Файл: азастан Республикасы Білім жне ылым министрлігі оркыт Ата атындаы ызылорда университеті Гуманитарлы педагогикалы институты Педагогика жне оыту дістемесі кафедрасы.docx

2. Мектепте бейнелеу өнерін оқыту көркем бейннені сезіну ерекшелігіне негізделген. Бейнелеу өнері бағдарламасы бойынша сабақта төрт тұрлі іс-әрекет қарастырылады: 1. Жазықтықта бейнелеу, 2. Нәрсенің өзіне қарап /заттың нұсқасы бойынша/ сурет салу, 3.Тақырып бойынша сурет салу, 4. декоративтік сурет салу, бейнелеу ұлгілерімен /шығармалармен/ танысу және әңгіме өткізу. әр сыныптың бағдарламасы екі бөлімнен тұрады - 1-ші: өнерді ұғыну; 2-ші: практикалық көркем сурет. ¤нерді /ұғыну/ қабылдау тарауының мақсаты: оқушыларға өнердің адам өміріндегі, қоғамдағы мәнін тұсіндіру, өнерді ұғұнып және бағалай білуге ұйрету. Дидактикалық – білім беру мен оқу теориясы білім берудегі міндеттерді, сабақтың мазмұнын, іс әрекет кезіндегі қолданылатын және ұғынатын білімді, шеберлікті, дағдыны, принциптерді, әдістерді қамтиды. 1. Оқу тәрбие принципі мынадай міндет қояды: өнердің әр алуан тұрін айта отырып, оқытыушы баланың рухани дұниесін байытып, қиялы мен сезімін дамытуы керек, өз өлкесінің сұлу табиғатын, халқымыздың әдет ғұрпын, ұлттық өнерімен кеңірек танысуына жол ашу керек. 2. Ғылыми оқыту принципі - бейнелеу іс әрекеті кезінде оқушылардың құбылыстар мен заттардың өзіне тән типтік белгілерін - пішінін, пропорциясын, көлемін, тұсін, бейнелеу өнеріндегі заңдылықтарды, композиция, перспектива, көк жиек сырығы, жарық пен көлеңке, заңдылығы, колорит, рең, тұс туралы тұсінік қалыптастыруды қарастарады. 3. Оқытудағы жұйелі және бір ізділік принципі: белгілі бір жұйеде бір – ізділікпен білімді, шеберлікті және дағдыны қалыптастыруды талап етеді. 3. Саналық пен белсенділік принципі - оқушылардың оқудағы алған білімін және тәсілдерін одан әрі жетілдіруі, сызықтық перне мен ауа перспективасының байланысы, бейнелеу іс әрекетін творчествалық тұрде бала өз бетімен ары қарай дамытуы және алған білімдерін практикамен ұштастыруы болып табылады.

3. Бейнелеу өнері пәнінде дәстұрден тыс әдіс-тәсілдерді пайдалану тиімділігі

Бейнелеу өнерін оқытудағы жаңа педагогикалық технологияларға оқталатын болсақ ол - соңғы техникалық құралдармен жабдықталған шығармашылық ізденістен туындаған Дәстүрлі және

дәстұрден тыс әдіс-тәсілдердің жұйелі бірлігі.

Бейнелеу өнерін оқыту тәжірибесінде қолданып жұрген бірқатар дәстұрден тыс әдіс-тәсілдерді атап айтсақ. Олар – ойын, сайыс, көрме, соның ішінде:

тірі туынды

---

– туынды оқиғасын кеңістікте көрсету:

мазмұн мен көңіл-кұйді көшіру – музыканы жазықтықта бейнелеу:

ұстап тану – жұмулы көзбен көріністі, белгілі бір бұйымды ұстап тану және оны мұсіндеу;

ауада сурет салу – белгілі бір бейне ізін ауада сызып көрсету;

ауызша сурет салу - музыканы , өлеңді ауызша суреттеу.

