Файл: Республиканский научнометодический журнал Педагогический.docx

Мұның өзі ерік, күшінің төмен денгейде болуына алып келеді;

2. 
   Мұғалім тапсырманы немесе тақырыпты хабар- лайды, осыған сəйкес оқушының өзі шығармашы- лық əрекетті жүзеге асыруга тиіс, сөйтіп осы не- гізде оқушы мақсатын өзі немесе мұғаліммен бірге анықтайды. Мақсаттың койылуына ізденімпаздық үлесінің көп болуы ерік, күшінің неғұрлым жо- ғарғы деңгейде екендігін көрсетеді;
   
3. 
   Оқушы өзінің шығармашылық əрекетінің мақса- тын өз бетінше анықтайды, бұл - өз бастамасымен өз бетінше жұмыс істеу болып табылады. Мұндай жағдайда ерік күшінің деңгейі неғұрлым жоғары. Өз бетінше жасайтын жұмыстардың ішіндегі ерекше орын алатындардың қатарына шығармашы- лық сипаттағы жұмыстар жатады. Шығармашылық жұмыс - оқушының өз бетінше жасайтын жұмыс- тары жəне олардың белсенділігінің дамуындағы қа- жетті кезең. Өз ізденісінің жəне шығармашылық жұмысының жемісін сезінген оқушылар педагог- тардың еңбегін бағалай біледі жəне оқуға деген ын- тасы арта түседі. Таным үрдісінің шығармашылық- пен жақындаса түсуі окуға деген пригматикалық қатынасқа сенімді кедергі болады. Шығармашылық- дəл сипатталатын, қатаң реттеуге келмейтін интеллектуалдық іс-əрекеттер мен опе- рациялар арқылы адамның объективті немесе субъ- ективті жаңа нəрсе жасау үрдісі. Мұның атқаратын функциясы - жинақталған тəжірибені қайта жаң- ғырту ғана емес, жаңа элементтер жасай отырып оқушы мен оның ептіліктерін дамыту. Шығармашылық жайлы əңгіме қозғалғанда біздің санамызда -Евклид, Гомер, Леонардо да Винчи, Моцарт, Бетховен, Ньютон, Лобачевский, Гете, Пушкии, Пуанкарс сияқты жəне т.б. өткен уақыт- тың ойшыл -даналары еске түседі. Бұлар өз ойла- рымен, мəселелерге жаңаша көзқарасымен келу ар- қылы қоршаған ортаға, оның заңдылықтарын ашуға деген адамзаттың мүмкіншіліктерін көрсете білді. Бірақ та мұның барлығы шығармашылықтың бір ғана қыры.
   

Шығармашылық тек қана ғылымда, əдебиет жəне бейнелеу өнеріне ғана емес бүкіл адамзат қызмет аймағында қажет. Қазіргі мектепте оқитын балалар бірнеше жылдан соң өз бетінше өмір сүруге көшіп экономика, мəдениеттің жəне т.б. дамуына өз үлес- терін қоса бастайды. Əрине, оған еңбек етіп, өз жұ- мысын ұнатудан басқа шығармашылық қабілет те қажет-ақ. Ал оны іске асыру үшін оқушыларды тап- сырмаларды орындау барысында жаңа жолдарды, тəсілдерді іздеп таба білуге, яғни мектеп курсының материалдарын шығармашылықпен игеруге жүйелі түрде тəрбиелеу қажет.

Шығармашылық іс- əрекетке баулу жаттығуды қа- жет етеді. Əрбір өз бетінше шешілген

қиыншылықтар шығармашылық қызметті ұштай түседі. Мəселеге шынайы ден қоймай, іштен түрткі болмай, бір мəселе бойынша ұзақ ойланып толған- бай, шығармашылық нəтижеге жету мүмкін емес. Өз еңбегінен қанағат алатын, өз күшін сынап кө- руге болатын, белгілі нəрсенің жаңа жақтарын өз бетінше ашуға болатын, жинақтылықты, шығарма- шылық қиялды, интуиция, фантазияның жинақта- луын талап ететін тапсырмалар жəне өз бетінше бе- рілетін жұмыстарды оқушылар жоғары бағалайды. Оқудан қанағат алуға ықпал жасайтын, шығарма- шылық қуаныш əкелетін тапсырмалар, өз бетінше жұмыстар дайындау - мұғалімнің оқу-танымына шығармашылық элементін енгізе білуі мен оқу үр- дісін танымдық жəне шығармашылық бағытта жүр- гізуге ұмтылысы айқын екендігін аңғартады. Бұл бағытқа мыналарды жатқызуға болады:

• 
  шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды оқу- шыларға ұдайы ұсыну жəне шығарту;
  
• 
  оқу бағдарламасынан тыс эксперименттік, зерт- теушілік сипаттағы тапсырмаларды орындату;
  
• 
  түрлі оқу, ғылыми ақпараттарды салыстыру, тал- дау жасату жəне іздестірту;
  
• 
  оқу материалдарын жалпылау жəне жүйелеу, шы- ғармашылық талдау жасауға берілетін тапсырма- лар орындату;
  
• 
  сабақ барысында шығармашылық ойын өткізу т.с.с.
  

