Файл: Тынысм шелеріні аурулар ы жедел бронхит жне бронхиолит.docx

Шекаралық АГ: систолалық АҚҚ с.б. 140-149 мм тең, диастолалық АҚҚ с.б. 90-94 мм тең АГ.

Жекеленген систолалық АГ (ЖСАГ): систолалық АҚҚ с.б. 140 мм жоғары, диастолалық АҚҚ с.б. 90 мм төмен болатын АГ. Оның дәрежесін систолалық АҚҚ деңгейіне қарап анықтайды. Мысалдар: АҚҚ с.б. 150/80 мм – ЖСАГ І дәрежесі, АҚҚ с.б. 190/70 мм ЖСАГ ІІ дәрежесі.

1) Шекаралық ЖСАГ – систолалық АҚҚ с.б. 140-160 мм, диастолалық АҚҚ с.б. < 90 мм.

2) ЖСАГ бөлек топқа бөлінбейді, эссенциальдық АГ тобына кіреді.

АГ қауіптік дәрежесін анықтау.

АГ қауіпті дәрежесін анықтау критерийлері 15-кестеде келтірілген.

15-кесте

Қауіптік дәрежені анықтау критерийлері

Қауіп факторлары	Нысана – органдардың зақымдануы	Қосалқы клиникалық күйлер
І Негізгі (қауіпті анықтауда қолданылатын): - еркектер, 55 жоғарғы жастағы - әйелдер, 65 жоғарғы жастағы - шылым шегу - холестерин > 6,5 ммоль/л - жүрек-тамыр аурулары бар әулеттік анамнез (65 жастан жоғары әйелдерде және 55 жастан жоғарғы еркектерде) ІІ Қосымша - ЖТЛП холестеринінің азаюы; - ТТЛП холестеринінің көбеюі; - қант диабетімен ауыратын науқастà микроальбуминурия-ның болуы - глюкозаға толеранттылықтың бұзылуы - қимылсыз тіршілік - фибриногеннің көбеюі - әлеуметтік-экономикалық факторлар - этникалық фактор - географиялық фактор	Сол жақ қарынша гипертрофиясы (ЭКГ, Эхо-КГ, рентгенография. Протеинурия және/немесе креатинемия 1,2 – 2 мг/дл. Ұйқы, мықын және сан артерияларының, қолқаның атеросклероздық за-қымдануының ультрадыбыстық, рентгенологиялық белгілері Көз торы артерияларының жайылмалы немесе ошақты тарылуы	Ми аурулары: - ишемиялық инсульт - геморрагиялық инсульт - транзиторлық ишемиялық көрініс Жүрек аурулары: - миокард инфарктісі - стенокардия - аорто-коронарлық шунттаудан, баллонды ангиопластикадан кейінгі тәж артерияларының реваскуляризациясы - қан іркілмелі жүрек әлсіздігі Бүйрек аурулары: - диабеттік нефропатия; - бүйрек жетіспеушілігі (креатинемия > 2 мг/дл) Тамыр аурулары: - қолқаның шарбыланған аневризмасы - шеткі артериялардың симптоматикалық зақымдануы - гипертониялық ретинопатия - геморрагиялар, экссудаттар - көз нервісі емізігінің ісінуі - қант диабеті

2. Қауіптілік дәрежесінің диагностикалық критерийлері

---

(1-кесте):

2.1. Төменгі қауіп дәрежесінің критерийлері:

- 55 жастан жас еркектер мен әйелдер

- АГ І дәрежесі

- Қауіп факторлар, нысана-органдардың зақымдануы, жүрек-тамыр жүйесінің және қосымша аурулар жоқ

- Жақын арадағы 10 жыл ішінде жүрек-тамыр ауруларының болу қаупі 15% төмен

2.2. Орташа дәрежелі қауіп критерийлері:

- Қауіп факторлар бар және/немесе АГ 2-3 дәрежесі

- Нысана-органдардың зақымдануы жоқ, жүрек-тамыр аурулары және қосалқы (біріккен) аурулар жоқ

- Жақын арадағы 10 жыл ішінде жүрек-тамыр жүйесі ауруларының даму қаупі 15-20%

2.3. Жоғарғы дәрежелі қауіп критерийлері:

- Нысана – органдардың зақымдануы бар, АГ 1-3 дәрежесі, нефропатия жоқ қант диабеті

- Қауіп факторларының болуы міндетті емес

- Жақын арадағы 10 жыл ішінде жүрек-тамыр ауруларының даму қаупі > 20%

2.4. Өте жоғары дәрежелі қауіп критерийлері:

- Қосалқы (біріккен) аурулар және/немесе қант диабеті бар, АГ 1-3 дәрежесі

- Нефропатия бар қант диабетімен ауыратын адамда жоғарғы деңгейдегі қалыпты қан қысымының болуы

- Жақын арадағы 10 жыл ішінде жүрек-тамыр ауруларының даму қаупі > 30%

Науқас адамдарды қауіптілік дәрежесіне қарай бөлу АҚҚ деңгейіне, қауіпті факторларға, нысана – органдардың зақымдануына және қосалқы клиникалық күйлерге қарап іске асырылады. Мұндай тәсілдің ерекшелігі – емдеу әдістерін таңдағанда АҚҚ деңгейі ең маңызды фактор деп есептелмейтіндігі. Емдеу әдістері қауіптік дәрежеге қарап құрастырылады:

Гипертензиялық криздердің салыстырмалы сипаттамасы

Криздің ерекшеліктері	І тип	ІІ тип
Басты патогенетикалық фактор Пайда болатын уақыты Даму барысы Даму жылдамдығы Гемодинамикалық ерекшеліктері Артериялық ҚҚ Басты клиникалық белгілері Ұзақтығы Асқынулары	Адреналин ГА алғашқы сатылары Жеңіл Тез Айдалма қан көлемінің басым көбеюі Систолалық қысымның көтерілуі Бас ауыруы, жалпы тынышсыздық, діріл, жүрек соғуы Сағаттар, минуттер (сирек тәулікке дейін) Болмайды	Норадреналин ГА кеш сатылары Ауырлау Біртіндеп Жалпы шеткі тамыр кедергісінің басым көбеюі Диастолалық қысымның басым көтерілуі Бастың өте қатты ауыруы, жүрек айну, құсу, көрудің бұзылуы Бірнеше сағаттан бірнеше тәулікке дейін Инсульт, ми қан айналысының динамикалық бұзылысы, миокард инфарктісі, стенокардия, жүрек тұншықпасы және өкпе шемені, соқырлық

---

Асқынған гипертензиялық кризде жедел сол қарыншалық жүрек әлсіздігінің, коронарлық қан айналысының жедел бұзылуының белгілері, динамикалық, геморрагиялық немесе ишемиялық типті инсульт түріндегі ми қан айналысының бұзылу белгілері анықталады.

Ми қан айналысының бұзылуы көбіне мидың ұсақ артерияларының микроаневризмаларының (Шарко – Бушар аневризмаларының) жарылуымен байланысты.

Инсульттердің морфологиялық негізі атеросклерозды өзгерген тамырлардың тромбозы немесе ми артерияларының эмболиясы (жыбыр аритмиясы болса, немесе сол жақ қарынша қуысында тромб болса) болуы мүмкін. Көрсетілген морфологиялық өзгерістер микроангиопатия тобына кіреді.

ГА тамырлардың жарылуынсыз және тромбозсыз өткінші неврологиялық симптоматика болуы мүмкін. Мұндай жағдай АҚҚ өте тез түсіп кеткенде байқалады.

ГА-да ми затына қан құйылудан басқа субарахноидалық қан құйылуы да мүмкін.

Эссенциальдық АГ қолқаның шарбыланған аневризмасының басты себебі болып табылады.

ГА-да артериялық қан қысымының кенеттен көтерілуі ұсақ тамырлардың жарылуына байланысты әр түрлі аймақтың тамырларынан қан кетуді тудыруы мүмкін: мұрыннан қан кетуді, тыныс жолдары мен асқазан-ішек жолдарының кілегей қабығынан қан кетуді.

Жедел және созылмалы жүрек әлсіздігі гипертония ауруында сол жақ қарыншаның патологиялық гипертрофиясының және қосалқы ЖИА нәтижесі болып есептеледі. Жүрек әлсіздігінің дамуына жүрек аритмиясы (жыбыр аритмиясы) жағдай туғызады.

Жедел жүрек әлсіздігі әдетте қан қысымы кенет күшті көтерілгенде немесе жүрек аритмиясы қосылғанда бой көрсетеді.

Созылмалы жүрек әлсіздігінің алғашқы белгілері диастолалық дисфункциямен және сол жақ қарыншаның серпінділігінің төмендеуімен байланысты болса, кейін ол механизмдерге систолалық дисфункция қосылады.

Диагнозын қою және екшеу-іріктеу диагнозы. Гипертония ауруының диагнозы жоққа шығару диагнозы болып табылады, яғни ГА диагнозын симптоматикалық гипертензияның барлық мүмкін варианттарының жоқ екеніне көз жеткізгеннен кейін қояды.