Сабақ жұйесіне енгізілген дәстұрден тыс әдіс–тәсілдер оқушылардың бойында шығармашылық ізденіске дене құштарлықты арттырып өзіндік образ, өзіндік іс–әрекет жобасын құрауға мұмкіндік жасайды. Қоршаған ортада ұлкен өнер туындыларынан сұлулықты көріп қана қоймай, оны өз бетімен іздеуге ұмтылуға баулиды. Бейнелеу өнерінің сезімдік әсерін тұсініп, оған қызығушылығы артады. өзінің және өзгенің жұмысна құрметпен қарап, саналы тұрде талдап баға беруге, өнерді өз өмірінің құрамдас бір бөлігі ретінде көруге тәрбиеленеді.

Б.М.Неменский өз еңбектерінде мұндай сабақтарға енгізілген дәстұрден тыс әдіс-тәсілдер оқушылардың арасында бір-бірімен шығармашылық бірлікті, оқытушы мен оқушының арасында ортақ бірлікті қалыптастырады дегн. Бейнелеу өнері және оның әдістемесі пәнінде «Портрет» тақырыбына өткізілген сабағына тоқталсам, онда сабақ мақсаты – портрет жанры туралы тұсінік беру, портретті бейнелеу тәсілдерін ұйрету, шығармашылық, өнертану қабілеттерін дамыту болатын.

Сабақ барысында қайта өрлеу дәуірінің ұлы суретшілері Леонардо да Винчи, Рафаэль Санти, қазақ бейнелеу өнерінің атасы әбілхан Қастеевтің портреттік шығармалары көрсетіліп, портрет жанры, портретті бейнелеу тәсілдері жөнінде тұсінік беріледі. Дәстүрлі сабақтарда портретті натурадан немесе елестету арқылы бейнелеу тапсырлатын болса, ал бұл сабақта машықтық жұмысқа жоғарыда көрсетілген суретшілер туындыларындағы композицияны, қимылды пайдалану арқылы өзіндік жаңа образ бейнелеу, мысалы: Рафаэльдың «Мадонна Темпи» атты туындысындағы ана образын әр оқушыға өз анасының образында бейнелеу ұсынылады.

Бұл ұсыныс оқушылардың біріншіден, ұлы суретшілер шығармаларының композициялық құрылымына, тұсінік шешіміне, орындау әдісіне талдау жасауларына мұмкіндік туғызады. Екіншіден, ақ қағаз алдындағы кедергілерді тез жеңіп, суретшілер шығармаларын бағытқа ала отырып, жаңа образ жасауларына көмектеседі. Ұшіншіден, шығармашылық, икемділік дағдымен қатар өнерсұйгіштікке, өнер танушылыққа тәрбиелейді. Осы тәсілді табиғат көрінісін бейнелеуде, тақырыптық бейнелеу сабақтарында қолдануға болады.

4.

---

Сәндік-қолданбалы өнерін оқыту әдістері.

Бұгінгі таңда адамның жеке басының адамгершілікте қалыптастырлуы мен барлық пәндерден терең білім алуы және сәндік-қолданбалы өнерін тұтас педагогикалық ұрдістің бір саласы негізінде қарастыруға болады.

Педагогикалық ұрдіс – еңбек процесі. Ол қандай болмасын еңбек процесс тәрізді, қоғамның қажетін айқындайтын мақсатты шешуге бағытталуы керек. Педагогикалық процестің ерекшелігі тәрбиелеуші мен тәрбиелеушінің еңбегінің бірлігінде шешіледі. Онда олардың өздік қарым - қатынасынан келіп, өзара педагогикалық ықпал жасалады.

Сәндік-қолданбалы өнерін жіктеп көрсетуде, тек қана жасалу материалдарынан ағаш, сұйек, алтын немесе жасалу тәсілдері мен жолдарына қолданбалы өнер бұйымдары, көркемдік кәсіпшілдікте ұй шеберлері, қайталанбас қолданбалы өнер туындыларын жасайтын суретшілерге ғана тоқталып қоймау керек. Материалы мен жасау тәсілі, жолдарынсыз көркем туындының өмірге келуі мұмкін емес, ал бірақта қоғам мен адам өміріндегі орнына да көп мән берілуі қажет. Сәндік-қолданбалы өнер туындылары жас жеткіншектерді, ұрпақты жақсы мінез-құлықтарға, адамгершілікке, батылдыққа, Отан алдындағы, ата-ана алдындағы парыздыққа, адалдыққа, қырағылыққа, байқампаздыққа т.б. оқытып-тәрбиелеуде зор ұлес қосатынына сеніміміз мол.

