Файл: Бекишев ., Танабаева Б. А. Шыарылан химия есептері (8 11 сыныптар) Алматы аза университеті, 2018.docx

^{Реакция теңдеуі бойынша: ν(С) = ν(CO}2^{) = ν(CaCO}3^↓)
^m(CaCO3^{) = ν(CaCO}3^{) ∙ M(CaCO}3^{) = 76,67 моль ∙ 100 г/моль = 7667 г}
^{Жауабы:}^ν(CaCO3^{) = 76,67 моль; m(CaCO}3^{) = 7667 г.}

Қазақстандағы мұнай, газ және көмірдің негізгі кен орындары

Массасы 5 кг антрацитті жаққанда, 8,96 м³ көмірқышқыл газы (қ.ж.) түзілді. Антрациттегі көміртектің массалық үлесін есептеңіздер. Шешуі:

^{С + О}2 ^→^CO2

_{ν(СО ) =}V(CO₂) ₌8960 л

= 400 моль

2 _V_M

22,4 л/моль

^{Реакция теңдеуі бойынша: ν(СО}2^{) = ν(С) = 400 моль}
m(C) = ν(С) ∙ M(С) = 400 моль ∙ 12 г/моль = 4800 г
m(C) 4800 г

ω⁽C⁾= _m₍_{антрацит}₎∙ 100% = _{5000 г}∙ 100% = 96%

Жауабы: ω(C) = 96%.

Азот пен пропанның 4 л қоспасын жаққанда түзілген өнімдерді кальций гидроксиді ерітіндісі арқылы өткізгенде, 16 г карбонат және 25,9 г гидрокарбонат түзілді. Газ қоспасындағы пропанның көлемдік үлесін анықтаңыздар.

Шешуі:

^С3^Н8 ^{+ 5О}2 ^{→ 3СО}2 ⁺^4Н2^{О (1)}

16 г

^СО2 ^{+ Са(ОН)}2 ^{→ СаСО}3 ⁺^Н2^{О (2)}

100 г/моль

25,9 г

^СаСО3 ^{+ Н}2^{О + СО}2 ^→^Са(НСО3⁾2 ⁽³⁾

162 г/моль

Түзілетін екі өнімнің де массалары берілген кезде қай заттың зат мөлшері аз, сол бойынша есептеуді жүргіземіз.

m(СаСО₃)

16 г

3
ν(СаСО₃) = _{М(СаСО )}= _{100 г/моль}= 0,16 моль

m(Са(НСО₃)₂)
25,9 г

3 2
ν(Са(НСО₃)₂) = _{М(Са(НСО ) )}= _{162 г/моль}= 0,16 моль

Екі заттың да зат мөлшерлері тең болғандықтан, пропорцияны екі реакция теңдеуіне де сүйеніп шешуге болады.
Реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз: ^{1 моль СаСО}3 ^{- 1 моль СО}2^,

^{0,16 моль СаСО}3 ^{- х моль СО}2^{. Бұдан: х = 0,16 моль.}
^{Яғни, 0,16 моль СО}2 ^{карбонаттың түзілуіне жұмсалған. Дәл сондай}мөлшерде гидрокарбонаттың түзілуіне де жұмсалған.

^Σν(СО2^{) = 0,16 моль + 0,16 моль = 0,32 моль}Көмірқышқыл газының көлемін біле отырып, (1) теңдеу бойынша пропанның жұмсалған көлемін анықтауға болады:

^{1 моль С}3^Н8 ^{– 3 моль СО}2^,

^{у моль С}3^Н8 ^{– 0,32 моль СО}2^{. Бұдан: х = 0,10 моль.}

^{Оның көлемі: V(СО}2^{) = ν(СО}2^{) ∙ V}M ^{= 0,10 моль ∙ 22,4 л/моль = 2,24 л}

Жауабы: 56%.

V(CO₂)

φ =

V(қоспа)
∙ 100% =

2,24 л

4 л
∙ 100% = 56%

Қаныққан біратомды спирттер

Көлемі 33,6 л (қ.ж.) этиленді гидратациялағанда түзілетін этанолдың массасын табыңыздар.

