→ Ca + Cl}2^↑

^{2Mg + О}2 ^{= 2MgO}

^{MgO + H}2^SO4 ^{= MgSO}4 ^{+ H}2^{О MgSO}4 ^{+ 2HNO}3 ^{= Mg(NO}3⁾2 ⁺^H2^SO4

II топтың бір металының 10 г үлгісіне тұз қышқылының артық мөлшерімен әсер еткенде 5,6 л (қ.ж.) газ бөлінген. Қандай металл реакцияға қатысқан?

Шешуі:

Химиялық реакция теңдеуі бойынша пропорция құрып, есептеу жүргіземіз:

10 г 5,6 л

^{Me + 2HCl = MeCl}2 ^{+ H}2^↑

х г/моль 22,4 л/моль
Бұдан: M(металл) = 40 г/моль. (Бұл - кальций)

Жауабы: кальций.

Массасы 10 г кальций және кальций оксидінің қоспасын сумен өңдегенде 1,12 л (қ.ж.) газ бөлінген: а) бастапқы қоспадағы кальций оксидінің массалық үлесін (%); б) алынған ерітіндідегі өнімнің массасын (г) табыңыздар.

Шешуі:

^{Ca + 2H}2^{O = Ca(OH)}2 ^{+ H}2^{↑ (1) CaO + H}2^{O = Ca(OH)}2 ^{+ Q (2)}
а) (1) теңдеу бойынша пропорция құрып, қоспадағы кальцийдің массасын табамыз: х г 1,12 л

^{Ca + 2H}2^{O = Ca(OH)}2 ⁺^H2^↑

40 г/моль 22,4 л/моль
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: ^{х г Ca – 1,12 л H}

2^,

^{40 г/моль Ca – 22,4 л H}2^{. Бұдан: х = 2 г Са.}

Демек, m(CaO) = m(қоспа) – m(Ca) = 10 г – 2 г = 8 г.
Кальций оксидінің қоспадағы массалық үлесі:
m⁽CaO⁾8 г

ω⁽CaO⁾= _m₍_қоспа₎∙ 100% = _{10 г}∙ 100% = 80%

^{б) Ca(OH)}2 ^{массасын есептеу үшін келтірілген екі реакция бойынша}есеп жүргіземіз:

2 г у г

^{Ca + 2H}2^{O = Ca(OH)}2 ^{+ H}2^↑

40 г/моль 74 г/моль
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз:

^{2 г Ca – у г Ca(OH)}2^,

^{40 г/моль Ca – 74 г/моль Ca(OH)}2^{. Бұдан: х = 3,7 г Ca(OH)}2^.
8 г z г

^{CaO + H}2^{O = Ca(OH)}2 ^{+ Q}

56 г/моль 74 г/моль
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз:

^{8 г CaО – z г Ca(OH)}2^,

^{56 г/моль CaО – 74 г/моль Ca(OH)}2^{. Бұдан: z = 10,57 г Ca(OH)}2^.
^∑m(Ca(OH)2 ^{) = 3,7 г + 10,57 г = 14,27 г}
^{Жауабы:}^{а) ω(CaO) = 80%; ә) ∑m(Ca(OH)}2 ^{) = 14,27 г.}

Әк суын ашық немесе жабық ыдыста сақтау керек пе? Жауаптарыңды реакция теңдеулерімен дәлелдеңіздер.

Шешуі:

Әк суын жабық ыдыста сақтау керек. Егер оны аузы ашық ыдыста қалдырып қойсақ, ол ауадағы көмірқышқыл газын сіңіріп, кальций карбонатына айналып кетеді, осылайша өз құрамын өзгертуі мүмкін.