Шығармашылық жұмыстар мен тапсырмалар оқу- шылардың танымдық жəне эстетикалық қажетті- ліктерін бір мезгілде ғана қанағаттандыруға септі- гін тигізеді. Шығармашылық қабілеттің бірден қа- лыптаспайтындығы белгілі. Оқытудың алғашқы күнінен-ақ бұл мəселе педагогикалық ұжымның на- зарында болуы тиіс. Мектеп курсының əрбір пəні оқушының шығармашылық дағдыларын қалыптас- тыруға үлес қоса алады. Əсіресе математика, еңбек, бейнелеу өнері, дүниетану пəндерінің қосар үлесі мол. Стандартты емес тапсырмаларды шешімдерін іздестіру, пайымдаудағы қателіктерді табу, теоре- маның мазмұнына талдау жасау, белгілі ғалымдар- дың шығармашылық қызметтері жайлы əңгіме өт- кізу - мұның барлығы да шығармашылық іс- əре- кетке баулуға негіз болады.

Пайдаланылған əдебиеттер

1. 
   Қазақстан Республикасының білім туралы заңы. 1999 ж. 7 маусым №389 – 1.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы А., 2004.
   
3. 
   Қазақстан Республикасының 2015 жылға білім беруді дамыту тұжырымдамасы // Қаз. мектебі, 2004 №2.
   
4. 
   Крупский В.А Психология обучения и воспита- ния школьников., М., Просв. 1976.
   

Бұл мақалада математикалық сауаттылық курсы бойынша жиі кездесетін жəне оқушылар үшін қи- ындық тудыратын санның дəрежесінің соңғы циф- рын анықтау қарастырылған. Мектеп математика курсында бұл тақырып жетік қарастырылмаған- дықтан, білім алушылардың жиі түсінбей, қателік- тер жіберетін есептерінің бірі. Бұл есептерді шы- ғару үшін оқушы қандай да бір заңдылықтарды біл- генін қажет етеді. Сол заңдылықтарға тоқталып, мысалдар қарастырайық.

1. 
   Егер сан «0»-ге аяқталса, онда оның дəрежесінің соңғы цифры «0»-ге аяқталады. Мысалы: 2010³⁰⁴⁸ санының соңғы цифры 0 болады.
   
2. 
   Егер сан «1»-ге аяқталса, онда оның дəрежесінің соңғы цифры «1»-ге аяқталады. Мысалы: 2011²⁰¹⁷ санының соңғы цифры 1 болады, себебі 2011 саны- ның соңғы цифры 1-ге тең.
   
3. 
   Егер сан «5»-ке аяқталса, онда оның дəрежесінің соңғы цифры «5»-ке аяқталады. Мысалы: 2015²⁰¹⁷ санының соңғы цифры 5 болады, себебі 2015 саны- ның соңғы цифры 5-ке тең.
   
4. 
   Егер сан «6»-ға аяқталса, онда оның дəрежесінің соңғы цифры «6»-ға аяқталады. Мысалы: 2016²⁴¹² санының соңғы цифры 6 болады, себебі 2016 саны- ның соңғы цифры 6-ға тең.
   
5. 
   Енді сан 3-ке аяқталған жағдайды қарастырайық. Ол үшін 3 санның дəрежелерін есептейік:
   

3¹=3

3²=9

3³=27

3⁴=81

3⁵=243

3⁶=729

3⁷=2187

3⁸=6561

Əрбір 4 саннан кейін сандардың соңғы цифры қай- таланып тұрғанын көреміз. Сондықтан 3-ке аяқта- латын сандардың дəрежесінің соңғы цифрын табу үшін дəреже көрсеткішін 4-ке бөлеміз. Бөліндінің қалған қалдығы бойынша дəреженің соңғы цифрын анықтаймыз. Мысалы: 2013²⁰¹⁴ санының соңғы цифрын табайық. Ол үшін 2014:4=503 (2 қалдық), яғни 3² санын қараймыз, ол сан 9-ға аяқталады, онда 2013²⁰¹⁴ саны да 9 цифрына аяқталады.