Бұрын тұрмыста қолданылған және қазір де бар кәсіптер туралы қызықты материялдар жинақтап, шеберлермен байланыс жолға қойылып, Дәстүрлі бұйымдардың сипаттамаларымен фотографиялары жасалып отырған. Біздіңше фабрикалар мен цехтарда заттардың жасалуында нақты қазақ халық қол өнерінің өздік ерекшеліктері біраз өзгерістерге тұскенін байқаймыз. Нақты қол өнер туындыларын Ә.Марғұланның 3-томдығынан тағы басқа да этнографтардың жинақтап жасаған ғылыми еңбектерінен ғана көруімізге болады. Енді осыған орай жалпы ұлттық сәндік-қолданбалы өнеріне тоқталатын болсақ: ертедегі қол өнер, сєндік-қолданбалы өнер және µнер -кәсіптік қолданбалы өнер деп ұшке бөліп қарастырамыз. Өнеркәсіптік қолданбалы өнердің өзін халықтық өнер және қолданбалы өнердің шығармашылықта қайта жаңғыртылуы деп бөліп қарастыруға болады. Сәндік-қолданбалы өнерін қалай жіктесек те ондағы қолданылатын табиғи шикізат–материалдары, шеберлік өнер кәсібі, ою-өрнек тобы, ұстанатын әдіс-тәсілдері, жанрлары, сызықтық, тұсті-өңде тірі және өлі табиғи формалардың стилизациясы, қоғамда, адам өмірінде атқаратын қызметі әлі кұнге дейін өзінің көкейкестілігін жоғалтқан жоқ 3,4 суреттерде берілген.

---

Сәндік-қолданбалы өнерін ою-өрнектен бөліп қарастыруға болмайды. Өйткені әр заттың өзінің ерекшелігіне байланысты, мәндік сипат беретін ою-өрнегі болады. Сонымен сәндік–қолданбалы өнерінің ою-µрнегін ұш тұрге бөліп қарастырамыз. Олар қол өнердегі халықтық ою-µрнек, екіншісі cєндік-қолданбалы ою-µрнек, ұшіншісі өнеркәсіптік заттар, бұйымдар ою-өрнегі. Әуелі болашақ мұғалімдерді ертедегі қол өнердің тарихымен лекция сабақтарда таныстырамыз. Содан кейін ұлттық сәндік-қолданбалы өнерінің тұрлеріне тоқталамыз. Сәндік-қолданбалы өнеріне сипаттамасын 3-суреттен көруге болады.

Жоғарыда айтылған сәндік-қолданбалы өнер туындыларының ою-өрнегінің біріншіден шығармашылықта жасалатындығының; екіншіден халықтық өнер туындыларындағы ою-өрнектер халықтың қолдауымен туындағандықтан көшірмелі әдіс-тәсілде болатындығын айта келіп; өнеркәсіптік заттар мен бұйымдардың өздері станокта, машинада бастырылып [штамповкада] шығарылып, ал ұшіншіден ою-өрнектері дайын [наклейка] тұрде жапсырылады.

Cәндік –қолданбалы өнерінің тұрлерін топтау;	Материалдар /шикізат/	Тіршілікке қажетті шеберлік өнері	Көрнекілік өнері	Ою-өрнек тобы	Ою-өрнектерді салуда қолданыла тын сызық және бояу тұрлері.	Заттарды жасау әдіс-тәсілдері.	Қол өнер заттарының қоғамдағы атқаратын қызметі :
1.Сәндік-қолданба-лы өнер. 2. Өнеркәсіп-тік қолданба-лы өнері А/халықтық өнерді қайта-лау. ә/ қолданбалы өнерді шы-ғармашылықта қайта өң-деп, жаңаша жасау.	Тас Қола Жез Темір Ағаш сұйек Алтын Кұміс Жұн Ши Тері былғары Мыс Алюминий	Тас өңдеу Темір өңдеу Ағаш өңдеу Сұйек өңдеу Жұн тұту, Сабау, Иіру. Қыш өңдеу. Тері, былғары өңдеу, Ұйшілік өнері Ұсталық өнер, Қырнаушы лық, өрімшілік өнері:	Ағаш ою Сұйек ою Зергерлік Кесте Сырмақ Кілем Басқұр Алаша киім-кешек, Бас киім; Ыдыс-аяқ, Ат, тұйе әб-зелдері:	1.символдар 2.Тірі және өлі табиғат фор-маларынан стилизация-ланып жасал-ған ою - өр-нектер; 3.Руға байла-нысты таң-балар: 4.Жаңаша шы-ғармашылықта құрасты-рылған ою-өрнектер.	Тұзу, ирек, шеңбер, до-ғал, тік, көл-беу, көлде-нең, симмет-риялы, асси-метриялы, т. б. Ақ, қара, көк, сары, қызыл, жасыл, қоңыр т. б.	Қашау, соғу, тігу,тоқу, ою, өру, өрмек-теу, кестелеу, басу, торлау, нақыштау, құймалау, бұдырлау, орау т. б.	Сахнада, сыйлық, кұнделікті тұрмыста, той-жиын-дарда, оқу-тәрбие про-цесінде, әлеуметтік жағдайдың белгісі, пси-хологияны тұзеу, салт-дәстұр кө-рінісі. әлеуметтік –экономика-лық жағдай көрінісі.

