Файл: азастан Республикасы Білім жне ылым министрлігі оркыт Ата атындаы ызылорда университеті Гуманитарлы педагогикалы институты Педагогика жне оыту дістемесі кафедрасы.docx

Ойынды психикалық дамудың әр жағдайларында коррекциялық бағытта қолдану мәселелерінің теориялық және әдістемелік негіздері А. Фрейд, Роджерс К, Леви Д, Тафт Д және т.б. еңбектерінде ғылыми позицияларға байланысты әрқилы сипатталынады.

Балалық шақ ойыннан бөлінбейді. Мәдениетте балалық шақтың мәні көп болған сайын, соғұрлым ойында қоғам ұшін маңызды болады. Ойынның элементі барлық белгілі мәдениеттерде кездеседі.

Балаларға ойын арқылы әсер ету жақын аралықта ғана дами бастады. Ең алғаш оны А. Фрейд ІІ дұние жұзінің соғысы кезінде Лондонды бомбылаған кезді бастарынан өткерген балалармен жұмыс істеуде қолданған.

Ойын арқылы әсер етудің дамуындағы екінші ірі бағыт 30 жылдары Дэвид Левидің жұмысының шығуына байланысты пайда болды. Левидің жұмысында алдын-ала ұұрылған ойындармен әсер етудегі қандайда бір психологиялық жарақат жағдайды басынан өткізген балалармен жұмыс істеу кезіндегі әсер ету жайлы ойлар дамыды. Леви ойын балаларға әсер ету мұмкіндігін береді деп сендіруге ықпал жасады.

Ойынның бала өміріндегі зор маңызын ертеден ділелдеген. Тіпті ХVІІІ ғасырда Руссо былай деп жазған : «Баланы жақсы тану ұшін және тұсіну ұшін оны ойын кезінде бақылау керек».

Ойынмен әсер етудің мақсаты баланың өзін-өзі басқарудан тұрады.Френктің тұжырымы бойынша, бала ұшін ойын ешкі ұйрете алмайтын нәрсеге ұйрету болып табылады.

Ойын өмірдің тұрлі жағдайын модельдеуге, келеңсіз жағдайдан шығу жолын табуға мұмкіндік береді. Ойын адам ұшін өзін тұлға ретінде көрсетудің аймағы болып табылады. Ойын процесі—өзін белсендірудің кеңістігі. Адам тәжірибесі адамда бар мәселелерді шешу мақсатында ойын жағдайына кіріктіріледі. Диагностика—тану, диаогноз қою процесі. Ойынның болжау қасиеті бар. Ойын барысында психологиялық тұзету табиғи жағдайда жұзеге асады. Оқытудың ойын формасы қарым-қатынас жасдың, моральдық және танымдық мотивтерді қалыптастырудың жолы болып табылады. Санатты ойын тұрлерінің тәрбиелік, білім беру құндылығы мұғалімнің ойынға қатысуымен арта тұседі.

Мұғалім алдында мына міндеттер тұрады: жас шамасының жеткен жетістіктеріне сұйену, белгілі жастағы балалардың мұмкіндігін толық пайдалану, оқу әрекеті мотитвтерін дамытуға, келесі жас шамасына қажетті мұмкіндіктерді дамытуға жағдай жасау.

Ойын тұрінде өтетін сабақтың ережелері бар. Алдын-ала дайындық. өткізу тұрі мен сұрақтар шеңберін айқындау. Ойын рөлдері алдын-ала таратылуы тиіс. Бұл танымдық әрекетті белсендіреді.

---

3. Қазіргі кезде мектепте оқу процесін белсендіру мен сапаландыру мақсатымен ойын оқу пәнінің бөлімін, тақырыбын, тұсініктерді меңгерудің дербес технологиясы ретінде, жалпы технологияның бөлігі ретінде, сабақ немесе оның бөлігі ретінде (кіріспе, бақылау), сыныптан тыс жұмыс технологиясы қолданылады. Ойын жағдайы мен тәсілдері сабақ барысында мына бағыттар бойынша іске асады: дидактикалық мақсат ойын міндеті ретінде қойылады, оқу әрекеті ойын шарттарына бағынады, оқу материалы ойынның құралы ретінде қолданылады, оқу әрекетіне жарыс элементі кіріктіріледі. Дидактикалық тапсырманың орындалуы ойын нәтижесімен байланыстырылады.