6. 
   Сан 4-ке аяқталған жағдайды қарастырайық:
   

4¹=4

4²=16

4³=64

4⁴=256

4⁵=1024

4⁶=4096

Бұл жағдайда əрбір 2 сан сайын дəреженің соңғы цифры қайталанып тұр, яғни 4-ке аяқталатын сан- ның дəрежесін табу үшін дəрежені 2-ге бөлу керек. Мысалы: 2014¹⁰⁵³ санының соңғы цифрын табайық. 1053:2=526 (қалдық 1), яғни 4¹ санын қараймыз, ол 4-ке аяқталады, онда 2014¹⁰⁵³ саны да 4-ке аяқта- лады. 4-ке аяқталған санның дəрежесін тапқан кезде, егер дəреже жұп цифрмен аяқталса, онда сан- ның дəрежесі 6 цифрмен, ал тақ цифрмен аяқталса, онда санның дəрежесі 4 цифрмен аяқталады.

7. 
   Сан 7-ке аяқталған жағдайды қарастырайық:
   

7¹=7

7²=49

7³=243

7⁴=1701

7⁵=11907

7⁶=83349

Бұл жағдайда да əрбір 4 сан сайын соңғы цифр қай- таланып тұр. Мысалы: 2017¹⁰³¹ санының соңғы цифрын табайық. 1031:4=257 (қалдық 3), яғни 7³ са- нын қараймыз, ол 3-ке аяқталып тұр, онда 2017¹⁰³¹ санының да соңғы цифры 3-ке тең.

8. 
   Егер сан 8-ге аяқталса, келесі заңдылық орында- лады:
   

8¹=8

8²=64

8³=512

8⁴=4096

8⁵=32768

Көріп тұрғанымыздай 4 саннан кейін сандардың соңғы цифры қайталанып тұрғанын көреміз. Сон- дықтан бұл жағдайда да дəреже көрсеткішті 4-ке бөлеміз.

9. 
   Енді сан 9 цифрына аяқталған жағдайды қарас- тырайық.
   

9¹=9

9²=81

9³=729

9⁴=6561

Яғни дəреже көрсеткіш жұп санмен аяқталса, онда санның дəрежесі 1 цифрмен, егер тақ болса 9 цифр- мен аяқталады.

Қорытындылай келе бұл мақалада санның дəреже- сінің соңғы цифрын анықтау əдістемесі көрсетіл- ген. Математика мамандығында оқитын студенттер мен математикалық сауаттылық бойынша тест тап- сыру кезіңде оқушыларға əдістемелік көмек бо- лады деген сенімдемін.

Қолданылған əдебиеттер тізімі:

1. 
   Фарков, А.В. Математические олимпиады в школе, Айрис-Пресс, 2003
   

2. 
   ШарыгинИ.Ф., Математика: Задачи на смекалку
   

/ ШарыгинИ.Ф., ШевкинА.В. — М.: Просвещение,

2001. — 94 с.

3. 
   Виленкин Н.Я., и др. Математика, 5. М., 1978
   
4. 
   ҚосановБ.М. Математика курсындағы
   

шығармашылық жаттығулар: орындау техноло- гиясы, Алматы, 2005

5. 
   Майкотов Н.Р., Нұрсəлімова Ж.Ə. Орта мектеп математика курсындағы таңдамалы тақырыптар, Алматы, 2006
   

Қазақ əдебиеті сабағында белсенді оқу əдістерін пайдалана отырып көркем шығармаларды оқыту

Ибрагимова Зухра Лесбековна Семей қ. Шəкəрім атындағы университетінің

магистранты

Оқушылардың өз мүдделерінің қызығушылығынан туындайтындықтан бүгінгі оқыту үдерісінде кон- структивті білім кең қолданыс тапқан. Конструк- тивті білім беру үшін оған сай оқыту əдіс-тəсілде- рін қолдану қажет. Бүгінгі мұғалім дəстүрлі оқы- туды сақтай отырып, соны əдістемелер арқылы бі- лім беруді мақсат тұтады. Бұл ретте интербелсенді оқу жəне интербелсенді оқыту əдістері алға шы- ғады. Интербелсенді оқыту – өзара əрекеттесу, үй- рену мен үйрету арқылы білімді меңгертуге жəне нақты нəтиже алуға бағытталған оқыту əдістемесі. Интербелсенді оқыту мұғалім мен оқушының оң- тайлы, тиімді қарым – қатынасына негізделіп, үй- ренуші мен үйренушілердің өзара əрекеттесуіне құ- рылады [1].