Гипертония ауруын симптоматикалық артериялық гипертензиялардан («Симптоматикалық АГ» қараңыз) ажырата білу керек. Төменгі белгілер болған жағдайда симптоматикалық артериялық гипертензия туралы күдік тууы керек: 1) науқастың жасы 20-дан жас, 60-тан үлкен;

2) тез пайда болатын және тұрақты АГ;

---

3) өте жоғарғы деңгейдегі қан қысымы;

4) АГ қатерлі варианты;

5) симпатикоадренал криздерінің болуы;

6) анамнезде кез келген бүйрек ауруы жөнінде мәлімет болуы және АГ екі қабаттық кезде пайда болуы;

7) АГ табылған кезде несеп тұнбасында болмашы өзгерістер мен шамалы протеинурияның болуы.

Клиникалық диагнозды тұжырымдауда ескеру керек:

1) ГА сатысын;

2) АГ дәрежесін;

3) Қатерлік дәрежесін;

4) Қосалқы ауруларды;

5) Асқынуларды. Қосалқы ауру миокард инфарктісі немесе ми инсульті болса, ауру диагнозын тұжырымдау кезінде олар алдымен көрсетіледі де, ГА кейін көрсетіледі.

Диагноз тұжырымдаудың мысалдары:

1. Гипертония ауруы, І сатысы. І дәрежесі, қатерлігінің І (төмен) дәрежесі.

2. Гипертония ауруы, ІІ сатысы, ІІ дәрежесі, дислипидемия, қатерліктің 3 дәрежесі (жоғары).

3. ЖИА. Миокард инфарктісі, жеделше сатысы. Гипертония ауруы ІІІ сатысы, ІІ дәрежесі, қатерліктің 4 дәрежесі (өте жоғары).

4. Гипертония ауруы, ІІІ сатысы. Қатерлі АГ. Гипертониялық ретинопатия ІІ-ІІІ дәрежесі, қатерліктің IV дәрежесі (өте жоғары).

Емі. Емнің мақсаты – АҚҚ қалыпты күйге келтіру, нысана – органдарды қорғау және қауіпті факторларды жою арқылы жүрек-тамыр ауруларымен сырқаттанушылықты және өлім қаупін мүмкіндігінше азайту. Ол үшін жас және орта жастағы адамдарда, сонымен қатар қант диабетімен ауыратын адамдарда, АҚҚ с.б. 130/85 мм деңгейінде және егде жастағы адамдарда АҚҚ с.б. 140/90 мм деңгейінде ұстап тұру керек.

Барлық терапевтік емдер дәрісіз (медикаментоздық емес) және дәрімен (медикаментозды) емдеу болып бөлінеді.

Дәрісіз (медикаментозды емес) емдеу әдістеріне жататындары:

1. Емдік қоректену. Емдік қоректенудің негізгі принциптері: ас тұзын тәулігіне 5-6 г дейін азайту, қоректік тағамды калий, магний, кальциймен байыту, тағамның калориялығын азайту (диетада майлар мен көмірсуларды азайту), артық қоректенуді тию, дененің тиісті массасын сақтау немесе қалпына келтіру, тәулік бойында қабылданатын бос сұйықтықтың көлемін 1-1,5 л дейін азайту.

2. Ішімдік қабылдауды азайту немесе тию. Кейбір шетел ғалымдары эпидемиологиялық зерттеулердің негізінде тәулік ішінде қабылданатын ішімдік мөлшерін еркектер үшін спирттің 30 мл-не (таза этанолдың 20-30 г дейін) дейін (арақ пен коньяктың 50-60 мл, құрғақ шараптың 200-250 мл, сыраның 500-600 мл сәйкес келеді), әйелдер үшін спирттің 10-20 г дейін азайту керек деп есептейді.

---

3. Шылым шегуді тоқтату. Шылым шегу АГ дамуының, ал артериялық гипертензияда ЖИА дамуының қатерлі факторына жатады. Сонымен қатар шылым шегу гипотензивтік емнің тиімділігін азайтады.

4. Денені жүйелі шынықтыру. Аэробты типті денені шынықтырулар АҚҚ төмендетеді, сол жақ қарынша гипертрофиясының дәрежесін азайтады, симпатикалы – адренал жүйесінің белсенділігін азайтады, жоғарғы тығыздықтағы липопротеидтер деңгейін көтереді, төменгі тығыздықтағы липопротеидтер деңгейін азайтады, глюкозаның қолданылуын (утилизация) жақсартады. Динамикалық жаттығулар қолданылады: велосипедпен жүру, шаңғы тебу, жаяу жүру, суда жүзу. Жаттығулармен аптасына 3-4 рет, күніне 30-40 минуттен шұғылдану керек. Денеге түсетін күшті мөлшерлегенде ұстамдылық керек және күш мөлшерін біртіндеп көтеру керек. Эмоциональдық көңілді шамадан тыс көтеретін күшті (жарыстық күш түсулер, гимнастика), изометриялық күш түсуді (ауырлықты көтеру) қолдану дұрыс емес.