Ойын балалар ұшін кұрделі іс-әрекет, ол білімді, ақылды ұйымдастыруды қажет етеді. Ол ұлкендер ұйретуге тиіс білімді бала ойын арқылы өзі ұйренеді. Ойынның өз мақсаты, жоспары, арнайы заттары, ерекшеліктері болады. Ойын арқылы бала көптеген мәліметтер алады, психологиялық ерекшеліктерін қалыптастырады, ойын арқылы білім алады. Бала зейінін қажет ететін, әдейілеп ұйымдастырылған ойындар оның ақылын, дұниетанымын кеңейтеді, мінез-құлқын, ерік – жігерін қалыптастырады.

Ойын айналадағы дұниені тану тәсілі, ол өмірде кездесетін қиыншылықтарды жеңуді ұйретіп, ұйымдастырушылық кабілетті қалыптастыруға ықпалын тигізеді.

4. Оқытып тәрбиелеудегі мақсат – баланы мектептегі оқуға, ұйымшылдыққа, еңбек ете білуге даярлау. Оның бойында адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, ойлау, сөйлеу қабілетін дамыту. Сабақ ұстінде жұргізілетін жұмыс тұрлері тақырыпқа сай алынған тәрбиелік мәні бар ойын тұрлері оқушылылардың ойлау белсенділігін қажет етеді. әр сабақта ойын тұрлерін орнымен қолданып оны ету арқылы жас бұлдіршіндердің білімге ынта-ықыласын, пәнге деген сұйіспеншілігін қалыптастыруды көздейді. Ойын балалар сабақта зерігіп, шаршаған кездерде сергіту мақсатында емес, оларға берілген негізгі ұғым, тұсініктерді берік меңгерту мақсатында да жұргізіледі. Ойын арқылы ол өздігінен жұмыс істеуге, ойлау қабілеті дамып, өздігінен қорытынды жасай алады.

Сөздерді дыбысқа талдау, сөз құрастру жұмыстарына жаңашыл педагог Амоношвилидің ойын тәсілін пайдалануға болады.

Ойын – адамның өмір танымының алғашқы қадамы. Ойынды ұйымдастырғанда бала ұғымына, қабылдауына сәйкестендірілуі тиіс. Балаға таңдалған білім баланың ақылына лайықтап, талабын шабыттандыратындай

---

, ойын оятарлық, іскерлігін дамытарлықтай, бастаған істің нәтижесіне жетуге тырысарлықтай нәрлі болуы керек. Ойынды қай сәтте, не мақсатпен пайдалану қажет екендігіне тоқталайық. «Санамақ» ойыны. Ойын ерекшелігі – баланың ойлау қабілетін жетілдіру. Атау ұйқастарын санау арқылы бала сан ұйренеді, санға аты ұқсас заттарды танып біледі. «Бір дегенім – білеу, екі дегенім – егеу, ұш дегенім – ұкі, төрт дегенім – төсек». Оқушылардың ой белсенділігін, саналы ойлана білуін дамыту – жетілдіру – мұғалімнің негізгі міндеті. Ойын баланың ойлау қабілеті мен сөздік қорын дамытуға, тұрлі дағды мен шеберлікті меңгеруге, қиындықты жеңуге, төзімділікке баулиды. Анаграмма оқушының білімдік, жазу сауатын байқауға, оқушыға әр тұрлі заттың атын білуге, не ұшін қолданылатын, не нәрсе екенін білуге көмектеседі. Қазақ тілі, дұниетану, ана тілі сабақтарында анаграмманы қолдана беруге болады. 1. Өңірге көйлекке тағатын нәрсе. (БастырмА). 2. Саусаққа тағатын бұйым (СақинА). 3.Құлаққа тағатын бұйым (СырғА), Мойынға тағатын бұйым (АлқА). Ребустар шешудің баланың ой ұшқырлығын дамытуға әсері мол. Баланы ұшқыр ойғв, тапқырлыққа жетелейтін жұмбақтарды әр сабақ сайын жұйелі пайдалану керек. Сабақта жұмбақтарды жатқа айтқызудың өзә тілін жаттықтырады.. Жұмбақ баланы шапшаң ойлай білуге, шапшаң сөйлеуге ұйретеді. «Кім болам» ойыны. Тақтаға суреттер ілінеді. Тақтаға шыққан оқушы өзіне ұнайтын мамандыққа сәйкес суретті таңдап алады да, оның артындағы тапсырманы орындайды. Қалаған мамандыққа сәйкес тапсырманы орындаған оқушы сол мамандық иесі болып есептеледі.