^Са(ОН)2 ^{+ СО}2 ^{= СаСО}3^{↓ + Н}2^О

Магний гидроксиді ерітіндісі арқылы көмірқышқыл газын өткізгенде жүретін химиялық реакция теңдеулерін жазыңыздар. Шешуі:

^Mg(ОН)2 ^{+ СО}2 ^{= MgСО}3^{↓ + Н}2^О

Келесі айналымдардың химиялық реакция теңдеулерін жазыңыздар:^Ca(OH)2 ^{→ CaCO}3 ^{→ Ca(HCO}3⁾2 ^{→ CaCO}3 ^{→ CaO →}^CaCl2

Шешуі:

^Ca(OH)2 ⁺^H2^CO3 ⁼^CaCO3 ⁺^2H2^O
^CaCO3 ^{+ CO}2 ^{+ H}2^{O =}^Ca(HCO3⁾2

^Ca(HCO3⁾2 ^{= CaCO}3 ^{+ CO}2 ⁺^H2^O
^CaCO3 ^{→ CaO +}^CO2^↑
^{CaO + 2HCl = CaCl}2 ⁺^H2^O

Егер өнімнің шығымы теориялық мүмкіндіктің 85%-ын құрайтын болса, құрамында 20% қоспасы бар 200 кг әктастан қанша сөндірілген әк алуға болады?

Шешуі:

Пропорция құрамыз:

200 кг - 100% әктас,

х кг - 20% қоспа. Бұдан: х = 40 кг қоспа.
^m(CaCO3^{) = 200 кг (әктас рудасы) – 20 кг (бос жыныс) = 160 кг.}
160 кг у кг

^CaCO3 ^{→ CaO + CO}2^↑

100 г/моль 56 г/моль
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: ^{160 кг CaCO}3 ^{– у кг CaO,}

^{100 г/моль CaCO}3 ^{– 56 г/моль CaO. Бұдан: у = 89,6 кг.}
Өнімнің шығымын ескерсек:

89,6 кг – 100%

z кг – 85%. Бұдан: z = 76,16 кг CaO.
76,16 кг n кг

^{CaO + Н}2^{О = Са(ОН)}2

56 г/моль 74 г/моль
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: ^{76,16 кг CaO – n кг Са(ОН)}2^,

^{56 г/моль CaO – 74 г/моль Са(ОН)}2^{. Бұдан: n = 100,64 кг.}

Жауабы: 100,64 кг.

§ 5.5. Судың кермектілігі және оны кетіру жолдары

4. Үй жағдайында судың кермектігін қалай жоюға болады?

Шешуі:

Уақытша кермектікті қайнату арқылы кетіруге болады: ^Ca(HCO3⁾2 ^{↔ CaCO}3^{↓ + H}2^{O + CO}2^{↑ (қайнату)}

^Mg(HCO3⁾2 ^{↔ MgCO}3^{↓ + H}2^{O + CO}2^{↑ (қайнату)}

Түзілген кальций және магний карбонаттары суда ерімейтін болғандықтан қақ түзеді. Тұрмыста оны еріту үшін сірке қышқылының сұйытылған ерітіндісін қолдануға болады:

^CaCO3 ^{+ СH}3^{COOH = Ca(CH}3^COO)2 ^{+ H}2^{O + CO}2^{↑ MgCO}3 ^+СH3^{COOH = Mg(CH}3^COO)2 ^{+ H}2^{O + CO}2^↑

Cудың уақытша кермектігін кетіру үшін өнеркәсіпте ізбестік, натрондық және содалық әдістерді қолданады.

Судың уақытша кермектігін кетіру әдістері

Химиялық реакция теңдеулері	Әдістің аты
^Ca(HCO3⁾2 ^{+ Ca(OH)}2 ^{= 2CaCO}3^{↓ + 2H}2^O ^Mg(HCO3⁾2 ^{+ Ca(OH)}2 ^{= 2CaCO}3^{↓ + Mg(OH)}2^{↓ + 2H}2^O	«Ізбестік»
^Ca(HCO3⁾2 ^{+ 2NaOH = 2CaCO}3^{↓ + Na}2^CO3 ^{+ 2H}2^{O Mg(HCO}3⁾2 ^{+ 4NaOH = Mg(OH)}2^{↓ + Na}2^CO3 ^{+ 2H}2^O	«Натрондық»
^Ca(HCO3⁾2 ^{+ Na}2^CO3 ^{= 2CaCO}3^{↓ + 2NaHCO}3 ^Mg(HCO3⁾2 ^{+ Na}2^CO3 ^{= 2MgCO}3^{↓ + 2NaHCO}3	«Содалық»

Шәйнектегі карбонаттық қақты қалай жоюға болады? Химиялық реакция теңдеулерін жазыңыздар.