Қазақ əдебиетін интербелсенді оқыту төмендегідей жұмыс түрлері арқылы жүзеге асырылады: - ұжым- дық, топтық, жұптық бірлескен жұмыстар; - дара, жеке жəне бірлескен зерттеу жұмыстары; - рөлдік жəне іскерлік ойындар; - ой-талқы, пікірталас, пі- кірсайыстар, дебат; - ақпарат көздерімен жұмыс жасау (интернет, құжаттар т.б.); - ізденісті шығар- машылық жұмыстар; - тақырыптық тұсаукесерлер;

• 
  семинар, тренингтер; - интервью, сауалнама, кері байланыстар.
  

Мəселен мұны жоғары сыныпта оқытылатын Мір- жақып Дулатов шығармашылығын құзыреттіліктер тұрғысынан талдау арқылы көрсетуге болады. Жа- зушының жалпы шығармашылығымен қатар «Ба- қытсыз Жамал» романынан төмендегідей ретте сұ- рақ-тапсырмалар ұсынылады.

Мəселелерді шешу құзыреттілігі мен өзіндік ме- неджмент бойынша оның аспектілеріне сəйкес ро- манды тұтас талдауға мүмкіндік туады. Ол үшін мұғалім берілетін тапсырмалар мен сұрақтарды əр аспекті бойынша нақты дайындайды. Бұл құзырет- тіліктердің «Мəселені сəйкестендіру (айқындау)» атты бірінші аспектісінде оқушы жауабында: қала- ған жағдаятын негіздеп айтады; болған жағдаятты талдайды жəне оның өзі қалаған жағдаятпен сəй- кессіздігін көрсетеді; əр түрлі жағдайдағы мəселе- лердің түпкі себептерін анықтайды. Ол үшін мына сұрақтар беріледі: 1. Міржақып Дулатовтың 1910 жылы Қазанда басылып шыққан «Бақытсыз

Жамал» романында қандай саяси-əлеуметтік, та- рихи жағдайлар туралы жазылған? 2. «Бақытсыз Жамал» қазақ даласындағы жер дауы, жесір дауы, мал дауы туралы роман» деген пікірге қалай қарай- сың? Сол кездегі тарихқа көз жібертіп, өз пайымда- уыңды айт. 3. Қазіргі заман тұрғысынан қарағанда романның ақиқаттық сипатын қалай дəйектер едің? Əрекетті жоспарлау жəне мақсат қою аспектісінде мəселеге сəйкес мақсат қояды; өз мақсатын жүзеге асыруға қажетті міндеттерді анықтайды; бағалау критерийлері негізінде өз əрекеті нəтижесінің сипа- тын өздігінен анықтайды. Бұл жерде қойылатын сұ- рақтар: 1. Романдағы тарихи жағдайларды оқып- білу үшін сол кезде жазылған ұқсас шығармаларды салыстырып көр. 2. «Бақытсыз Жамал» романына дейін қазақ даласында жер дауы, жесір дауы, мал дауы туралы мəселе көтерілген бе? 3. Ол ауыз жəне жазба əдебиетте қалай көрініс тапқан?

Технологияларды қолдану аспектісінде оқушы əре- кет үстінде шешім қабылдаудың технологияларын нақты қолданады жəне өз əрекетін жоспарлайды. Бұл жерде айтып отырған технология оқыту емес, оқушының ұтымды зерттеу əдістерін таба білуіне қажет əдістер. Берілген мына екі сұраққа жауапты оқушыосы аспект бойынша іздену жұмысын жал- ғастыру үшін пайдаланады.

1. 
   М. Дулатовтың «Бақытсыз Жамал» шығарма- сында романға тəн белгілер бар ма? Болса, ол шы- ғарманың қандай маңызын көрсетеді?
   
2. 
   Жазушының стилі туралы өз пікіріңіз қандай? Ойыңызды мысалмен дəйектеп айтып берсеңіз. Ресурстарды жоспарлау аспектісі бойынша оқушы қойылған міндеттерді шешуге қажетті ресурс- тарды, яғни қажет материалдарды жоспарлайды. Ол үшін «Бақытсыз Жамал» романына берілген ба- ғаларды сараптап, өз тарапыңнан баға беріп көр», - деген тапсырма ұсынылады.
   

Əрекетті бағалау аспектісінде оқушы өз əрекетіне бақылау жоспарлап, оны жүзеге асыру үшін мына сұрақтар беріледі: 1. Жамалдың бақытсыздығына кім кінəлі? 2. Жамалдың бақытсыздығына əке-ше- шесінің қатысы бар ма? Бар болса, олардың қай іс- терін жазғыру қажет? 3. Сəрсенбай Жамалдың ба- қыты туралы ойланды ма? Оның бай жермен құда