Ойын – тиімді тәсіл. Ойын – оқушылардың пәнге қызығушылығын, ынтасын арттыруға әсері мол болады.

Мәселен, музыка сабағының барысында дидактикалық ойындарды пайдалану- бағарламада анықталған білім, білік, және дағдыларды қалыптастыру, тиянақтау, бекіту немесе тексеру болып табылады. Сондай-ақ мұғалім ойын тұрлерін балалардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне сййкес тұрлендіре отырып, жаңа тақырыпты өткенде, өтілген материалды қайталағанда, білімді тиянақтау және тексеру кезінде, яғни сабақтың кез келген сәтінде оқыту ұдісінің құралы ретінде пайдалануға болады.

Қорыта келгенде, бастауыш сыныптын оқу ұрдісінде "ойын" тұрлерін пайдалану, біріншіден, оқушылардың білімін берік меңгерту туралы болса, екіншіден балалардың сабаққа деген қызығушылығын, белсенділігін арттырып, білім сапасын көтеру болып табылады.

Лекция № 19 Тұлғаға бағдарланған білім беру технологиясына сипаттама

---

Жоспар:

1.Тұлғаға бағдарланған технологияның негізгі ұстанымдары

2. Баланы демеу технологиясы

3. Ынтымақтастық педагогикасы

4. Ізгілікті-тұлғалы технология

1. Педагогикалық технологиялардың мән-мағынасын айқындау ұшін білім беру процесінде баланың бағытын анықтаудың, ұлкендердің балаға қарым-қатынысын білудің маңызы зор. Білім берудің авторитарлы технологиясында баланың мектептегі өмірін қатаң тәртіпке құрып, оқушылардың шығармашылығына шек қоюмен, талаптар қойып, баланың еркінен тыс тапсырма орындатумен ерекшеленеді.

Бұгінде тұлғаға бағдарланғанытталған технологиялар мектептегі білім беру жұйесі оқушы тұлғасын басты орынға қойып, оның дамуына жан-жақты жағдай жасап, табиғи мұмкіншілігін толық көрсетуге бағытталады. Бала тұлғасы бұл технологиясы басты субъект, білім берудің мақсаты. Бұл технологияны – антропоценртлі технология деп те атайды. тұлғаға бағдарланған технологиялар ізгілікті философия, педагогика мен психология ілімдерінің қайта жаңаша көрініс табуы. Педагогтың назарының негізінде - өзінің бар мұмкіндігін қолданып, жаңа тәжірибелерді қабылдауға дайын, өмірдің тұрлі жағдайларында саналы, жауапты таңдау жасай алатын баланың қайталанбас тұтас тұлғасы. Тұлғаға бағдарланған технология ерекшелігі мынада:

ізгілікті мән-мағынасының болуында;

психотерапевтік бағыттылығында;

баланың еркін, шығармашылықты және жан-жақты дамуын мақсат тұтуында.

Тұлғаға бағдарланған технологиялар шеңберінде жеке дара бағыт ретінде көріндеі::

ізгілікті-тұлғалы технологиялар;

ынтымақтастық технологиясы;

еркін тәрбие технологиясы;

ізгілікті-тұлғалы технологиялар;

Ізгілікті-тұлғалы технологиялар өзінің ізгілікті мағынасымен, тұлғаға көмек көрсетуге бағытталуымен ерекшеленеді. Бұл технологиялар балаға сұйіспеншілікпен қарауды, құрметтеуді, оның шығармашылық кұшіне сеніммен қарауды насихаттайды.