Шешуі:

Шәйнектегі карбонаттық қақты кетіру үшін шәйнекке суды толтырып құйып, оған сірке қышқылының сұйытылған ерітіндісін 2-3 ас қасық қосып, қайнату қажет:

^CaCO3 ^{+ СH}3^{COOH = Ca(CH}3^COO)2 ^{+ H}2^{O + CO}2^{↑ MgCO}3 ^{+ СH}3^{COOH = Mg(CH}3^COO)2 ^{+ H}2^{O + CO}2^↑

Кермек суда 80 мг/л кальций гидрокорбонаты және 20 мг/л магний гидрокарбонаты бар. Осындай судың 1 литрін жұмсарту үшін қанша сода қажет?

Шешуі: 0,08 г х г

^Ca(HCO3⁾2 ^{+ Na}2^CO3 ^{= CaCO}3^{↓ + 2NaHCO}3

162 г/моль 106 г/моль
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: ^{0,08 г Ca(HCO}3⁾2 ^{– х г Na}2^CO3^,

^{162 г/моль Ca(HCO}3⁾2 ^{– 106 г/моль Na}2^CO3^{. Бұдан: х = 0,053 г.}
0,02 г у г

^Mg(HCO3⁾2 ^{+ Na}2^CO3 ^{= MgCO}3^{↓ + 2NaHCO}3

146 г/моль 106 г/моль

Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: ^{0,02 г Mg(HCO}3⁾2 ^{– у г Na}2^CO3^,

^{146 г/моль Mg(HCO}3⁾2 ^{– 106 г/моль Na}2^CO3^{. Бұдан: у = 0,015 г.}
^∑m(Na2^CO3^{) = 0,053 г + 0,015 г = 0,068 г.}

^{Жауабы:}^∑m(Na2^CO3^{) = 0,068 г.}

тарау. Маңызды d-элементтер және олардың қосылыстары

§ 6.1. d-элементтердің жалпы сипаттамасы

Хром оксидтерінің бірінде 23,5% оттек бар. Осы оксидтің формуласын анықтаңыздар.

Шешуі:

Хром оксидінің 100 г үлгісін алып, оның құрамындағы екі элемент атомдарының зат мөлшерлерінің қатынасын есептейік:
m(O) = 23,5 г; m(Cr) = 100 г – 23,5 г = 76,5 г
Олардың зат мөлшерлерінің қатынасы:

ν⁽Cr⁾׃ ν⁽O⁾=

76,5 г

52 г/моль

23,5 г

׃

16 г/моль
= 1,47 моль ∶ 1,47 моль = 1: 1

Яғни, оксидтің формуласы: CrO.
Жауабы: CrO.

§ 6.2. Мыс

Келесі айналымдарды жүзеге асыратын реакция теңдеулерін жазыңыздар:

Шешуі:

^а)^{CuO→Cu→CuCl}2^→Cu(OH)2^→CuSO4 ^ә)^CuCl2^{→Cu→CuO→Cu(NO}3⁾2^→Cu(OH)2

^{CuO + H}2 ^{→ Cu +}^H2^O
^{Cu + Cl}2^→^CuCl2

^{2Cu + 4HCl + O}2 ^{→ 2CuCl}2 ^{+ H}2^O

^CuCl2 ^{+ 2NaOH = Cu(OH)}2 ⁺^2NaCl
^Cu(OH)2 ^{+ H}2^SO4 ^{→ CuSO}4 ⁺^H2^O

эл.тогы

^CuCl2 ^{(балқымасы) → Cu +}^Cl2^↑
^{2Cu + O}2 ^→^2CuO
^{CuO + 2НNO}3 ^{→ Cu(NO}3⁾2 ⁺^H2^O
^Cu(NO3⁾2 ^{+ 2NaOH = Cu(OH)}2 ⁺^2NaNO3

Массасы 10 г темір тақташаны мыс купоросы ерітіндісіне батырған. Біраз уақыттан кейін оны ерітіндіден алып, кептіріп, өлшегенде, оның массасы 1 г артқаны анықталған. Тақташаға мыстың қанша массасы қонған?