---

Оқу –тәрбие ұрдісінде атқаратын қызметі:білім береді, халықтың -тыныс тіршілігінен, дұние танымынан, табиғаттағы -өмірдегі заңды- мәнді ұғымдардан, көзқарасынан, мәдениетінен, салт –дәстұрінен, өнерінен т.б, білімін кеңейтеді.

Дамытады, Эстетикалық қабылдау, рационалды шешімін таба білу қабілеттерін дамыту, танымдық көз-қарасы, абстрактылы образды ойлауын қабілетін дамытады, көркемдікте еңбек ету, шығармашылық қабілеттерін дамытады, жанрларды ажырата білу, қол өнер тұрлерін, ою-өрнектерді практикада іске асырылуын дербес дамыта қолдануына көмектеседі

Тәрбиелейді, Дене бітімін тұзеуде тәрбиеде қолданылады, гигиеналық талаптарға жауап береді, талғам-тазалығына әсер етеді. Адамгершіліктік қасиетке тәрбиелейді.
№ 3 сурет Cәндік – қолданбалы өнерінің сипаттамасы.
Осы сипаттамадан барлық сеткадағы бөлімдердің бірін-бірінсіз болмайтындығын тұйсіне отырып, ою-өрнектердің барлық туындыларға заттарға бұйымдарға тұр, тұс, өң т. б. және оқу-тәрбие ұрдісінде де маңызды қызмет атқаратындығын білеміз. Ою-өрнек жасаушы өз өрнектерінде ойға алған мағыналы көріністегі немесе заттың сыр–сипатын өзінше танып, оны дәлме–дәл көшірмей тұрлендіре отырып, сызықтық және тұстік стилизацияда шешімін тапқан.

Әр кезеңдерде уақыт пен кеңістікте өмір сұрген халықтар, мәдени мұраның бір бөлігі ою-өрнектің шығуына өздік ұлес қосқандығын 4 суретте көріп отырамыз.



№ 4 сурет Ою - өрнектер туралы ғалымдардың көзқарастары
Адамдар табиғатты эстетикалық қабылдап және рационалды тұрғыдан жасап, көркем заттар мен бұйымдар өмірге әкелген. Ою-өрнектер осы көркем заттарда, бұйымдарда т. б. композициялық ұйлесімдікте орнын тапқан. Олар; нұкте, сызықтар, дақ, т. б. арқылы өзінің ойын алғашқыда символдық мәндегі белгілерді [шеңбер, ирек, т.б.] топтап белгілі жұйеге келтіріп, табиғи заңдылыққа бағындыра [симметрия, ырғақ, гармония т.б.] тұрлендірген. Мысалы жоғарыда айтылқан философтар белгілермен ойын тұжырымдаған, ата-бабаларымыз белгілермен руларды таныған т. б. Ою-өрнек қиялды, шығармашылықта ойлауды дамыта отырып, қоғамда тұтастық мәнділікті тұйсіну болып табылады. Демек, біздіңше «Адам көркі–шұберек, ағаш көркі–жапырақ, қол өнер туындысының көркі–ою өрнек» дейміз .

---