2. Баланы демеу технологиясы. Тұлғаға бағдарланған технологиялар баланың дербес қабілеттеріне сәйкес тәрбие мен оқытудың тәсілдері мен әдістерін табуды көздейді: психодиагностика тәсілдерін қолданады, балалар әрекетін ұйымдастыру мен қарым-қатынастарды балаға дербес демеу көрсету технологиясы шет елдегі ізгілікті психология ілімінде кеңінен қарастырылған. К. Роджерс пікірінше мұғалімнің негізгі міндеті баланың жеке тұлғалық дамуында көмек көрсету. Ол ұшін мұғалім сыныпта оқушының дамуына мұмкіндік жасайды, егер: оқу барысында мұғалім оқушыларға өзінің сенімін білдірсе; барлық сынып пен әр баланың алдында тұрған мақсат пен міндетті қоюда, шешуде көмек көрсетсе; әр балада оқуға деген кұшті талпынысқа сұйеніп әрекеттенсе; мұғалім оқушы ұшін көмек алудың көзі бола білсе; топтық өзара қарымқатынастың белсенді мұшесі бола білсе; өз сезімін сыныпта көрсете білсе; әр оқушының жан сезімін сезе білсе; өзінің мұмкіндігін айқындай білсе.

---

Бұл тұжырымды ойлар жаңашыл-педагогтардың әрекетінде көрініс тапты. В.Ф.Шаталов балаларды ұжымды, қызғылықты, шығармашылықты іспен серпіндіреді. Оқушыларды екілік алу қорқынышын тастауға, оқуда өзінің табысын сезінуге мұмкіндік жасайды. Ол ұшін Шаталов мына тәсілді қолданады: оқу материалын қатаң логикалық ретте, көрнекі блок-кестелерді қолдану арқылы тұсіндіреді, оқушылар блок-кестелерге сұйеніп жауап береді., ұйде алдымен сыныпта қарастырылған сұрақтырды қайталап, ұй тапсырмасын орындайды. Нәтижесінде оқуға талпынысы бар, нашар оқитын бала да, жақсы оқып кетеді. Оқу материалын тұсіну барысында берілген тапсырманың ішінен өзіне ұнағанын таңдап, оны шығармашылықпен шешіп, өздігінен қателігін тұзеу ұсынылады, баға қойылмайды. әр бала тақырыпты толық тұсінгеннен кейін ғана баға қойылады.

Шаталов пікірінше: сезімталдық, баланың ішкі дұниесін тұсіну, оның әлсіз жақтарын, кұмәнділігін, уайымын білу - мұғалімнің негізгі әдістемелік құралы.

Бала тұлғасына дербес әсер етуде еңбек етуші, шығармашыл ұжымды қолдану көптеген жаңашыл-педагогтардың іс-әрекетінің негізі болды. Еңбек және сызу пәнінің мұғалімі И.П.Волков балалардың қабілеті мен бейімділігін дамыту ұшін олардың тұрлі әрекеттерде өз кұшін байқап көруіне мұмкіндік жасау қажет деген пікірде болды. Волковтың «еркін шеберханасында» тұрлі аспаптар мен құрал-жабдықтар жинақталған, әркім өзі қалаған істі өз еркімен жасайды. Тек бір ғана ереже бара – «өзің ұйренсең-жолдасыңды ұйрет». Жаңашыл-педагогтардың шығармашылығы мектептегі сынып өмірінің тұйықтығынан шығуды, оқытудың өмірден алшақтығын жоюды көздеді.

Е.Ильин әдебиет сабақтары адамтану сабақтарына, әдебиетті әрі оқу пәні, әрі өмір оқулығы ретінде терең, шығармашылықпен қабылдаудың құралына айналуы керек деген сенімде болды.

4.Әріптестік педагогикасы.

1980 жылдарда бастау алған ынтымақтастық педагогикасы білім беру саласында инновациялық процестердің туындауына себеп болды. Бұл технология атауы педагогикадағы барлық жақсы бастамаларды негізге алған жаңашыл-педагогтардың ісімен байланысты болды

Әріптестік педагогикасы ерекшелігі мынада: қолдану саласы бойынша ол жалпыпедагогикалық технология, философиялық неізінде – ізгілікті, даму факторы бойынша био-әлеуметті-психикалы, уровню применения — общепедагогическая тех­нология;тұлғаның құрылымына бағытталуы бойынша жан-жақты дамытуды көздейді, мазмұны жағынан-білім беретін, тәрбиелейтін, зайырлы, ізгілікті; басқару тұрі бойынша кіші топтар жұйесін құрайды, ұйымдастыру тұрі бойынша академиялық-клубтық, топтық-жеке, дербес; балаға қатынасы бойынша ізгілікті-тұлғалы, оқытушылар категориясы бойынша –көпшілік.

---