1 ... 31 32 33 34 35 36 37 38 ... 46

Шешуі:

33,6 л х г

^С2^Н4 ^{+ Н}2^{О →}^С2^Н5^ОН

22,4 л/моль 46 г/моль

ν(С₂Н₄) =

V(С₂Н₄) V_M

33,6 л

= = 1,5 моль

22,4 л/моль

^{Реакция теңдеуі бойынша: ν(С}2^Н4^{) = ν(С}2^Н5^{ОН) = 1,5 моль m(С}2^Н5^{ОН) = ν(С}2^Н5^{ОН) ∙ M(С}2^Н5^{ОН) = 1,5 моль ∙ 46 г/моль = 69 г}

^{Жауабы:}^m(С2^Н5^{ОН) = 69 г.}

Массасы 9 кг глюкозаны спирттік ашытқанда түзілетін этил спиртінің көлемін есептеңіздер. Этанолдың тығыздығы 0,789 г/мл. Шешуі:

^{9 кг}Спирттік ашу ^х^г

^С6^Н12^О6 ^{→ 2С}2^Н5^{ОН + 2СО}2

180 г/моль 46 г/моль

m(С₆Н₁₂О₆)
9000 г

ν(С₆Н₁₂О₆) = _{М(С Н}

= = 50 моль

О ) 180 г/моль

6 12 6
^{Реакция теңдеуі бойынша: ν(С}2^Н5^{ОН) = 2ν(С}6^Н12^О6⁾

^{Олай болса, ν(С}2^Н5^{ОН) = 50 моль ∙ 2 = 100 моль m(С}2^Н5^{ОН) = ν(С}2^Н5^{ОН) ∙ M(С}2^Н5^{ОН) = 100 моль ∙ 46 г/моль = 4600 г}

Оның көлемі:

_{V(C H OH) =}m⁽C₂H₅OH⁾₌4600 г

= 5830 мл

² ⁵ ρ⁽C₂H₅OH⁾0,789 г/мл
^{Жауабы:}^V(С2^Н5^{ОН) = 5830 мл ≈ 5,83 л.}

Спирттердің қасиеттері

10. Массасы 9,2 г оттекті органикалық затты жаққанда 17,2 г көмірқышқыл газы және 10,8 г су алынды. Бұл заттың сутек бойынша салыстырмалы тығыздығы 23. Заттың молекулалық формуласын анықтаңыздар.

Шешуі:

Өнімдердің формулалары бойынша пропорциялар құрамыз:

^{17,2 г СО}2 ^{- х г С,} ^{44 г СО}2 ^{- 12 г С. Бұдан: х = 4,7 г.}	^{18 г Н}2^{О - 2 г Н,} ^{10,8 г Н}2^{О - у г Н . Бұдан: у = 1,2 г.}
4,7 + 1,2 = 5,9 г. Демек, заттың құрамында 9,2 – 5,9 = 3,3 г оттек бар болғаны.

Заттың құрамына кіретін элемент атомдарының зат мөлшерлерінің өзара қатынасы:

x ∶ y =

m(C)

M(C)

m(Н)

∶

M(Н)

m(О)

∶ =

M(О)

4,7

∶

12

1,2

∶

1

3,3

16
= 0,4: 1,2: 0,2 = 2 ∶ 6: 1

^{Демек, бұл заттың эмпирикалық формуласы - С}2^Н6^{О. Заттың шынайы}формуласын анықтау үшін оның сутек бойынша салыстырмалы тығыздығын пайдаланамыз:
М(С_хН_уO_z) = M(H₂) · D_(H₂₎(C_xH_yO_z) = 2 г/моль · 23 = 46 г/моль

^М(Сх^Ну^Oz⁾⁼^М(С2k^Н6k^Ok⁾^^{46 = kM(С}2^Н6^O)^^{46 = k∙46}^^{k =}^1.
^{Демек, белгісіз қосылыстың молекулалық формуласы - С}2^Н5^ОН.
^{Жауабы:}^С2^Н5^{ОН (этанол).}

8.4 Көпатомды спирттер

Мөлшері 1 моль этиленгликольді натриймен әрекеттестіргенде қандай көлем (қ.ж.) сутек бөлінеді?

