Файл: Бекишев ., Танабаева Б. А. Шыарылан химия есептері (8 11 сыныптар) Алматы аза университеті, 2018.docx

Көп электронды атомдардың орбитальдарының электрондармен толтырылуы энергияның минимум принципімен, Паули принципімен және Хунд ережесімен анықталады, ал орбитальдардың энергияларының өсуі бойынша орналасуы Клечковский ережесімен анықталады. Осыған сәйкес екінші және үшінші период элементтерінің сыртқы атомдық орбитальдарының электрондармен толтырылуы төмендегі суретте келтірілген. Олар сәйкесінше азот пен фосфор элементтері.

N 2ē)5ē) P 2ē)8ē) 5ē)

12^Mg,14^Si,15^P,18^{Ar атомдарының электрондық және графиктік} формулаларын жазыңыздар.

Шешуі:

12^{Mg электрондық}^{формуласы:}1s²2s²2p⁶3s²

Графиктік формуласы:

14^{Si электрондық формуласы: 1s22s22p63s23p2}Графиктік формуласы:

			↑	↑
III			↑↓
	↑↓	↑↓	↑↓
II	↑↓
I	↑↓

15^{P электрондық формуласы: 1s22s22p63s23p3}

Графиктік формуласы:

				↑	↑	↑
III				↑↓	p
	↑↓	↑↓	↑↓	s
II	↑↓	p
I	↑↓
	s

18^{Ar электрондық формуласы: 1s22s22p63s23p6}Графиктік формуласы:

				↑↓	↑↓	↑↓
III				↑↓	p
	↑↓	↑↓	↑↓	s
II	↑↓	p
I	↑↓
	s

9. Элементтің сыртқы энергетикалық деңгейінің құрылысы мынадай:

III	↑↓		↑
	s		p

Бұл қай элемент?

Шешуі:

Бұл элемент – III периодта орналасқан, себебі соңғы электрондық қабаты 3-ші деңгеймен аяқталып отыр. Алдыңғы электрондық деңгейшелерінде жалпы 10ē бар деп есептеп оған соңғы 3ē қосамыз, сонда 13ē бар элемент – алюминий.

§ 1.5. Д. И. Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесінің құрылымын негіздеу

Элементтер қандай белгілері бойынша s-, p-, d-, f-топшаларға бөлінеді?

Шешуі:

Валенттік электрондарының орналасуына байланысты элементтер s-, p-, d-, f-топшаларға бөлінеді.

Неліктен III периодта d-элементтер жоқ?

Шешуі:

III периодта – үш энергетикалық деңгей болып, соңғы деңгейі ns²np⁶ электрондық конфигурациясы бар элемент атомдарымен аяқталады. d- электрондық деңгейше 4s² конфигурациясынан кейін, яғни IV периодтан кейін басталады. Себебі,

d-орбиталінің энергиясы 4s²-ге қарағанда төмен.

	3d					↑↓	↑↓	↑↓	↑↓	↑↓
IV	4s	↑↓
III	3p		↑↓	↑↓	↑↓
III	3s	↑↓
II	2p		↑↓	↑↓	↑↓
II	2s	↑↓
I	1s	↑↓

6. Қай деңгейше (5d- немесе 6s-) электрондармен бұрынырақ толтырылады? 5d- және 6s-деңгейшелердің толтырылу реті қандай? Шешуі:

Клечковский ережесі бойынша электрондық деңгейшелердің толуы (n+l) қосындысының өсу реті бойынша, ал (n+l) қосындысы тең болғанда, n санының өсу реті бойынша жүзеге асады. Осыған сәйкес әртүрлі элементтердің атомдарындағы орбитальдардың бірінен кейін бірінің электрондармен толу қатары құрылған:

Периодтар	I	II	III	IV	V	VI	VII
Орбитальдар	1s	2s,2p	3s,3p	4s,3d,4p	5s,4d,5p	6s,4f,5d,6p	7s,5f,6d,7p

5d- және 6s-деңгейшелердің толтырылу реті: 6s,4f,5d,6p.

§ 1.9. Атомдардың валенттілігі және тотығу дәрежесі

3. Химиялық элементтердің периодтық жүйесі бойынша валенттік пен тотығу дәрежесінің мәнін қалай анықтауға болады?

Шешуі:

Валенттілік мәні берілген атомның басқа атомдармен қосылғандағы химиялық байланыстың саны ретінде анықталады. Валенттік рим цифрымен көрсетіледі және ол нақты сан, бөлшек сан бола алмайды.
Тотығу дәрежесі – бұл қосылыстар тек иондардан тұрады деп есептегенде табылған қосылыстардағы атомдардың шартты немесе

нақты заряды. Тотығу дәрежесі араб сандарымен өрнектеліп, оң, теріс, нөл және бөлшек сан бола алады.

Берілген қосылыстардағы көміртек атомының валенттігі мен тотығу дәрежелерін анықтаңыздар:

Шешуі:

	^{а) СО}2	^{ә) С}2^Н6	б) НСООН	^{в) СН}3^ОН
Валенттігі	IV	IV	IV	IV
Тотығу дәрежесін есептейік	х∙1 + (-2)∙2=0 x – 4 = 0 x = - 4	-х∙2 + 1∙6=0 -2x + 6 = 0 -x = -6/2 х = +3	1∙1+x∙1+(-2)∙1+(-2)∙1+1∙1=0 1+x-2-2+1=0 x-2=0 x = +2	x∙1+3∙1+(- 2)∙1+1∙1=0 x+3-2+1=0 x+2=0 x = -2
Тотығу дәрежесі	- 4	+ 3	+ 2	- 2

Келтірілген қосылыстардағы барлық элементтердің тотығу^{дәрежелерін анықтаңыздар:}^{а) Sn(SO}4⁾2^{; ә) Na}3^SbO3^{; б) BiCl}3^{; в) K}2^ZnO2^{; г) РН}3^. Шешуі:

Қосылыстардың құрамындағы элементтердің тотығу дәрежелерін

«Химия – 10» оқулығының 67-68 беттерінде келтірілген ережелерге сүйеніп есептеуге болады.

Заттар	Тотығу дәрежесі белгісіз элементтің тотығу дәрежесін есептейік	Тотығу дәрежесі
^{а) Sn(SO}4⁾2	х∙1+6∙2+(-2)∙8=0 х+12-16=0 x=+4	+4
^{б) Na}3^SbO3	+1∙3+x∙1+(-2)∙3=0 3+x-6=0 x=+3	+3
^{в) BiCl}3	+х∙1+(-1)∙3=0 х-3=0 x=+3	+3
^{г) K}2^ZnO2	+1∙2+x∙1+(-2)∙2=0 2+x-4=0 x=+2	+2
^{е) РН}3	+x∙1+(-1)∙3=0 х-3=0 x=+3	+3