5. Релаксация әдістері, аутогендік жаттығулар, стресс жағдайында науқасты өзін қалай ұстауға үйрету артериялық гипертензияда оң мәнді әсер етеді.

6. Басқа медикаментозды емес әдістерге инемен емдеу, нүктелі массаж, шиацу – терапия, физиотерапиялық емдер (гипербариялық оксигенация), фитотерапия (қара дәнді шетен, долана, сасық шөп тұнбасы; долана, сасық шөп, түгіс бұршақ жинақтары т.б.) кіреді.

Медикаментозды емес емдеу әдістерінің бәрі негізінен АГ алғашқы сатыларында қолданылады.

АГ дәрімен емдеудің басты принциптері:

• 
  АГ емдеуді дәрінің аз дозасынан бастау керек;
  
• 
  Дәрілердің тиімділігін арттыру, жағымсыз әсерін азайту үшін дәрілердің құрама емін қолдану керек;
  
• 
  Әсері ұзартылған дәрілердің артықшылығы болады (бір қабылдағанда әсері 12-24 сағатқа созылатын дәрілер).
  

Қазіргі кезде АГ емдеуде қолданылатын дәрілер алты топқа бөлінеді: -адреноблокаторлар, диуретиктер, кальций антагонистері, ААФ ингибиторлары, ангиотензин ІІ антагонистері (рецепторлардың блокаторлары), альфа-адреноблокаторлар (17-кесте).

Артериялық гипертензияда қолданылатын негізгі дәрілер

Халықаралық патентсіз аттары	Дозалары, мг (тәулігіне неше рет)	Әсер ету уақыты (сағат)
-Адреноблокаторлар
Атенолол	50-100 (1-2)	12-24
Ацебуталол	400-1200 (2)	12-24
Бетаксолол	5-20 (1)	24
Бисопролол	2,5-40 (1)	24
Метопролол	100-450 (2)	12
Надолол	40-320 (1)	24
Пиндолол	10-60 (2)	6-12
Пропранолол	40-240 (2)	6-12
Тимолол	20-60 (2)	6-12
Диуретиктер
Хлорталидон	12,5-50 (1)	6-12
Гидрохлортиазид	12,5-50 (1)	12-18
Индапамид	2,5 (1)	18-24
Фуросемид	40-240 (1)	3-6
Спиронолактон	25-100 (1)	3-6
Триамтерен	50-100 (1)	3-6
Амилорид	5 (1)	24
Баяу кальций каналдарының блокаторлары
Верапамил	320 (1)	24
Дилтиазем	180-360 (2)	12-24
Амлодипин	5-10 (1)	24
Фелодипин	5-20 (1)	24
Исрадипин	2,5-20 (2)	12
Никардипин	30-120 (2)	12
Нифедипин	30 (1)	24
Нисолдипин	20-60 (1)	24
Ангиотензин айналдырушы фермент (ААФ) ингибиторлары
Беназеприл	10-80 (1-2)	12-24
Каптоприл	25-150 (3)	4-8
Квинаприл	5-80 (1-2)	12-24
Лизиноприл	5-40 (1-2)
Моэксеприл	7,5-15 (2)
Периндоприл	2-8 (1-2)
Рамиприл	1,25-29 (1-2)
Фозиноприл	10-40 (1-2)
Эналаприл	5-40 (1-2)
-Адреноблокаторлар
Доксазозин	1-16 (1)	24
Празозин	2,5-20 (2-3)	3-6
- және -Адреноблокаторлар
Лабеталол	200-1200 (2)	3-6
Карведилол	12,5-50	12
Ангиотензин ІІ рецепторларының блокаторлары
Вальсартан	80-320 (1)	24
Ирбесартан	150-300 (1)	24
Лозартан	25-100 (1-2)	12-24
Орталық әсерлі дәрілер
Клонидин	0,2-0,8 (2)	6-12
Гуанфацин	1-3 (1)	12-24
Метилдопа	500-2 г (3)	6-12
Симпатолитиктер
Гуанетидин	10-50 (1)
Резерпин	0,05-0,25 (1-2)	24
Тура вазодилататорлар
Гидралазин	50-300 (2-4)	6
Миноксидил	5-100 (1-2)	72 с. дейін

---