Шешуі:

1 моль х л

^CH2^{OH – CH}2^{OH + 2Na→ CH}2^{ONa – CH}2^{ONa + H}2^↑

1 моль 22,4 л/моль

^{Реакция теңдеуі бойынша: ν(С}2^Н4^(ОН)2^{) = ν(H}2^{) = 1 моль}

^{Олай болса, V(H}2^{) = ν(С}2^Н5^{ОН) ∙ V}M ^{= 1 моль ∙ 22,4 л/моль = 22,4 л.}

^{Жауабы:}^V(H2^{) = 22,4 л.}

Массасы 15,5 г екіатомды спирт алу үшін қандай органикалық қосылысқа калий перманганатының ерітіндісін қосу керек және көмірсутектің массасын табыңыздар.

Шешуі:

Жоғарыда айтып өткендей, бұл екіатомды спирт – этиленгликоль. Оны этилен атты көмірсутекке калий перманганатының ерітіндісін қосып алады:

^{[O] + H}2^O

^СН2 ^{= СН}2 ^{→ СH}2^{OH – CH}2^OH

^KMnO4

m(C₂H₄(OH)₂)

15,5 г

ν(C₂H₄(OH)₂) = _{M(C H (OH) )}= _{62 г/моль}= 0,25 моль

2 4 2
^{Реакция схемасы бойынша: ν(С}2^Н4^(ОН)2^{) = ν(С}2^H4^{) = 0,25 моль}

^{Оның массасы: m(С}2^H4^{) = ν(С}2^H4^)∙M(С2^H4^{) = 0,25 моль∙28 г/моль = 7 г.}

^{Жауабы:}^m(С2^H4^{) = 7 г.}

8.5. Фенолдар

Бензол мен фенолдың қоспасына бромды су қосқанда, 4,97 г трибромфенол алынады. Қоспада неше грамм фенол болғаны? Шешуі:

Бензол бромды сумен әрекеттесіп, трибромфенол түзбейді, сондықтан бұл есепте трибромфенолды фенол түзіп отыр.
^С6^Н5^{ОН + 3Br}2 ^{→ C}6^H2^(Br)3^{OH↓ + 3HBr}
Осы реакцияның көмегімен қоспадағы фенолдың массасын анықтаймыз. Фенолдың молекулалық массасы – 94 г/моль; трибромфенолдың салыстырмалы молекулалық массасы – 331 г/моль.

m(C₆H₂(Br)₃OH)

4,97 г

ν(C₆H₂(Br)₃OH) = _{M(C H (Br) OH)}= _{331 г/моль}= 0,015 моль

6 2 3
^{Реакция теңдеуі бойынша: ν(C}6^H2^(Br)3^{OH) = ν(С}6^Н5^{ОН) = 0,015 моль m(С}6^Н5^{ОН) = ν(С}6^Н5^{ОН) ∙ M(С}6^Н5^{ОН) = 0,015 моль ∙ 94 г/моль = 1,4 г}

^{Жауабы:}^m(С6^Н5^{ОН) = 1,4 г.}

Көлемі 1,12 л ацетиленді (қ.ж.) реакциядан бөлініп шыққан сутекпен толық гидрлеу үшін 9,4%-тік фенолдың бензолдағы ерітіндісінің (ρ = 0,9 г/cм³) қандай көлемі натриймен әрекеттесуі қажет?

Шешуі:

реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз:

11,2 л х л

^{НС ≡ СН + 2Н}2 ^{→ Н}3^С^–^СН3 ⁽¹⁾

22,4 л/моль 22,4 л/моль

^{22,4 л C}2^H2 ^{- 44,8 л Н}2^,

^{1,12 л C}2^H2 ^{- х л Н}2^{. Бұдан: х = 2,24 л.}

реакция теңдеуі бойынша пропорция құрамыз:

у г 2,24 л

^2С6^Н5^{ОН + 2Na → 2C}6^H5^ONa⁺^H2 ⁽²⁾

94 г/моль 22,4 л/моль

^{2 ∙ 94 г/моль С}6^Н5^{ОН - 22,4 л Н}2^,

^{у г С}6^Н5^{ОН - 2,24 л Н}2^{. Бұдан: у(С}6^Н5^{ОН) = 18,8 г.}